Zwanenzang

Het eerste Ballets Russes werd in 1909 in Rusland opgericht door Diaghilev en was omringd door de grote kunstenaars van die tijd. Decors werden ontworpen door Matisse, Dali en Picasso. Stravinsky schreef speciaal voor dit gezelschap zijn beroemde werk Le Sacre du Printemps en de balletten werden gemaakt door grootheden als Balanchine en Nijinsky. Het gezelschap van Diaghilev zorgde ervoor dat het klassieke ballet, dat in het begin van de twintigste eeuw in het slop was geraakt, weer in het middelpunt van de belangstelling kwam te staan. Bij het Ballets Russes gebeurde het. De voorstellingen zinderden van erotiek en vernieuwing en de tuttigheid die het klassieke ballet tot dan toe had gekenmerkt, maakte plaats voor grote opwinding en controverse. Helaas wordt dit eerste Ballets Russes in de documentaire slechts kort genoemd. De film gaat in zijn geheel over de opvolgers van Diaghilevs gezelschap, die vooral voortborduurden op de vernieuwingen die Diaghilev in werking had gezet.

Ouderdom

Na haar succesvolle carrière als ballerina streek Krassovska in Dallas neer, waar zij tot haar dood les gaf in haar eigen studio. Krassovska’s jeugdige rankheid is met de jaren verdwenen, maar haar ouderdom lijkt haar niet te deren. Zonder problemen legt ze haar voet op de barre. Ze stretcht en buigt en schrijdt door de ruimte als een bevallige, zij het ietwat uitgedijde zwaan.

Zoals Krassovska zijn er in deze documentaire ongeveer twintig vrouwen en enkele mannen, bejaarde balletdansers, die vertellen over de dagen waarin zij dansten bij Ballets Russes, de dagen waarin zij jong waren. Maar net als Krassovska reppen zij met geen woord over het thema ouderdom of de gevoelens die gepaard gaan met het ouder worden, terwijl dit thema zich onherroepelijk aan je opdringt. Door de afwisseling van archiefbeelden van balletten uit het midden van de twintigste eeuw en interviews met de inmiddels hoogbejaarde dansers wordt de ouderdom en het verdwijnen van fysieke schoonheid confronterend duidelijk. De zwart-witbeelden tonen prachtige jonge mensen, die nu rimpelig zijn, soms zwaarlijvig, moeilijk ter been en traag. De dansers van toen zijn onherkenbaar geworden. Dat moeten zij zelf ook kunnen zien. En juist in de balletwereld, waar uithoudingsvermogen, souplesse en schoonheid basisvoorwaarden zijn voor succes en roem, moet het verdwijnen van deze jeugdige attributen gepaard gaan met bepaalde gevoelens. Gevoelens waar je graag meer over wilt weten, maar die nergens aanbod komen. Gedurende de gehele film wordt niet over leeftijd gesproken. En dat is jammer.

Oppervlakkig

Naarmate de film voortduurt wordt steeds duidelijker dat de makers de grote geschiedenis van het Ballets Russes willen vertellen. Een geschiedenis die zich kenmerkt door competitie tussen de zakelijk leiders, harde werkomstandigheden in de entertainmentindustrie in het midden van de twintigste eeuw, grote ego’s, rivaliserende choreografen en een opvallende volgzaamheid van de dansers. Terwijl deze geschiedenis wordt verteld komen er allerlei anekdotes langs. Vaak zijn deze verhaaltjes en herinneringen oppervlakkig en nogal oninteressant. Deze soliste had kapsones, die choreografe was een ware slavendrijver etc. Maar soms overstijgen de herinneringen het babbelniveau. Zo komt Raven Wilkinson aan het woord, die in 1954 als eerste Afro-Amerikaanse danseres werd opgenomen in een professioneel balletgezelschap. Na zes jaar moest zij het Ballets Russes echter weer verlaten, nadat zij tijdens tournees in de zuidelijke staten van Amerika steeds werd bedreigd door leden van de Ku Klux Klan. Door dit openlijke racisme kwam haar eigen veiligheid en de veiligheid van de andere dansers zwaar onder druk te staan.

Gemiste kans

Raven Wilkinson komt slechts een paar minuten aan het woord, maar haar verhaal opent een hele andere wereld, namelijk de maatschappelijke werkelijkheid van de jaren vijftig in Amerika, die zich in met name de zuidelijke staten kenmerkte door raciale segregatie en uiterst gewelddadig racisme. Helaas zijn dit soort momenten waarop de blik verder gaat dan pirouetten, pliees en balletterie veel te schaars in deze documentaire. De waarlijk interessante thema’s die samenhangen met het Ballets Russes, haar dansers, de tijd waarin zij leefden en het ballet als kunstvorm zijn ondergeschikt geworden aan de drang naar het vertellen van een spannend verhaal over een balletgezelschap met een grote naam. Hierdoor is de documentaire weliswaar vermakelijk, maar daar blijft het bij. En dat is gezien de rijkheid van het onderwerp en met name ook gezien de hoge leeftijd van de geïnterviewden een gemiste kans.