The Picture of Dorian Gray vertelt het verhaal van de hedonistische Dorian, wiens portret wordt geschilderd door zijn vriend Basil. Dorian is zwaar onder de indruk van de schoonheid die spreekt uit het portret en betreurt het dat zijn eigen schoonheid en jeugdigheid van slechts een tijdelijke aard is. Hij wenst daarom dat niet hij, maar het portret in zijn plaats verouderd en lelijker wordt. Een wens die uit blijkt te komen.

Instagram

Het is voorstelbaar waarom The Picture of Dorian Gray, geschreven in het Victoriaanse Londen van 1890, zoveel inspiratie biedt voor hedendaagse theatermakers. De thema’s van uiterlijke schoonheid en de strijd tegen veroudering lijken in een tijdperk van Instagram, superfoods, fitboys- en girls, plastische chirurgie en onmogelijke paleodiëten, nog nooit zo actueel geweest.

Silbersee en Ulrike Quade Company koppelen het klassieke verhaal ook aan een andere eigentijdse kwestie: die van de wetenschappelijke vooruitgang. Dorian Gray is gesitueerd in een futuristische en klinisch gestileerde wereld. Een wereld van technofeestjes in ziekenhuiskleding. Ditmaal is Dorians vriend Basil geen portretschilder maar beeldhouwer, en creëert een sculptuur naar Dorians gelijkenis. Wanneer Dorian (gespeeld door bariton Job Hubatka) verzucht dat hij wilde dat zijn jeugdigheid net zo onveranderlijk was als het beeld, vertelt een kwaadaardige bio-informaticus hem dat hij deze wens uit kan laten komen. Dorians geest word in een softwareprogramma geprogrammeerd en in het beeld geïmplementeerd. Zodoende komt de zwaarte van de thematiek te liggen op de vraag in hoeverre een mens kan leven zonder ook te sterven. En in hoeverre wetenschappelijke vooruitgang wenselijk is wanneer we dit inzetten om onze eigen dood te ontlopen.

Verlies aan spanning

Aanvankelijk kan de voorstelling met deze vraagstukken prima uit de voeten en weet zeer te boeien. De muziek – een eigenzinnige mix tussen opera en elektronische muziek – weet samen met het decor een vervreemdende retrowereld neer te zetten. Al het geluid wat te horen is, wordt live op het podium geproduceerd – al is het soms even zoeken waar het vandaan komt, wat weer bijdraagt aan een verdere vervreemding. Dat alles zorgt ervoor dat zeker de eerste helft van de voorstelling een fascinerende kijk- en luisterervaring oplevert. Maar gedurende de voorstelling verliest Dorian Gray ook aan spanning. Dat komt doordat Dorian vrij vroeg in het verhaal ingaat op de aanbieding van de boze bio-informaticus, en zijn ondergang wel erg snel en abrupt plaatsvindt. Nadat Dorian onsterfelijk en de facto een computerprogramma is geworden, is het grootste spanningsveld uit het verhaal verdwenen. Het is direct duidelijk dat Dorians transformatie geen goed idee was, waarmee ook de ontwikkeling in het verhaal begint te haperen. De voorstelling weet verder namelijk weinig meer te zeggen over de eerder gestelde vragen wat betreft de menselijke aard, die daarmee wel erg retorisch blijken te zijn geweest. Ondanks sterk spel en goede muziek biedt Dorian Gray daardoor niet genoeg stof die aanspoort om verder over de thematiek na te denken.

Van Es is duidelijk een maker die goed heeft gekeken naar (Amerikaanse) stand up comedy, een vorm die uitstekend past bij korte, puntige en bovenal persoonlijke verhalen met een punchline. Zo begint hij zijn voorstelling met een anekdote over sterrenkijken met zijn vader, wat uiteindelijk leidt tot een enorm besef van de nietigheid van de kleine Victor. Het tekent min of meer zijn worsteling hoe hij zich tot de wereld moet verhouden, als zoon van een broodnuchtere Hollandse vader en een Chileense moeder. Dat hij door zijn uiterlijk bij tijd en wijle als Turk wordt gezien, doet hij af met wat Spaanse en Turkse imitaties. Daarnaast heeft Van Es ook te maken met zijn biseksualiteit, die hij angstvallig voor zijn vader verborgen houdt. Tegelijkertijd maakt hij korte metten met de vooroordelen ten aanzien van biseksuelen, wat enigszins een verfrissend en nodig inkijkje geeft in zijn strijd. Het biedt in elk geval genoeg stof om op geheel eigen wijze, in deze tijden van discussies over seksisme en racisme, met een overdonderende lading maatschappijkritiek te komen.

