Japan is veranderd. Het is een andere wereld geworden sinds het in 2011 te maken kreeg met twee grote rampen: de verwoestende tsunami en de daaropvolgende ontploffing van de kerncentrale in Fukushima. Deze gebeurtenissen hebben niet alleen indruk gemaakt op de gewone bevolking, maar zijn ook de aanleiding geweest voor een verandering in de kunstwereld. Vooral de kernramp heeft een grote impact gehad, want nog altijd is er het gevaar van radioactieve besmetting. En dat niet alleen. Doordat de regering lange tijd de enorme gevolgen van de ramp verzweeg, zijn de Japanners anders naar hun leiders gaan kijken. Dat geldt zeker voor de kunstwereld. De ramp in Fukushima en het zichtbaar maken van wat er echt aan de hand is, is een belangrijk onderwerp geworden onder diverse kunstenaars.

De eerste stappen in de geëngageerde kunst

Geëngageerde kunst, dat zich richt op sociale en maatschappelijke kwesties, bestond voor 2011 nog niet echt in Japan. Door deze grote rampen veranderde dat. En dat is in Now Japan bij binnenkomst al te zien. Je ziet meteen de video The Finger Pointing Worker, met webcambeelden van de beschadigde kernreactor. Op de voorgrond staat een man gekleed in een speciaal wit pak, dat hem beschermt tegen de radioactiviteit. De man, een anonieme kunstenaar, wijst met een beschuldigende vinger naar de camera.

Takahiro Iwasaki, Out of Disorder (complex), 2010, Dekens en handdoeken, 150 x 150 cm, Courtesy of ARATANIURANO, Tokyo. Now Japan @ Kunsthal KAdE. Foto: Mike Bink

Een andere video die op angstaanjagende wijze de ramp weergeeft, is Real Times van het kunstenaarscollectief Chim↑Pom. Vlak na de kernramp begaven zij zich met zijn drieën in het radioactieve stralingsgebied. Allen gehuld in witte beschermingspakken. Het enige wat je hoort is het knarsende geluid van de pakken. Verder voel je de benauwende stilte. Behalve de kunstenaars is er niemand in het gebied te zien. Je voelt de stilte en voelt de verwoestende effecten van de kernramp. Niets leeft meer, er is alleen stilte. De video is beklemmend. Je voelt de sfeer van het gebied, het onheilspellende.

Spelen met je brein

Nu is het zeker niet zo dat alle kunst in Now Japan gebaseerd is op de kernramp. Verre van dat zelfs. De tentoonstelling kent ook vooral veel momenten die een glimlach opwekken. Zo is er het enorme roze opblaaskonijn van Momoyo Torimitsu. Deze kunstenaar speelt met het begrip ‘schattig’, een vertaling van het Japanse woord ‘kawaii’. Het schattige roze konijn is eigenlijk te groot voor de ruimte. Hij zit vastgeklemd tussen de vloer en het plafond. De titel I don’t feel comfortable zegt eigenlijk al voldoende. Hoe schattig ook, er is duidelijk iets mis.

Toshihiko Mitsuya, Anonymous relatives – gatekeeper-, 2013, aluminiumfolie, 130 x 90 x 245 cm, courtesy de kunstenaar. Now Japan @ Kunsthal KAdE. Foto: Mike Bink

Misschien wel het mooiste werk in de tentoonstelling is het ontwerp van Junko Kido. Het is niet zozeer een kunstwerk maar meer een ervaring, die zeker de moeite waard is. Je wordt een afgesloten hok binnengeloodst. In het midden van het witte hok staat een klein verlicht boompje. Na een paar minuten wachten gaat het licht uit en sta je opeens in het pikkedonker. Wat er dan gebeurt, moet je eigenlijk ervaren. In het begin vraag je je af of je brein een loopje met je aan het nemen is. Of is het misschien toch echt wat je ziet in het donker?

Now Japan geeft een breed beeld van de hedendaagse Japanse kunst. Aan sommige kunstwerken zul je gedachteloos voorbij lopen, maar er zitten ook een aantal bijzondere en aangrijpende werken tussen. De tentoonstelling is daarom zeker de moeite waard voor wie eens wil zien wat er in Azië op kunstgebied gebeurt.

Posterfoto: Momoyo Torimitsu, Somehow I don’t feel comfortable, 2007, opblaasbare ballon, 480 cm hoog. Courtesy of Misa Shin Gallery, Tokyo. Now Japan @ Kunsthal KAdE. Foto: Mike Bink