Gottschall onderzoekt in zijn boek de oorsprong, het belang en de stand van zaken anno nu van de pikorde bij mannen. Als academicus had Gottschall kunnen kiezen om een uitgebreide literatuurstudie te doen en zijn bevindingen met ons te delen. Dit doet hij dan ook, maar hij voegt er iets wezenlijks aan toe. Iets wat zijn betoog kracht bij zet en tevens zijn betoog kleurt. Hij is zelf op Mixed martial arts (MMA) gegaan. Maanden en maanden trainde hij om een heus kooigevecht te voeren. Dat is de rode draad die door dit vlot geschreven en bij vlagen grappige verhaal loopt. Ondertussen leren we over de geschiedenis en functie van sport, agressie en oorlog. Zijn intrigerende verhaal begint met een anekdote over de functie en ontstaan van het duelleren.

Mooie theorie, lelijke feiten

Je hebt de theorieën vast wel gehoord. Mannen nemen hun plek in de pikorde in, al dan niet na enig proces, en vrouwen zijn als een krabbenmand. Stop je er één krab in, dan probeert ze eruit te kruipen, stop je er twee of meer in, dan houden ze elkaar op de bodem van de mand, want afwijken of exploreren mag blijkbaar niet meer.

Over agressie, vechten, geweld en mannelijkheid doen de mooiste theorieën de ronde, maar zoals Gottschall schrijft, sneuvelen de meeste voor tamelijk lelijke feiten. De vraag die hij zelf stelt: waarom ontkomen we als mens, met al onze beschaving en kennis niet aan onze destructieve oerdriften, is echter ook een vraag die hij niet kan beantwoorden. Dus meandert Gottschall als een boxer in de ring rondom deze vraag en behandelt hij tal van issues. Het genot dat de middeleeuwse mens beleefd zou hebben aan mensen aan een galg en radbraken, het genot van de hedendaagse mens in snuff movies en het fenomeen battle rappers komt voorbij. Zo lijken op het eerste gezicht vroegere tijden een stuk barbaarser dan nu. Toch zie je in teamsporten de extase van het eigen team en de haat naar het andere team nog altijd ernstige vormen aannemen. Dit blijft in de boksring beperkt tot de beide boxers, die, na elkaar lens geslagen te hebben, elkaar broederlijk in de armen vallen en zonder rancune huns weegs gaan.

Juist door de pikorde doen mannen gekke dingen. Alles om – evolutionair uitgelegd – aan de vrouwtjes te laten zien, dat zij de betere keus zijn ten opzichte van de ander. Hierin mist de uitleg dat wie slim genoeg is om zijn tegenstander zonder strijd te verslaan ook veel kans maakt bij het andere geslacht, een meer intellectueler vertoon van spier- (of hersen-) bundels. En hoewel vrouwen meer dan vroeger bij metalconcerten of bokspartijen aanwezig zijn, zijn het nog altijd de mannen die bij dit soort display of power oververtegenwoordigd zijn. Zoals Gottschall ook opmerkt nadat hij zijn vriend, goed thuis in de oosterse martiale kunsten, uitdaagt tot een duel. Hij toont dat MMA superieur is aan de oosterse vechtkunsten, door zijn vriend enkele malen te verslaan. Slechts later leert hij de les dat deze vechtkunsten naast vechten ook gericht zijn op hoe een beter mens te worden: gelukkiger, fitter, flexibeler, intelligenter, enzovoorts. Terwijl de MMA-worstelaars vooral heel sterk worden. Het is ontroerend om deze vonk van zelfinzicht te lezen, na alle ontberingen die Gottschall heeft doorstaan om worstelaar te worden.

Rauwe agressie

Door de focus voornamelijk op de rauwe agressie en de sporten te leggen verkent Gottschall dan ook met name deze kanten van de menselijke (mannelijke?) aard. Dit is fascinerend en soms schokkend om te lezen. Schokkend in de barbaarsheid die hij in de geschiedenis en de vele culturen aan het licht brengt, zoals het martelen en afslachten van tal van dieren. Maar ook krijgsgevangenen, mensen met een lagere sociale klasse en de genotzucht naar rauwe agressie bij schrijvers als Ernest Hemingway, D.H. Lawrence en Joyce Carol Oates.

