Toen Roman met cocaïne in de jaren tachtig naar het Frans werd vertaald, nadat het ooit in 1934 in een obscuur Russisch migrantentijdschrift was verschenen, werd gedacht dat de grote Vladimir Nabokov (schrijver van onder andere Lolita) achter het pseudoniem M. Agejev schuilging. In werkelijkheid bleek ene Mark Levi de eigenlijke schrijver te zijn, die het manuscript vanuit Istanbul naar Parijs gestuurd had. De Nederlandse vertaling kwam voor het eerst uit in 1984 bij Het Spectrum. Dit jaar besloot Van Gennep het boek opnieuw uit te geven.

Degelijk
Waarom ook niet? Een link met Nabokov, ook al is het maar een halve link, maakt mensen altijd nieuwsgierig. En dan is er ook nog het verhaal zelf dat op het eerste gezicht tot de verbeelding spreekt. Een Russische jongeman raakt na zijn middelbare schooltijd verslaafd aan cocaïne en beschrijft zijn ervaringen van intense pijn en intens geluk onder invloed van de drug.

Daar kan toch weinig mee misgaan, zou je denken. In zekere zin is dat ook zo. Roman met cocaïne is een degelijke roman. Hoofdpersonage Vadim beschrijft zonder poespas achtereenvolgens zijn leven als scholier, als afgestudeerde en als cocaïneverslaafde. Zijn tijd op school kenmerkt zich vooral door de constante strijd waarin zijn vrienden verwikkeld zijn om de meest intelligente leerling van de klas te worden. Eenmaal geslaagd ontmoet hij tijdens zijn vakantie zijn grote liefde Sonja. Als Sonja Vadim de bons geeft, grijpt hij naar de cocaïne die hem al snel nog verder doet afglijden.

Maar de echte rode draad is het egoïsme van Vadim. Hij gaat naar bed met een meisje, terwijl hij weet dat hij haar kan besmetten met zijn ziekte en neemt al het zuurverdiende spaargeld van een kamermeisje aan, zodat hij zelf ’s avonds uit kan gaan. Alsof dat allemaal nog niet erg genoeg is, jat hij geld en de meest waardevolle bezittingen van zijn moeder, die hij er zo slecht vindt uitzien dat hij haar straal negeert als ze elkaar op straat tegenkomen.

Snel en makkelijk te vergeten
Het gedrag van Vadim begint steeds meer te irriteren naarmate het verhaal vordert. Het is echter niet zijn gedrag dat het grootste probleem van de roman vormt. De grote zwakte is vooral het feit dat Vadim geen enkele ontwikkeling doormaakt. Zijn omgeving verandert een paar keer drastisch, maar zelf verandert hij niet. Niets, noch de breuk met Sonja, noch zijn cocaïneverslaving is in staat om een verandering in Vadim teweeg te brengen. Het maakt de roman ongeloofwaardig en irrelevant.

Roman met cocaïne is niet slecht geschreven en ook het verhaal op zich is niet oninteressant. Het grote probleem is echter het gebrek aan relevantie. Roman met cocaïne leest snel en gemakkelijk weg, maar is even snel en gemakkelijk weer vergeten.

Na zijn debuutroman Morgen vlieg ik terug uit 2012 besloot Johan Bordewijk het te proberen met een verhalenbundel. Zwerfvuil bevat 18 korte verhalen, het merendeel tussen de 1000 en 2000 woorden, met als gemeenschappelijk thema ‘het leven van alledag’. Bordewijk vertelde in een interview voor veel verhalen uit zijn eigen leven te putten en andere te baseren op een krantenbericht, zoals ‘Anne alleen’, waarin een peuter bezwijkt aan de hitte in een auto. Het bericht op nu.nl zorgde vorig jaar voor veel ophef, maar Bordewijk wijdt maar vier pagina’s aan het verhaal, niet genoeg om de situatie uit te diepen.

Een ander verhaal, ‘Twee paarden’, baseerde hij op een ‘lelijke eend’, een deux chevaux, die bij hem in de straat uitbrandde onder de carport. Hij filosofeert wat de betekenis was van de auto en maakt het tot een emotioneel beladen voorwerp, dat de hoofdpersoon doet terugdenken aan de tijd waarin hij zijn ex-vrouw ontmoette.

Trutten in kleine truitjes

Voor het prototype Vinex-wijkbewoner bevatten de verschillende belevenissen van moeders, vaders, verslaafde broers en losgeslagen kinderen wellicht een grote mate van herkenbaarheid; een ander standpunt is dat de verhalen in Zwerfvuil vooral vallen in de categorie ‘dertien in een dozijn’. Bordewijk probeert krampachtig zijn overwegend passieve personages onderscheidende karaktertrekken mee te geven, maar daarvoor zijn de verhalen simpelweg te kort.