Dat gebeurt te weinig, waardoor het gevoel overheerst dat hij meer uit dit materiaal had kunnen halen. Twee jaar na een finale van een groot festival is genoeg tijd om kritisch te kijken naar grappen over ‘fair trade’ cocaïne, selfies in een lift en een Turkse rijschoolhouder. Het is jammer dat hij dat niet heeft gedaan, want Van Es is een goede verteller met een warme stem, waardoor je moeiteloos meegaat in zijn gedachtegoed. Ook zijn zelfspot draagt bij aan zijn sympathie. Maar Van Es is vooral op zijn sterkst wanneer hij een gloedvolle tirade afsteekt als iemand zelfmoord ‘laf’ noemt, waardoor zijn boodschap invoelbaar wordt. De meeste van zijn grappen zijn echter niet altijd even origineel en particulier van aard, waardoor zijn strijd met alle twijfels niet naar een hoger plan wordt getild. Desalniettemin heeft Van Es de potentie om het publiek aan het denken te zetten, zolang hij zichzelf blijft uitdagen met scherpere observaties en analyses te komen.

De spelers staren onrustig naar het publiek. Hun ogen schieten nieuwsgierig op en neer; het is alsof de binnenkomende toeschouwers de interessante verschijning binnen de theaterzaal vormen. De veertien spelers zitten op diverse stoelen – een verwijzing naar hun eigen diversiteit? – achter elkaar op het podium. Links naast hen staat een smetteloos witte partytent. Het is op zijn zachtst gezegd een sober decor te noemen naast het energieke spel van de acteurs. Al vanaf het eerste moment voel je als toeschouwer een soort ongemak, die naar het einde toe steeds meer de overhand krijgt. Er vallen soms net iets te lange stiltes, waardoor je het gevoel hebt dat je niet alleen maar aanschouwer bent van dit toneelstuk, maar ook geacht wordt te reageren. Dat voorgevoel wordt al snel bevestigd.

Nadat Gery Mendes de voorstelling opent met een rapachtig lied, stellen de acteurs zich voor. Of beter gezegd: de acteurs willen meteen van het publiek weten hoe over hen wordt gedacht. Zo is Casper Nusselder de bink, Joy Delima mooi en is Florian Myjer – in de ogen van het publiek – een rijke homo. Openhartig haar mening verkondigen, komt het publiek duur te staan. Bezoeker van de voorstelling Pieter, slachtoffer op de eerste rij, wordt het podium op gedirigeerd. Eerste indruk die de zaal heeft van Pieter? ‘‘De vader van Florian’’, schalt het door de zaal, afgaand op zijn chique jasje en blinkende herenschoenen.

Na deze luchtige publieksparticipatie, gaan de spelers in op de repetities die aan de voorstelling vooraf zijn gegaan. De afgelopen weken moesten ze in koppels een intensieve briefwisseling onderhouden om elkaar beter te leren kennen. De brieven en de repetities vormden het materiaal voor de voorstelling, waarin de spelers elkaar goed leerden kennen. Ook worden er repetities nagespeeld, zoals van een repetitie waarin Annica Muller met de groep een ‘fontein’ wilde naspelen en dit resulteerde in complete chaos.

Daarnaast worden grappen over vooroordelen en racisme tot in het uiterste geridiculiseerd door Rabbi Jallo en Kendrick Etmon. Milou van Duijnhoven vertelt vervolgens – tot groot medelijden van het publiek – hoe ze altijd voor jongen wordt gehouden. En tussendoor, wat ongetwijfeld de zaal het meest doet stilvallen, ontroeren zowel Rick Paul van Mulligen en Florian Myjer met hun verhaal. Zo vertelt Rick Paul openlijk welke tol hij moet ‘betalen’ om als getrouwde, homoseksuele man een zoon te hebben. De verhalen van de spelers komen oprecht over en raken de toeschouwers duidelijk. Juist die moed waarmee iedere acteur zijn relaas houdt, maakt dat je met zoveel respect blijft opkijken naar het veertienkoppig toneelgezelschap.

Tot aan het bittere einde

Hoe puur en eerlijk de teksten van de spelers in de voorstelling ook overkomen, aan het einde verwordt de voorstelling tot een jammerlijke, te ver doorgetrokken artistieke warboel. Kleren vliegen uit en de toevoeging van de naakte lichamen van de acteurs komen nietszeggend en plat over. Bovendien is het ongemak waarmee de toeschouwer wordt opgezadeld uitgegroeid tot iets aanstootgevends. Door de ongemakkelijke vertoningen op het podium en de stilte die onaangenaam heerst in combinatie met lelijke, onnozele camerabeelden (die in de voorstelling worden gemaakt en getoond) is het (pas echt) de kunst om niet de zaal uit te rennen. Wanneer het einde daadwerkelijk zijn intrede doet, spoken niet vragen als ‘Waarom tonen mensen geen respect voor elkaars ongelijkheid en diversiteit?’ door het hoofd, maar ‘Waarom in godsnaam?’ en ‘Wat voegen al die ongebreidelde, zogenaamd kunstzinnige uitspattingen toe?’. Het lijkt een beetje alsof een cursus in ‘Meer zelfvertrouwen en respect in de medemens’ stilaan is veranderd in een tenenkrommende cursus ‘Laat je kunstzinnige ik zegevieren’. Gelukkig maar dat de acteurs op het laatste moment ook weer omslaan in grappen en grollen, alsof ze zelf ook de draak steken met hun eigenaardige show. Dat alles maakt dat je vooral verbijsterd achterblijft en jezelf afvraagt of het nu vreselijk abnormaal of meesterlijk geweldig was.