Het is dus niet zomaar dat deze best of van de Italiaanse kiloknaller Een delicaat moment heet. Ammaniti grasduinde door de talloze verhalen die hij in de loop der jaren schreef voor uiteenlopende opdrachtgevers en stelde daar een nogal wankele bundel mee samen.

En wat als
De inleidende tekst (‘En wat als’) belooft veel: een van Ammaniti’s grote krachten is om zichzelf en de literatuur binnen een groter verband te plaatsen. In dat opzicht is Ammaniti een postmodernist: hij leent naar hartenlust thema’s en details uit zombiefilms, ranzige Italiaanse talkshows en videogames. Geen genre is hem te min, geen kunstuiting is voor hem superieur aan een andere. In de wereld van Ammaniti is literatuur vermaak; niets minder, maar vooral ook niets meer. Mooischrijverij, literair-esthetische genoegens en dubbelzinnigheden zijn aan hem niet besteed. De lezer wil geëntertaind worden? De lezer zal geëntertaind worden! Niet voor niets sluit hij zijn inleiding af met de woorden: ‘Ik hoop dat jullie je zullen amuseren.’ Dat is niet erg, zoveel eerlijkheid – als de belofte maar wordt ingelost.

Dat gebeurt niet altijd. Af en toe combineert Ammaniti horror- en thrillerelementen op intelligente wijze met Italiaans melodrama, maar vaak ook vliegt hij uit de bocht als een racewagen op een verregend circuit: het op een sprookje van Oscar Wilde geïnspireerde verhaal ‘Zullen we spelen’ – waarin een zombie voorkomt – ontstijgt in zijn plotse gruwelijkheden de Kippenvel-verhalen van de basisschool niet. Het zou spannend kunnen zijn, mits je enige interesse voor de belevenissen van de hoofdfiguur zou kunnen opbrengen. Maar dit opgewonden standje doet je bitter weinig: laat het hem maar uitzoeken met een woeste zombie op een balkon.

Krakende botten
Veel leuker is het verhaal ‘Een heel serieuze pik’, waarin Ammaniti zijn talent voor het groteske vrij baan geeft en met een slapstickachtig verhaal over een slippertje op de proppen komt. De kracht van een verhaal als dit is de ingehouden ironie waarmee het verteld wordt: zolang Ammaniti zijn eigen verzinsels niet al te serieus neemt, zijn de verhalen inderdaad entertaining en amusant. Die afstand behoudt hij echter niet altijd.

Neem het lange verhaal ‘Ze ademt. Zachtjes. Maar ze ademt’ over beroemde mensen (nou ja: voor Italianen beroemd) die ’s nachts in een park in zombies veranderen: het wordt opgediend alsof het een bloedserieuze gebeurtenis betreft, alsof horror op papier niet automatisch gepaard gaat met een zekere tongue-in-cheek. Alsof amuseren uitsluitend kan worden bewerkstelligd door zo veel mogelijk krakende botten, versplinterende tanden en uitbundig bloedende wonden in een verhaal op te nemen.

Quizvraag
Interessant is het om Ammaniti’s eerste pas op het pad van de literatuur te lezen, ‘De dochter van Shiva’. Hij schreef het in India, na een voedselvergiftiging en langdurig verblijf op de wc. Het verhaal is onrijp, maar bevat enkele knappe vondsten. Quizvraag voor uitgevers: zou je in de schrijver van dit verhaal een internationale bestsellerauteur vermoeden?

Dat sommige verhalen zo overduidelijk in opdracht zijn geschreven, maakt van Een delicaat moment ook geen aaneenschakeling van hoogtepunten. Wat te denken van het ‘Verhaal van stoute kinderen’ (uit 2012), een oubollig kerstverhaal met een belegen moraal aan het eind? Of het verwarde verhaal over Ammaniti’s komst naar het beroemde Festival van San Remo, vermoedelijk geschreven in een periode waarin hij nogal wat sf-romans las?

Verdwenen
Ammaniti schrijft af en toe in een zouteloze, ontzielde stijl. Zijn verhalen zijn als de Hollywoodfilms die in Nederland rechtstreeks op dvd verschijnen. Met dien verstande dat Ammaniti’s tussendoortjes het commercieel wel waarmaken. Nooit werkelijk beroerd, soms zelfs vakwerk, maar wel zielloos vakwerk uit de commerciële mal die door het grote publiek aan de schrijver wordt voorgehouden. Schrijf dit, en wij zullen kijken/lezen/kopen. De bezielde Ammaniti van Ik ben niet bang (uitstekende roman) en Ik haal je op, ik neem je mee (prima literair entertainment) lijkt verdwenen, ergens halverwege zijn eigen delicaat moment.