Puber Alain meet zich in ‘Twee paarden’ bovendien ouderwetse en geforceerde zinsnedes aan als ‘Die meiden, die trutten, stonden ons met hun kleine truitjes en strakke broeken op te geilen’ en ‘Eindelijk mocht ik van pa alleen met Bas de stad in. Wel vet, dat het mocht.’ Andere archaïsmen, die de roestbruine theepot uit grootmoeders tijd op de omslag matchen, zoals ‘heur haar’ en ‘gluiperd’, doen weinig voor de leesbaarheid van het boek. De lezer krijgt zo een rondreis in Loserville. In ‘Bert schrikt’, een verhaal over een mentaal gehandicapte, is de simplistische gedachtegang van de desbetreffende Bert meer ergerlijk dan empathiebevorderend. Zinsneden en het leesniveau vallen helaas beneden het kaliber ‘literatuur’:

Even later schrikt Florianne wakker van Tibor. Het mannetje staat bij haar stoel. Net te laat ziet ze de mangoresten aan zijn vingers. Verdorie, een veeg op haar jurkje. Ze duwt de peuter opzij, beent naar binnen en poetst de vlek weg. Evengoed is het met zorg gekozen, weinig verhullend kledingstuk verpest door die koter.

Stroef

Bordewijk gebruikt veel schrijftechnieken die in de juiste handen tot een prachtige spanningsboog leiden, maar ongepolijst niet werken. Zo probeert hij eenheid te creëren door personages in meerdere verhalen terug te laten komen, in het ene verhaal als hoofdpersoon, in het volgende als bijpersoon. Een interessant idee, maar doordat de personages weinig worden uitgediept en ze in hun tweede verhaal vaak slechts in een of twee regels worden genoemd komt het niet uit de verf. In ‘Mens erger je niet’ weet de auteur binnen tien pagina’s van perspectief te wisselen tussen een winkeleigenaar, zwerver Hubert, zijn broer Lambert, een agent en een niet nader benoemd persoon die controles uitvoert onder zwervers. Bovendien geeft hij voor de geoefende lezer te veel informatie weg op de eerste pagina, zodat er weinig te raden overblijft.

Toegegeven, Bordewijk weet emoties op te roepen met zijn roman, maar dat zijn vooral gevoelens van onbehagen en ergernis, zoals wanneer een meisje de gehandicapte Bert verleidt zijn hand op haar bovenbeen te leggen, hem er vervolgens van beschuldigt een viezerik te zijn en spoorslags haar vader haalt om hem in elkaar te timmeren. Zwerfvuil weet te raken, maar niet op de juiste manier. Nu kwam de zeer vruchtbare schrijverscarrière van F. Bordewijk, Bordewijks beroemde voorvader, eveneens langzaam op gang. Misschien zit het in de genen.

Vanaf de eerste bladzijde windt Giorgio Faletti er geen doekjes om. Het karakter Bravo, vanuit wiens perspectief het verhaal wordt verteld, introduceert zichzelf als volgt: ‘Ik heet Bravo en ik heb geen lul.’ Zo eerlijk en direct wordt Faletti hierna niet meer, want wat volgt is een onnavolgbaar, duister verhaal over de Milanese onderwereld.

Bravo is een succesvolle pooier, die zijn meisjes aan de rijke bovenklasse van Italië prostitueert. Hij heeft een aantal kennissen maar geen echte vrienden. Met zijn blinde overbuurman Lucio komt hij nog het dichtst in de buurt van vriendschap: elke dag dagen ze elkaar uit met het oplossen van cryptogrammen.

Bunga bunga

Wanneer Bravo een nieuw meisje onder zijn hoede neemt, lijkt dat een goede zet; Carla valt erg in de smaak bij de klanten. Maar de ochtend na het bloedbad tijdens het seksfeestje – de link naar de bunga bunga-feestjes van Berlusconi is snel gelegd – blijken alle aanwezigen gedood. Behalve Carla, zij is spoorloos.

De band tussen Bravo en vrouwen is bijzonder omschreven: vanwege een verboden relatie is hem zijn penis afgesneden. Dat hij seksueel nooit meer kan presteren weerhoudt hem er niet van zijn inkomen met vrouwen te verdienen. Zij blijven een belangrijke rol spelen in zijn leven. Naarmate het boek vordert wordt meer en meer uit de doeken gedaan over de gebeurtenissen die hem, letterlijk, hebben gevormd tot de man die hij nu is.

Desondanks is het moeilijk om grip te krijgen op het verhaal. Gebeurtenissen volgen elkaar in willekeurige volgorde op, waardoor je als lezer steeds weer moet opstarten. Dit haalt het ritme uit het boek en maakt het een cryptogram die je – net als Bravo en zijn overbuurman – moet oplossen. Het is een spannend verhaal, maar verliest zijn kracht omdat het op een te onduidelijke wijze wordt verteld.

Gebrek aan keuze

Dit is niet het eerste boek van Faletti; hij schreef eerder Ik dood en Ik ben God, die goed werden ontvangen. Het zijn zelfs bestsellers in Italië en worden mogelijk verfilmd. Faletti is echter niet alleen schrijver maar ook autocoureur, acteur, advocaat en reclameman. Het lijkt of hij teveel tegelijk wil, wat zijn weerslag vindt in De vrouwenverkoper. Faletti kan geen keuze maken in vertelwijze en flitst heen en weer tussen chronologie en in flashbacks, waardoor de samenhang ontbreekt. Bovendien worden de terugblikken slecht ingeleid.

De vrouwenverkoper is een goed verhaal, maar mist doortastendheid van de schrijver om het goed te vertellen.