Hedendaagse onderwerpen kwamen voor het voetlicht: activisme in ongelijkheid, in gender, in feminisme en in klimaat. Maar ook de invloed van technologie, marktwerking en de politiek op ons bestaan. Over het algemeen kwam er geen positief wereldbeeld naar voren. Niet zo gek in de huidige tijd natuurlijk. Schrijver David van Reybrouck waarschuwde zelfs dat we voor de toekomst rekening moeten houden met rationering en een soberder bestaan. Houd je hart dus maar vast!

Radicaal klimaatactivisme

Activisme – en dat van het klimaat – speelde een grote rol bij het evenement. Van Reybrouck pleitte er bijvoorbeeld voor dat we de toekomst moeten gaan ‘koloniseren’, oftewel een strengere handhaving van de problemen. Bij zijn onderzoek voor de Huizinga lezing kwam hij erachter dat de noordhelft van de wereld overdadig meer schadelijke gassen uitstoot dan de zuidhelft, terwijl het Zuiden veel meer last heeft van de klimaatuitersten. In zijn ogen kan je hierin een vergelijking trekken met de historische kaarten van het kolonialisme; met degene die invloedrijk waren en wie niet.
Concreet gaf hij een aantal oplossingen: Rijke landen moeten betalen voor duurzame antwoorden. Richt een globale burgerraad op die burgers laat meebeslissen over belangrijke onderwerpen. Richt een emissierechtenbetalingssysteem op dat de uitstoot laat afnemen. En wees radicaal, want eigenlijk had de verandering gisteren al plaats moeten vinden.

Radicaliteit kan voor klimaatwetenschapper en politiek activist Andreas Malm zelfs niet ver genoeg gaan: hij betoogde bij zijn talk ‘How to fight in a world on fire’ om niet te kiezen voor de vastlijm- en soepsmijtacties van activisten, maar te richten op zaken die er meer toe doen. Blaas bijvoorbeeld een oliepijplijn of een benzinepomp op. Malm vindt dat je je mikpunten beter moet uitkiezen, anders verlies je het doel uit ogen. Zijn uitgangspunt is logisch te verklaren maar het laat je wel balanceren op de grens van activisme en extremisme. En het is de vraag of je die scheidslijn wilt passeren.

De radicale filosoof Timothy Morton ambieert eerder verandering in gedachtengoed. Hij verhoogt ecologie zelfs tot een religie. Zijn theorieën schuren tegen de esoterie aan en hebben een aparte mix van mindfulness en punkrock. Hij praat over hyber-objects; objecten die zo wijdverspreid verdeeld in tijd en ruimte zijn dat ze ‘het lokale’ overstijgen, zoals klimaatverandering en radioactief plutonium. Volgens Morton worden hyperobjecten niet alleen zichtbaar bij een tijdperk van ecologische crises, maar waarschuwen ze ook voor de ecologische dilemma’s die het tijdperk bepalen. Jammer dat zijn gesprek verzandde in lege frases en de zoektocht naar een ‘soundtrack’ van onze tijd met onnodige muzikale intermezzo’s.

Is technologie de oplossing?

Technologie is actueler dan ooit. Zo ook op het festival. Hoe verhoudt content moderatie van Twitter zich bijvoorbeeld tot de vrijheid van meningsuiting? Wat is onze relatie tot de realiteit en de metaverse? En kunnen we nog zelfbeschikking hebben in tijden van algoritmes? Volgens filosoof Miriam Rasch kan dat laatste wel. In haar ogen zijn de algoritmes niet almachtig, zoals bijvoorbeeld in de documentaire ‘The Social Dilemma’ wordt verkondigd. Zij zegt dat er niemand ‘achter de knoppen’ zit die onze autonomie doet opgeven. Haar oplossing ligt in wat schrijver Marian Donner ‘de grote weigering’ noemt; het niet meer gebruiken van sociale media. De vraag is natuurlijk of dit een reële oplossing is, aangezien algoritmes niettemin een enorme invloed op onze gesteldheid en gedrag hebben. En de mens best een gewoontedier te noemen is. Toch, meningsverschillen mogen er zijn, ook op dit festival.

Technologie kan de oplossing zijn voor onze klimaat- en politieke problemen, zegt blockchain- en crypto-ondernemer Kevin Owocki. In zijn ogen kan crypto zelfs de planeet redden. Hij is uitvinder van Gitcoin, een platform voor open source softwareontwikkeling. Zijn geloof: dankzij de crypto-economie kunnen we een nieuwe wereld bouwen waarin niet geld maar het welzijn van de mens en planeet centraal staat, met de hoofdfocus voor circulariteit. Hij biedt voornamelijk nog een technische blik waar weinig iets van zullen snappen, zoals NFT’s, stablecoins of de toekomstpotentie voor de financiële markt van web3. Daarnaast is het de vraag of crypto echt de oplossing is, aangezien de energie uitstoot van mining-datacentra nog flink de pan uitrijst.

Economie en politiek

Econoom Barbara Baarsma ging in discussie met politicoloog Daniel Mügge in ‘Onze obsessie met groei’. Zij verschilden van mening over het feit dat Baarsma ervoor pleitte om economische groei uit het verdomhoekje te halen en te focussen op ‘groene groei’; groeien binnen ecologische grenzen. Zonder groei kun je, in haar ogen, niks financieren. Mügge wil er juist van af dat alles langs de maatstaven van cijfers – zoals die van de BBP – gelegd wordt. De politiek gaat zo shoppen voor andere of betere alternatieven en kiest dan geregeld minder lucratief. Met kortetermijndenken tot gevolg.

Op dat principe werd ook afgegeven in het gesprek ‘De boer is boos’ met denkers Ad Verbrugge en Gabriël van den Brink. Volgens hen komt de wrevel bij de boeren door het kortetermijndenken van de politiek. Te lang zijn uitstootproblemen voor ons uitgeschoven en daar is de boer nu de dupe van. ‘Hij’ wordt daarnaast op meerdere vlakken aangetast in zijn hele identiteit maar tevens ook in zijn portemonnee door het opgekomen consumentisme. Een kat in het nauw maakt gekke sprongen, zeggen de gespreksdeelnemers. Pas als de politiek verandert, zullen we een ommekeer zien. Ze verwachten dan ook veel meer protesten en ondeugdelijk gedrag.

Ook al staan we als maatschappij negatief tegenover dit soort gedrag, we moeten het  niet uitbannen, vindt filosoof Mandi Astola. Een rotte appel in een mand hoeft niet altijd alle appels aan te tasten. Ons maatschappelijk collectief is er bij gebaat en kan zichzelf zo ijken in haar mening. Ook rare, opruiende uitspraken van een politicus zijn dus niet negatief. Ondeugden en deugden zijn even belangrijk, zegt ze. Zo achterhalen we wat we echt betekenisvol vinden en komen we erachter wat we als goede deugden zien.

Het Brainwash festival kan misschien wel zo samengevat worden: als een collectiviteit voor het ijken van onze deugden. Ook al werd er niet gehakt met spaanders, het bijschaven is net zo belangrijk – pas na polijsten krijgt een sculptuur haar ware schoonheid.

Brainwash festival vond plaats op 30 oktober 2022. Er zijn filmopnames gemaakt bij De Balie en door omroep HUMAN. Via hun kanalen zijn die terug te kijken.