In een klein dorp aan de Italiaanse kust kocht ik deze zomer het boek I Libri ti cambiano la vita (Boeken die je leven veranderen), een bloemlezing van honderd verhalen en opstellen van ‘alle’ belangrijke Italiaanse auteurs over het boek dat hun leven veranderde. Een boeiende verzameling, waaraan onder meer opviel hoe levend de klassieken nog zijn (Flaubert, Dostojevski, Tolstoj, Dickens) – of hoe goed het tonen van een zekere belezenheid nog altijd is voor je imago. Maar ook op hoeveel verschillende manieren literatuur mensen kan treffen.

En wat voor literatuur geldt, geldt natuurlijk al helemaal voor steden. Er zijn foeilelijke steden waarop je al bij binnenrijden verliefd wordt en er zijn over het algemeen als prachtplaatsen bekendstaande steden waar je liever gisteren dan vandaag zou vertrekken. Waarom? Joost mag het weten. Of een van schrijvers uit Serena Libri’s verzamelbundel De stedenverzamelaar, waarin twintig van de meest vooraanstaande Italiaanse auteurs (nou ja, er ontbreken er ook wel een paar) hun gedachten over hun stad in fictie hebben proberen te vangen.

De vibe vatten

Is dat een goed idee? Een geweldig idee! Werkt het? Uiteindelijk wel, maar het niveau wisselt nogal. Wat vooral opvalt, is de toon die uit de verhalen opstijgt, een toon die moeilijk in woorden te vatten is – als De stedenverzamelaar een hiphopalbum was, zou je van een vibe kunnen spreken. Een toon die eigen lijkt aan contemporaine Italiaanse fictie, waarin licht en luchtigheid hebben plaatsgemaakt voor iets donkers, iets uitgesproken zwartgalligs zelfs. Verhalen lopen zelden of nooit goed af, en als ze dat wel doen, dan is dat happy end een klein vlagje op de stinkende modderschuit die Italië heet. Een schip dat al zo veel decennia onafgebroken water maakt dat zinken vroeg of laat onvermijdelijk lijkt.

De stedenverzamelaar is zowel een weerzien van oude bekenden als een kennismaking met nieuwe gezichten. Enkele van de bijdragende auteurs debuteren in deze bundel zelfs in het Nederlands, onder wie Giulio Mozzi. Zijn verhaal ‘Langs de cafés’ is ook meteen een van de meest opgewekte van de hele bundel, ondanks dat de eerste zin ‘Mijn naam is Giulio en ik ben alcoholist’ misschien anders doet vermoeden. Andere onbekenden verrassen minder, of ze nu bejaard (Elio Pecora) of jong (Rosella Postorino) zijn.

Het duister van Bari
Een goede graadmeter voor de kwaliteit van de verhalen is welke je na lezing nog min of meer kunt reproduceren. Bij De Stedenverzamelaar lukte dat onder meer met Nicola Lagioia’s ‘Tien jaar’. Lagioia debuteerde in 2010 in het Nederlands, en hij slaagt in iets waar de meeste auteurs in deze bundel niet in slagen: hij maakt de schrijnende situatie in zijn stad invoelbaar door er van een afstandje met enig voorbehoud naar te kijken.

Uit zijn schrijven spreekt een eigenheid, een zelfverzekerdheid ook, waar niet alle andere bijdragers uit de bundel vooralsnog op kunnen bogen. Bovendien slaagt Lagioia erin een beeld van Bari op je netvlies te etsen. Ook al ben je er nooit geweest, hij laat je voelen hoe het is om te leven, te wonen of te verblijven in een stad die tegelijk mooi en lelijk, tegelijk ontroerend en uitzichtloos en tegelijk zonovergoten en duister is.

Dat naast elkaar bestaan van het fraaie en het lelijke, zo kenmerkend voor grote steden, ontbreekt opvallend genoeg in de meeste andere verhalen in De stedenverzamelaar. Wie er wel uitstekend in slaagt, is Diego de Silva, die slechts enkele pagina’s nodig heeft om de twee gezichten van Salerno te tonen, of Roberto Ferrucci, die hetzelfde doet voor Venetië.

In andere, soms bijzonder fraaie verhalen (zoals dat van Marta Morazzoni over Milaan, dat van Alessandro Perissinotto over Turijn of dat van Giuseppe Conte over Genua) wordt de stad vooral als decor gebruikt, als achtergrond voor de eigen verzinsels van de auteurs. Dat kan natuurlijk, maar voor wie op zoek is naar een Milaan- of Turijn-gevoel komt in dit geval van een ietwat frisse kermis thuis.

Onvatbare vibe
Wat blijft is een schitterende kennismaking met de Italiaanse letteren van nu. Uitgeverij Serena Libri (kleine prachtuitgever van verschillende auteurs uit de bundel) richt een bescheiden monument op voor hen die bij leven reeds vergeten dreigen te raken, of voor hen voor wie de doorbraak aanstaande is. De vibe van de steden blijft tot nader order nog even onvatbaar, maar het gevoel van het Italië van vandaag nadert De stedenverzamelaar uiteindelijk verrassend dicht.