De vraag waarom mannen en mensen graag naar geweld kijken weet Gottschall bij benadering te beantwoorden, maar een definitieve conclusie blijft uit. Vanuit evolutiepsychologisch oogpunt probeert hij verklaringen te vinden. Zijn landgenoot Chris Hedges schreef eerder het boek War is a force that gives us meaning, waarin een verklaring gevonden kan worden voor de hang naar agressie bij de mens. Ook Gottschall voegt hieraan zijn kennis toe. Soms op een lelijke manier, soms op een grappige manier. Hij lijkt vooringenomen te zijn over de superioriteit van de MMA, wat in een kooigevecht zeker waar is, maar daarbuiten ook zo zijn tekortkomingen kent. Zo zijn we mogelijk weer een stapje dichter bij het snappen van agressie, maar een definitief antwoord zal er wel nooit in zitten.

Toen de computer en het internet zich opdrongen in ons dagelijks leven om efficiënter te kunnen werken en gemakkelijker te communiceren, groeide vanachter bureaus het aantal werkblessures aan rug en nek. De muisarm vergroeide tot verziekt lichaamsdeel. Zo heeft elk tijdperk zijn beroepsepidemie. Terwijl de puber van nu nooit heeft gehoord van die good old RSI, vallen op zijn school jaarlijks leraren uit door burn-outs. Waarom RSI op z’n retour is en plaats heeft gemaakt voor de burn-out is een onopgelost mysterie. Ontstresstherapieën en zelfhulpboeken haken gretig in op onze worstelingen. Geraerts deint mee op die golf en gaat helaas niet in op de tijdgevoeligheid van hedendaagse beroepsziektes.

Eigen verantwoordelijkheid

Al is niet te ontkennen dat in Azië werknemers in loondienst doodvielen door overwerk en bij France Telecom dertig werknemers zelfmoord pleegden in één jaar: het beschuldigen van de bedrijfscultuur op de werkvloer is niet vol te houden als zzp’ers het meest door burn-outs worden getroffen. Veel is te wijten aan de technologische snufjes waardoor iedereen overal met het werk verbonden is. Ben je eindelijk niet aan één vaste werkplek gebonden, nu willen te veel mensen het overal en altijd. Toch is iedereen verantwoordelijk voor z’n eigen geluk en z’n eigen brein, vindt Geraerts. De overvloed aan impulsen kun je zelf het beste indammen. Geraerts haalt ter illustratie geregeld anekdotes aan uit het leven van geslaagde zakenmensen of genieën. Daaruit blijkt dat persoonlijkheid bepalend is of iemand zich omhoog weet te vechten uit een crisis. Veerkrachtige mensen slagen er altijd in tegenwind om te buigen. Ze richten zich op een doel voor de lange termijn.

De zwaktes van de doorsnee mens

Jammer genoeg heeft Geraerts minder oog voor het gevaar dat schuilt in het voortdurend spiegelen aan dit soort succesverhalen. Toch komen niet alleen de grote helden van het moderne leven aan de orde. Geraerts geeft met compassie ook aandacht aan de zwaktes van de doorsnee mens. Onze wilskracht is niet onuitputtelijk. Bij constante zelfcontrole treedt uiteindelijk vermoeidheid op. Wel is zelfcontrole te vergroten. Het is als het oefenen van een spier, met een zorgvuldig opgebouwde trainingsprogramma.

Je geest de vrije loop laten en in een toestand komen van ongecontroleerde bewustzijn is trouwens geen verspilling. Hoe vaak zijn uit dit soort situaties geen geniale eureka’s ontsproten? Op de lange termijn kan het zelfs de productiviteit verhogen.

Na optimisme komt hoogmoed

Om de strijd tegen burn-out aan te gaan, laat breinexpert Geraerts ook de veelgebruikte mindfulnessmeditaties de revue passeren, en nog meer van die beproefde overlevingsmethodes, zoals jezelf een optimistische levenshouding aanleren. Veel nieuws onder de zon heeft ze eigenlijk niet. Geraerts verwijst hierbij vooral naar bevindingen van anderen: voor het gevaar van optimisme dat kan doorslaan naar irrealisme en hoogmoed zijn we al eerder gewaarschuwd door de Amerikaanse journaliste Barbara Ehrenreich. Mensen kunnen dan extreem slordig te werk gaan omdat ze ervan uitgaan dat alles toch op z’n pootjes terechtkomt.

Een zekere mate van stress kan bovendien weleens positief uitpakken. Het maakt je alert, klaar voor een te leveren prestatie. Een burn-out maakt het zoeken naar hoe de veerkracht op te krikken ineens heel urgent. Om die reden al is een burn-out op z’n tijd niet eens zo slecht. Met deze crisis zouden beleidsmakers en leidinggevenden moeten investeren in het brein van hun personeel, is Geraerts’ advies. Zo kan de breinexpert met goed gevoel voor timing de huidige schade toch weer ombuigen in een winstgevende industrie: breinbeleid in tijden van burn-outs.