Die zinnen zijn dan wel uitgekleed tot op hun essentie: de naakte waarheid. Bij Daniël Dee is er geen plek voor overbodig sentiment. Sentiment is sowieso nergens voor nodig. De personages in Vrouwen en ik eerst laten zich vaak meeslepen in de gebeurtenissen. Ze reflecteren zo weinig mogelijk (gevoelens zijn, zo lijkt het, voor watjes) en lopen wezenloos hun pik achterna. Ze constateren zaken, maar distantiëren zich daar ook meteen verontschuldigend van(‘Sander was het charmantst. Hij zag er ook het best uit, niet dat ik daar verstand van heb; ik ben geen homo of zo, maar dat zie je gewoon, daar kun je niet omheen.’).

~

Vrolijke treurnis dankzij mooie proza
En dat je toch vrolijk wordt van deze trieste wereld komt door het proza van de auteur. Niet voor niets hoor en lees je hier en daar vergelijkingen met Bret Easton Ellis. Maar bij het lezen van Dee’s verhalen komen ook namen zoals Roald Dahl en David Mitchell bij je op. De kale rauwe teksten schetsen niet alleen een vervreemde wereld, maar ook een vreemde wereld. Een wereld waarin katten kunnen praten en koeien zes poten hebben. Een wereld ook waarin je kilo’s aan komt als je seks hebt en je jezelf letterlijk dood kunt neuken.

Het is niet iedereen gegeven deze kille weergave van een bizarre werkelijkheid geloofwaardig neer te zetten. Daniël Dee lukt dit echter schijnbaar moeiteloos. Als een ware taalvirtuoos dartelt hij lichtvoetig door de donkere moerassen van de door hem zelf gecreëerde realiteit. En in het kielzog sleurt hij ons met zich mee. Even lijken we te blijven steken in de sombere zwartheid van dat moeras. Maar al snel laat hij ons dat lichtpuntje aan de horizon zien en trekt ons uit de prut. Daar aan den einder gloort namelijk toch dat kleine beetje menselijke sentiment. Of?….

En daar bleef het bij. Mevrouw Arends hapte even tevergeefs naar adem en zeeg daarna ineen. Vrijwel tegelijkertijd begon het te miezeren.

Inmiddels zou een introductie van Roberto Bolaño overbodig moeten zijn. Maar ‘is’ en ‘ought’ vallen niet vaak samen, en al helemaal niet in de literaire wereld (volgende vraag is natuurlijk of dit per se betreurenswaardig is). Dus nog eenmaal en in het kort: Bolaño, nu bijna tien jaar geleden overleden aan een leverziekte, is de Chileense auteur van de bijna 1100 pagina’s dichtbedrukte tekst die 2666 vormt, een alleszins verbluffend boek. Zij die dit werk aandurfden erkenden onmiddellijk Bolaño’s genie, waarna de lopende band van vertalingen werd aangeslingerd.

Een moord

Het karakteriseren van Bolaño’s genie bezorgt hoofdbrekens, maar in ieder geval is ook De ijsbaan hier weer een intrigerend voorbeeld van. Het zal onvermijdelijk zijn dat deze titel, zo net na het luwen van de Elfstedentochthysterie, oer-Hollandse associaties oproept met erwtensoep, glühwein en dergelijke. Maar geen zorgen, want evenals Bolaño’s andere romans is De ijsbaan het absolute tegendeel van glühwein.

In De ijsbaan wisselen drie vertellers elkaar in korte hoofdstukken af. De lezer valt hier middenin, zonder dat wordt verklaard waarom zij zeggen wat ze zeggen. Wel direct duidelijk is dat er een moord is gepleegd. Aanvankelijk wordt hiervan niets opgehelderd, slachtoffer noch dader noch plaats van delict.

Eén van de drie vertellers is Remo Morán, die zo af en toe een aan lager wal geraakte dichtersvriend een baantje bezorgt op zijn camping. Bijvoorbeeld aan Gaspar Heredia, Gasparín ‘voor willekeurige vrienden en vijanden’ – de tweede verteller. Het is Gasparíns stem die ‘de wetteloze streken’ uit de aanhef oproept. Morán benadrukt dit wanneer hij over hem schrijft dat: 

[Hij] de indruk wekte de wereld de rug te hebben toegekeerd, verborgen te houden wie hij was, hoe hij in het leven stond en hoeveel moed er nodig was geweest om door te blijven lopen (nee, door te blijven rennen!) naar de duisternis, naar het hoogste punt…

De kunstschaatsster en de ambtenaar

Ten derde is er de fysiek onaantrekkelijke, qua karakter saaie maar hooggeplaatste ambtenaar Enric Rosquelles. Zijn verhaallijn wordt verlevendigd doordat hij verliefd wordt op de kunstschaatsster Nuria Marti. Zij bezit schoonheid en talent, maar wordt tegengewerkt door de Spaanse kunstschaatsbond. Dus wat doet Rosquelles? Hij bouwt haar een ijsbaan. Dat doet hij met gemeenschapsgeld en dus in het geheim, in het leegstaande, labyrintische Palacio Benvingut.

