Stehouwers gedichten zijn vreemd, en dat klinkt lomper dan het bedoeld is. Ondanks de bedrieglijk heldere taal is het moeilijk om daadwerkelijk tot ze door te dringen. Het is niet lastig om thematische lijnen te ontdekken in Stehouwers werk, procedés die ze vaker toepast, beelden die terugkeren, enzovoort. Het ligt eerder aan de montage van dat al, die me vaak een beetje dwars zit.

Plaatsbepaling

Deze gedichten rustig lezen werkt vreemd genoeg niet heel goed. De strofes lijken dan net niet op elkaar aan te sluiten, de beelden klikken niet logisch in elkaar. Het beste werkt het als je gewoon iets sneller leest, net zoals in dromen het ene tafereel opeens in het andere kan veranderen, zonder dat dat gek lijkt. Het volgende, titelloze gedicht is een goed voorbeeld van zo’n droomachtige sequentie van beelden:

in de stilte kan ik het ei pellen
ontdek ik een tweede huid
verend en stevig als een vogelnest

woorden die de boodschap plat verpakken
zodat je hem onder je arm
mee naar huis kunt nemen

het is goed oefenweer
de balkons ogen bewolkt
de wind roept om zijn moeder

Vreemde montage of niet, in Wachtkamers gebeurt genoeg om de lezer bezig te houden, ook als die niet goed door kan dringen tot de gedichten. Een ‘horizontale’ lezing zorgt echter voor nieuwe gezichtspunten. De som wordt daardoor meer dan het geheel der delen.

Veel in de bundel heeft te maken met richting zoeken en plaats bepalen. Een van Stehouwers opvallendste procedés is het definiëren van het zelf, vaak door de verteller zich met een ander te laten vergelijken. Zo lezen we bijvoorbeeld ‘vannacht ben ik een man die een vrouw kust / en zijn halfnaakte vader belooft / op zoek te gaan naar een bruid’ en ‘ik ben de man die elke dag achter het orgel gaat zitten / om de laagste toets in te drukken’. Ook is de verteller soms een ‘ik’ en soms een ‘we’, en lijkt dan ook voor anderen te spreken.

Onheil

Dat de verteller steeds dezelfde is, ondanks de verschillende vormen die hij of zij aanneemt, is een aanname. In Wachtkamers wordt in elk geval wel een zekere continuïteit tussen de gedichten gesuggereerd, op thematisch vlak, maar ook door geregeld de wind te vermelden. Die wind geeft het geheel iets dynamisch; een beleving van beweging, die zeker niet altijd zelfstandig en zelfgekozen is:

ik had [de passagiers] in een doos gestopt
maar toen kwam de wind
en nu zijn ze weg

ik weet dit omdat ik de wind
eerder bezig heb gezien
hij gaat grondig te werken

Stehouwer weet vaker een gevoel van onheil de gedichten in te laten sluipen, zoals de wind dat in het bovenstaande gedicht is. Die dreiging zorgt voor een prettig tegenwicht voor de quasi-naïeve toon die ze regelmatig aanslaat. Eerlijk is eerlijk: dat is bepaald niet één van de fijnste tonen die in gedichten aangeslagen kunnen worden, maar het donkere randje houdt Wachtkamers wat dat betreft in balans.

Wachtkamers is een fraai debuut geworden, waar je als lezer een hele tijd mee bezig kunt zijn. Dat de bouwstenen vaak wat ver van elkaar afgewaaid zijn is Stehouwer makkelijk te vergeven, want horizontaal gelezen ontstaat er een fraaie wereld.

In de bundel komen de man, de vrouw en de kinderen aan het woord. Met de man en vrouw blikken we terug op het leven dat ze tot nu toe leiden. Voldoet het aan de verwachtingen? Welke dromen van vroeger hebben het heden gehaald? Met welke ogen kijken zij naar hun kinderen, die op hun beurt ook weer (andere) dromen koesteren? Andersom schetsen de kinderen hoe zij door de wensen en verwachtingen van hun ouders aan hen gebonden zijn.

Het lichaam, gevormd door het leven
Alle partijen krijgen van Dangre een geheel eigen, herkenbare stem. De man kijkt met weemoed terug op zijn leven, waarin dromen niet zijn uitgekomen en de levensdrift langzaam is uitgedoofd. En ook de vrouw vraagt zich af: ‘Waarom ben ik met hém, met deze man, samen?’ Maar zij weet dit ontevreden gevoel – beter dan de man – te relativeren. Ondertussen zien zij de levenslust van hun kinderen; de generatie na hen, die hun eigen dromen najaagt.
 

            (…) Lang geleden stookte ook jij 
            op je zolderkamer pure levensdrift. 

            Je zou elke nacht door meisjesharten kruipen 
            en met pen of patent van je tijdgenoten 
            wegsluipen. Het werd niets. Geen roem 

            of poen of Porsche. Alleen een loonstrook 
            die met je hoogmoed spot en een zoon 
            die maar geen koning wordt. 

Dangre maakt het lichaam tot opslagplaats van de emoties en laat het spreken over alle teleurstellingen en herinneringen. Er is sprake van ‘kilo’s verloren vreugde die zich in hun heupen hebben gewurmd’ en ‘oude geliefdes die als artrose door je gewrichten zingen.’ Daarnaast realiseren de man en de vrouw zich door het ouder wordende lichaam dat er steeds minder tijd overblijft om dromen te laten uitkomen. Langzaam beginnen ze te geloven dat hun kinderen die wel in hun plaats kunnen vervullen.

Donkere momenten en berusting
In het midden van de bundel wordt de sfeer steeds donkerder. Er wordt geaarzeld en getwijfeld. Het vertrouwde maakt uitzichtloos. De basisbehoeften worden geleefd, terwijl er in vroeger tijden zo veel te ontdekken was. De liefde is nu op sterven na dood.
 

            Ach, laat het zijn, denken wij
            en blijven dromerig zitten in jaren
            van traag verongelukken in elkaar.

Toch volgt na dit donkere gedeelte het deel waarin de kinderen op de wereld worden gezet. Gaan zij de boel redden? Als de volgorde in de bundel chronologisch is bedoeld, was de liefde daarvoor al min of meer tot een einde gekomen en maakt dit gegeven het vervolg nog pijnlijker.

Het slotgedicht ‘CS’ speelt zich af op een groot station. Dit gedicht zet de rest van de gedichten in een ander licht. Eerst overweegt de hoofdpersoon nog voor de trein te springen en er een einde aan te maken. Maar dan realiseert hij zich dat zijn verlangens waarschijnlijk de verlangens van velen zijn. Of hij zich dat op tijd realiseert om de relatie met zijn vrouw te behouden, is de vraag.

Het getuigt van veel inlevingsvermogen dat Dangre zonder al deze stadia binnen het gezin zelf doorlopen te hebben, elk van de betrokken partijen van een overtuigende stem weet te voorzien. De vragen en persoonlijke worstelingen van de gezinsleden worden scherp in beeld gebracht, zodat de onderlinge sfeer pijnlijk duidelijk bij de lezer overgebracht wordt.