In Gold’s Glazen Speelgoed staat het personage Laura Wingfield (Hélène Devos) centraal. Gepaard met oude grammofoonplaten vormt het ‘glazen speelgoed’ het kostbaarste bezit van de kreupele dochter. Het verzorgen van haar verzameling glazen dieren ontneemt haar de tijd die zij van haar moeder moet gebruiken om een rol in de buitenwereld te spelen. Als alleenstaande moeder ziet Amanda (Chris Nietvelt) aan hoe haar dochter steeds verder geïsoleerd raakt. Uit wanhoop vraagt Amanda haar zoon Tom (Eelco Smits) om een mannelijke collega uit het Magazijn uit te nodigen om samen met het gezin te dineren. En als Laura die avond noodgedwongen de deur open doet staat zij oog in oog met haar geheime middelbare schoolliefde Jim O’Connor (Harm Duco Smit).

Inhoudelijk is de bewerking van Gold wat mager. Diverse thema’s uit Williams originele stuk komen aan de orde, maar baanbrekend zijn ze niet. Door Laura centraal te stellen ligt de nadruk op het ontvluchten van een confronterende en harde wereld, het isolement van een werkelijkheid en de kwetsbaarheid van een persoonlijkheid. Dat het moeilijk is om als individu je kop boven water te houden in een samenleving als vandaag is niet perse een eye opener. De ‘aanbidder’ O’Conner probeert met een (te) lange monoloog de lieve en onschuldige Laura inzicht te geven in haar minderwaardigheidscomplex. Het publiek wordt in zijn overtuiging voorgesteld als de groep ‘ook maar gewone en teleurstelde (mede)mensen’.

Poëtische vormgeving

Het poëtische karakter van Tennessee Williams’ werk domineert in de vorm. Zoon Tom mijmert over verandering en avontuur, hij fantaseert over het ontvluchten van de gecompliceerde gezinssituatie en hij schrijft gedichten op elk blanco stuk papier dat hij voor ogen krijgt. Tom, overtuigend gespeeld door Eelco Smits, introduceert zijn familieleden alsof het personages zijn in zijn eigen schrijfwerk. Tom is de verteller van zijn eigen bestaan: dat prikkelt en creëert een twijfel aan dat wat in het fictief werkelijk zou moeten zijn.

De balans tussen illusie en realiteit is overweldigend vormgegeven door scenograaf Andrew Lieberman. Het podium van de grote zaal is open gebroken tot aan de stenen achterwand. De vloer is pikzwart en weerspiegelt zijn omgeving. Het ontwerp heeft veel weg van het prachtige kunstwerk van Richard Wilson 20:50 uit 1987, waarin Wilson een desoriënterende ruimte creëerde door de vloer te gebruiken als oliereservoir. Beide werken hebben optisch een overweldigend effect.

De acteurs spelen in het overgrote deel van de voorstelling op een schaars gemeubileerd platform, zwevend in het zwart, totdat het beeld abrupt wordt afgekapt en een omslag maakt naar een romantische, intieme en bovenal gedroomde setting. Het is prachtig hoe deze illusie vervolgens weer wordt doorbroken door een steek uit de realiteit.

Glazen Speelgoed is een adembenemend plaatje, maar helaas inhoudelijk niet heel spannend. Met Nietvelt als een hysterische moeder zonder ‘uitknop’, wordt de voorstelling van Sam Gold al snel als een lichte komedie ontvangen.

Sanne Vanderbruggen, Benjamin Moen, Judith de Joode en Lisa Verbelen brachten onder de noemer ‘BOG.’ eerder BOG. Een poging het leven te herstructureren (2013) en MEN. (2014). Met de eerste voorstelling wonnen zij de KBC-TAZ Jongtheaterprijs (2013) en de Toneelschrijfprijs (2013). De tweede leverde hen de BNG Bank Nieuwe Theatermakersprijs (2015) op.

Eigen stijl

De vier van BOG. laten zich inspireren door de antwoorden op vragen die zij gesteld hebben aan hun achterban en door – zoals hun dramaturg aangeeft – gesprekken met ´experts´. Ze brengen hun zelfgeschreven teksten staande op een rijtje en bewegen daarbij weinig tot niet. Ook het decor en de aankleding zijn minimalistisch. Het enige decorstuk van GOD. is bijvoorbeeld een crèmekleurig zeildoek, dat halverwege de voorstelling eens naar beneden valt. Opvallende kostumering is ook afwezig, evenals een ingewikkeld lichtplan of geavanceerde geluidseffecten. BOG.’s stijl is kortom opvallend en origineel en is zo ondertussen een stevige signatuur geworden.

Meeslepende denkwereld

De grootste kracht van GOD. is – net als bij de twee voorgaande voorstellingen van BOG. – de associatieve en intelligente denkwereld die de vier als kader nemen. De gedachtenspinsels waarmee BOG. speelt zijn herkenbaar en raken daarom bij iedereen wel een snaar. De teksten zijn ruw en sommige hadden tot clichés kunnen verworden, als de vier hun stijl niet zo stevig hadden gehanteerd en ze niet hadden laten merken dat ze soms heus wel de ironie of tomeloze ambitie inzien van hun eigen werk:

Wij hadden het ook over de Europese crises kunnen hebben.
Wij hadden het over onze familiegeschiedenissen kunnen hebben.
Wij moesten u zo nodig proberen te vatten.

Afwisseling door woordgebruik

De afwezigheid van een traditioneel verhaal met personages en een eenduidige rode draad is bij BOG. geen gemis, maar juist een verademing. Dat soort elementen zouden de creativiteit die BOG. aanwakkert, wellicht teniet doen. Nu is er ruimte voor vrijwel alles – van gevatte oneliners tot associatieve opsommingen, van vele vaak grappige retorische vragen tot zelfs een gezamenlijke poetry slam. Deze verschillende onderdelen maken de voorstelling afwisselend. Blijkbaar kan dat prima zonder allerlei mise-en-scènepoespas.

Zwevende teksten

Een risico van zo een talige benadering van een abstracte niche als ‘religie’ is dat teksten kunnen blijven zweven. Zo knoopt ook BOG. bepaalde lijntjes niet aan elkaar. Het lijkt er echter op dat het ook niet hun bedoeling was om dat te doen. GOD. is eerder een fantasierijke en scherpzinnige voortzetting van het onderzoek naar het onderwerp, dan het antwoord op alle prangende vragen in het veld. Het is een drijvende kracht, in plaats van een eindpunt. Juist dat zorgt ervoor dat de toeschouwer wordt gestimuleerd om zelf verder te filosoferen en op ontdekkingstocht te gaan – en dat werkt bijzonder inspirerend.