Rosquelles’ verhaallijn is het meest onambigu en vormt het houvast voor de lezer. Wanneer de andere twee verhaallijnen zich richting de ijsbaan bewegen, beginnen de panelen te schuiven, en valt het verhaal alleen nog intuïtief te duiden. Menselijke verlangens, schimmig dan wel domweg onbeantwoord, vermengen zich met inkijkjes in andere dimensies, diabolisch aandoende werelden. Het is als Twin Peaks op papier, maar dan vergezeld van Bolaño’s terloopse scherpe observaties en een Latijns-Amerikaanse sfeer.

Hoop en nihilisme

Wanneer ook Gasparín verliefd wordt en bovendien het Palacio Benvingut betreedt, nadert het moment suprême. Het is Bolaño eigen dat alles toch anders verloopt dan verwacht. Een ander raadsel is waarom er op de muur van de leeszaal van het Paleis geen protserige of elegante Latijnse spreuk geschreven staat, maar het Argentijnse ‘Coraje Canejo!’ (‘Houd moed, verdomme!’).

Hoewel, misschien is het wel de meest belangwekkende tekst denkbaar. De paradoxale combinatie van onverschilligheid tegenover de afgrond, nihilistische kracht én een flinter hoop, past zowel bij de sfeer van deze roman als bij al Bolaño’s werk. Het maakt ook De ijsbaan een bijzonder werk, een boek om in te verdwijnen.

Romy werkt als gastvrouw op een kerkhof en als hulp in de huishouding op twee adresjes. Een daarvan is Irma, die net als Romy in het Haagse flatgebouw De Regent woont. Irma is balletdanseres geweest en heeft in haar appartement onder andere een vitrinekast met vierentwintig fijne beeldjes staan. Romy gaat ’s morgens voor haar werk altijd even bij haar langs, maar deze keer reageert Irma nergens op.

Moord?

Irma blijkt te zijn overleden. Erger nog, Romy vermoedt dat ze is vermoord. Haar eerste gedachte is dat Irma’s zoon Cristian misschien de dader is. Irma heeft ruzie met hem gehad en heeft ook haar dochter Blanca zwaar beledigd. Romy’s kinderen komen dan ook niet meer bij Irma langs, terwijl ze vroeger vaak op bezoek kwamen en verzot waren op de mooie beeldjes.
Romy heeft het gevoel dat er iets ontbreekt in de kamer, maar kan er aanvankelijk niet de vinger op leggen. Wat in ieder geval ontbreekt, is de kat van Irma, Freddie. Romy heeft beloofd voor hem te zorgen in geval van nood. Ook Irma’s rozenkrans ligt niet onder haar kussen. Romy besluit haar ontdekking voor zich te houden, eerst wil zij Irma’s zoon spreken.

Bij het verlaten van het flatgebouw komt Romy langs Harro, de huismeester. Harro heeft een oogje op haar en merkt dat ze nerveus is. Hij observeert haar altijd grondig, ook via de aanwezige veiligheidscamera’s. Gaandeweg blijkt Harro een beetje ‘enge’ man.
Wanneer Romy terugkomt, brengt ze de in de kamer van Irma een paar veranderingen aan die duidelijk moeten maken dat zij een natuurlijke dood is gestorven. Nu ontdekt zij ook wat haar ’s morgens ontging, er mist een beeldje uit de vitrine. Zij brengt Harro op de hoogte van het overlijden van Irma en zij wachten samen op de huisarts. Harro denkt aan de nervositeit van Romy die morgen en verdenkt haar van Irma’s dood, maar hij houdt dit voor zich. Romy weet niet meer wie zij als moordenaar moet zien. Er zijn voor haar verscheidene mogelijkheden.

Blinde liefde

Romy is bijna een jaar weduwe en via gedoseerde beschrijvingen maakt Van Keulen duidelijk wat voor huwelijk zij heeft gehad.

Ze zei een keer dat een man op een baviaan lijkt, omdat hij net zo agressief kan zijn. En ik wist dat ze het niet hardop wilde zeggen, maar mijn man bedoelde. Louis de baviaan. Het klopt niet, een baviaan is alleen agressief tegen mannetjes.

Het contact met haar kinderen is weliswaar niet erg warm, maar Romy heeft een blinde liefde voor haar kinderen en zou alles voor hen doen. Harro wil alles voor Romy doen. Blanca voor haar vriend. Inderdaad, liefde heeft geen hersens.

Van Keulen maakt ons uitgebreid deelgenoot van de ins en outs van het werken op een kerkhof en weet daarbij opvallende details te melden.

‘Laatste rustplaats’, laat me niet lachen. Als die geruimd wordt, leggen Vleers en de jongens wat ze van de klant kunnen vinden bij elkaar en rijden dat met de kruiwagen naar de bottenkuil.

Mensje van Keulen suggereert en tipt aan, maar benoemt zaken zelden expliciet in deze roman. Hoewel, Romy’s gedachten over de vriend van Blanca zijn weinig impliciet. Van Keulens talent om personages tot leven te brengen maakt Liefde heeft geen hersens bijzonder aanschouwelijk. De sluimerende vermoedens zorgen voor een zekere spanning in het verhaal en de ontknoping is verrassend.