Amélie Nothomb is een Franstalige Belgische auteur die op jonge leeftijd al de wereld rondreisde vanwege haar vaders functie als ambassadeur. Haar studietijd in Brussel was eenzaam en ontketende het begin van haar schrijverscarrière. Sinds 1992 wordt er jaarlijks een van de drie á vier romans gepubliceerd die ze dat jaar oplevert. Zoals de titel doet vermoeden is de verhaallijn van Nothombs laatste boek gebaseerd op het sprookje van Charles Perrault uit begin achttiende eeuw. De vrouw van Blauwbaard is haar nieuwsgierigheid niet te baas, gaat een geheime kamer binnen en vindt daar de lijken van haar voorgangers.

Alles heeft een prijs
Saturnine, jong en mooi en koppig en Belgisch, zoekt woonruimte in Parijs. Samen met vele andere vrouwen reageert ze op een grote kamer in een herenhuis in het weldadige zevende arrondissement met een huurprijs die te goed lijkt om waar te zijn. Wanneer ze twee woorden met de inwonende eigenaar heeft gesproken, de Spaanse edelman don Elemirio Nibal y Milcar, krijgt zij de kamer en waarschuwt hij haar vooral nooit de donkere fotografiekamer te betreden.

Elke dag vraagt Elemirio haar om met hem te dineren. Hij zet de lekkerste gerechten op tafel met een fluit champagne en intrigeert en verafschuwt Saturnine met zijn converstatie. Elemirio is getrouwd met de vorige acht huursters, die allemaal zijn verdwenen. En al snel verklaart hij haar de liefde. Zij moet niets van hem hebben, maar geniet van het luxeleventje en de kans haar semimasochisme op Elemirio te botvieren. Saturnine wil hem vooral laten zien dat zij niet bang is.

Speels surrealisme
Blauwbaard beslaat vooral een lange dialoog tussen Saturnine en Elemirio, die af en toe wordt onderbroken om een scènewissel in te kaderen. Ondanks het gebrek aan beschrijvingen is deze roman opmerkelijk beeldend. Je hoort de zangerige klanken van de Franse taal in je hoofd terwijl je de discussies van de hoofdpersonen leest. Beide personages zijn vrijzinnig en allerminst onzeker in hun uitingen. De beslistheid waarmee zij hun ideeën overbrengen geeft een volwaardige en geloofwaardige nuance aan de roman. Hun dubieuze voorkeuren maken het duistere verhaal daarbij lichtvoetig. Geen moment is Blauwbaard benauwend of aangrijpend of akelig. Deze roman is slechts enerverend in zijn fantasierijke karaktervorming. Je zult het boek dichtklappen met een glimlach.

Zowel intellectuelen die zich bezighouden met vraagstukken rondom religie en geschiedenis, als bestsellerlezers die even van de aardbodem willen verdwijnen, kunnen hun hart ophalen met Nothomb. Door de kleine omvang van deze roman wordt ‘even’ hier wel met nadruk gebruikt. Blauwbaard is slechts een snoepje voor onderweg. Bij thuiskomst heb je meteen zin om je favoriete sprookjesboek van zolder te halen.

Jean Jardin, de opa van Alexandre, was de rechterhand van Pierre Laval, premier in de Vichy-regering. Zodoende maakte hij deel uit van de Vichy-top, ook op 16 juli 1942, toen de Franse politie duizenden joden arresteerde en ze opsloot in het Vél d’Hiv. De edelmoedigen is een bittere veroordeling van het gedrag van niet alleen Jean Jardin, maar ook dat van zijn zoon Pascal, de vader van Alexandre, en van de gehele familie Jardin. Volgens Alexandre hebben de Jardins jarenlang ‘de werkelijkheid buiten de deur gehouden’ en de familie ten onrechte voorgesteld als een verzameling ietwat vreemde, maar beminnelijke persoonlijkheden.

De weerzinwekkendste daden
In een stuk voor The Guardian schrijft Jardin overvallen te zijn door de heftige kritiek op zijn boek. Verschillende historici vinden dat Jardin zijn opa een veel grotere rol toedicht dan hij in werkelijkheid had en hekelen het gebrek aan nieuw bewijs in zijn boek. Hij had er niets aan kunnen doen, zeggen zij; hij wist, of had kunnen weten, wat het lot van de joden van het Vél d’Hiv zou zijn, zegt Alexandre, en had moeten weigeren mee te werken.

Als lezer is het lastig om te oordelen over de validiteit van de kritiek die Jardin over zich heen heeft gekregen: daar moet je eigenlijk historicus voor zijn. Daar ligt de grootste kracht van De edelmoedigen – uitdrukkelijk een roman – dan ook niet. Wat vooral indruk maakt is het effect dat zijn afkomst op Alexandre Jardin heeft gehad. Al vanaf zijn adolescentie leest hij boeken over de psychologische processen achter oorlogsmisdaden en probeert hij zijn opa te rijmen met de misdadiger. Hij komt tot de conclusie dat in principe fatsoenlijke mensen ‘bij de weerzinwekkendste daden betrokken kunnen raken wanneer ze in een context belanden die een andere betekenis aan hun daden geeft.’ De vraag blijft of Alexandre zijn opa kan vergeven.

De lucht van de schande
Hoewel Alexandre zelf niets te verwijten valt, voelt hij zich bezwaard, zelfs besmet door de daden van zijn familie en hun houding tegenover de slachtoffers van de oorlog. Het is pijnlijk om te lezen hoe dit op hem drukt en hoe hij voor zijn gevoel de keuze moet maken tussen eerlijk zijn tegenover zichzelf en trouw blijven aan de Jardins. Zijn familie heeft nooit de verantwoordelijkheid genomen: hij voelt zich verplicht om dat wel te doen. Zo bezoekt hij het terrein van het inmiddels afgebroken kamp in Beaune-la-Rolande, voor veel Franse joden een tussenstop op weg naar concentratiekampen in het oosten. Ontroerend en indrukwekkend.

[…] ik bleef daar staan, bezeten door een herinnering die niet de mijne was, een schuldgevoel dat niet direct op mezelf betrekking had en een schaamte die mijn familieleden niet eens voelden. Hoe kun je dit verleden ooit begraven als niemand er zich verantwoordelijk voor voelt? Daarom heb ik mezelf gedwongen om de onzichtbare gebouwen te zien, om denkbeeldige uitkijktorens te bouwen, die te bemannen met de spookgestalten van Franse politiemannen en om het gehuil te horen van de moeders die zo hard hebben geschreeuwd toen ze van hun kinderen werden gescheiden. Ik wilde dat de genen van [Jean Jardin], die in mijn eigen pupillen zaten, alles verdroegen wat niet waargenomen was. Dat mijn neus dit oord opsnoof. Dat zijn longen, door de mijne, de lucht van deze schande inademde.