Diverse ensemblecast

Dit vraagt Een soort Hades van Theater Utrecht zich af. Het stuk, geschreven door Lars Norén en geregisseerd door Thibaud Delpeut, speelt zich af in een psychiatrisch ziekenhuis.  We maken kennis met een groot aantal personages, waarvoor een diverse ensemblecast is opgetrommeld, met daarin zowel theaterveteranen als jonge gezichten.  Scènes wisselen elkaar in hoog tempo af in een versnipperde montage met harde contrasten tussen energie en emotie. Volgen we op het ene moment een dramatische scene tussen twee geliefden op een slaapkamer, dan verspringt de aandacht op het moment daarop naar een komische monoloog van een doorgedraaide leraar klassieke talen die even verderop in een rookhok zit.

Helaas is er ook een grote afwisseling in het niveau van de acteurs. Bij het spelen van een psychiatrische patiënt bestaat het gevaar om te blijven hangen in de manische kant, het expressieve en de absurditeit van de dialogen. Door die eigenschappen zijn de personages een bron van humor en ze zijn interessant om naar te kijken, maar de diepere uitdaging voor de spelers is om naast de manie en de expressiviteit ook de kwetsbaarheid van de personages over te brengen. Anders krijg je een geïdealiseerd beeld van de psychiatrische kliniek, een soort Ja zuster, nee zuster.

Emotionele werkelijkheid

Iedere grote rol in deze voorstelling krijgt de kant om de kwetsbare kant te laten zien, met wisselend succes. Met name Hein van der Heijden overtuigde niet, hij vervalt tot hetzelfde nerveuse burgerlijke typetje dat hij vaker speelt. Erg jammer, omdat hij krachtig tegenspel krijgt van Ilke Paddenburg, die zijn suïcidale dochter speelt. Zij slaagt erin om de doodswens van haar personage over te brengen op het publiek en geeft haar personage op die manier een emotionele werkelijkheid.

Helaas zoekt de voorstelling iets te vaak de oorzaak van een geestesziekte in een gruwelijk trauma, terwijl die verklaring niet nodig hoeft te zijn. Door de verschillende spraakwatervallen van de personages snijdt deze voorstelling in ruim drie uur te veel grote thema’s aan, en dan gaat het ook nog eens over Leed met de grote L. Thema’s als pedofilie, genitale mutilatie en incest passeren de revue, zonder dat het echt een shockwaarde heeft. Een soort Hades steekt goed in elkaar, maar de voorstelling had dieper kunnen snijden. Doordat het meteen gaat over de allergrootste persoonlijke problemen staan de personages ver van ons af.

Geen Tantaluskwelling

Door de kenmerkende regie en snelle, onverwachte wisselingen in het verhaal is Een soort Hades desondanks geen Tantaluskwelling. Delpeut is op zijn sterkst als hij met de vertelvorm gaat spelen, en stijgt dan qua theatraal beeld boven de tekst uit. Delpeut beheerst zijn eigen theatervorm tot in de puntjes. Kan hij die echter blijven ontwikkelen voordat zijn eigen conventies clichés gaan worden? Toeschouwers die bekend zijn met zijn eerdere werk zullen opnieuw de filmische stijl herkennen en de belangrijke rol die muziek speelt bij het creëren van sfeer. Het gevaar van een regisseur met een uitgesproken en herkenbare stijl is dat zijn voorstellingen qua vorm en inhoud op elkaar gaan lijken. Voor de doorgewinterde Delpeutkenner is Een soort Hades minder verrassend omdat veel elementen uit eerdere voorstellingen ook nu weer te herkennen zijn.

Een soort Hades is bij vlagen komisch en dramatisch, ingetogen en uitzinnig. De voorstelling is echter niet altijd van dezelfde kwaliteit, en sommige stereotypes staan de thematiek en de identificatie in de weg. Desondanks blijft er genoeg over om van te genieten. In het licht van de eerdere voorstellingen van Delpeut is Een soort Hades toch minder origineel. Ik hoop dat het bij dit dipje blijft.

Niet eerder zetten Rutger en Walter een stap op het theaterpodium, laat staan dat zij ervaring hebben met het acteren. Desalniettemin weten zij zich aardig te redden in de voorstelling. Door het stuk dicht bij zichzelf te houden kan Übermensch ook begrepen worden als een theatraal college, met al het denkbare dat van invloed is op ‘hoe wij zijn wie wij zijn’ als lesstof. De één met een achtergrond in biomedische wetenschap en wijsbegeerte en de ander met een diploma Neerlandistiek, stellen zij een grote waslijst aan kennis en gedachten centraal. Een uitdagende waslijst in een bijzonder fijn narratief.

Continue vraagstelling

De maatschappelijke obsessie om de mens gezonder, slimmer en gelukkiger te maken is een eeuwenoud streven en brengt veel ethische grenzen met zich mee. Rutger en Walter zijn enorm gedreven om een voorspelling te doen over die betere versie van de mens en ook over zichzelf. In deze zoektocht verplaatsen zij zich van de prehistorie naar de Tweede Wereld Oorlog tot aan de toekomstige opstand van de robot (die overigens een originele betekenis van ‘slavenarbeid’ kent).

In de filosofie over ‘wat de mens dan is’ komen stuk voor stuk maatschappelijk relevante thema’s aan bod, zoals prenatale diagnostiek, draagbare technologie, radicale censuur, internet en privacy. De theorieën lopen uiteen van ‘het getal is onze nieuwe God’ tot ‘de ziekte Ouderdom’, met daarbovenop de religie ‘Gezondheid’. De mannen zijn enorm belezen en hebben dus ook de kunde om elke stelling weer betwijfelen. Als toeschouwer een feest om naar te luisteren.

Verwanten

Ondanks het persoonlijke verhaal hebben de jongens zichzelf wel degelijk tot een personage gevormd. Zij zullen elkaar ongetwijfeld in het dagelijks leven ook de mond snoeren, maar het herhaaldelijk plagen en uitdagen is duidelijk geschreven op de lach van het publiek.

De voorstelling heeft een (over)duidelijke vorm. De mannen bevinden zich aan de keukentafel – en overleggen even hoe de voorstelling verloopt – of zij presenteren vol zelfvertrouwen hun bevindingen aan het publiek. Jammer dat zij deze vorm niet consequent weten te hanteren: wanneer spreek je het publiek wel of niet aan? Maar naast het ietwat matige acteerspel is ook deze onervarenheid vergeven met de verrassende en inhoudelijke sterke teksten over het post-humane wezen.

Tussendoor leggen de heren nog even kort en bondig uit hoe zij eigenlijk in het theater terecht zijn gekomen. Met een theaterconcept over ‘hoe maakbaar is de mens?’ stapten zij onbewust het grootste impresariaat binnen, dat toevállig net op zoek was naar een theatrale werkplek waarin wetenschappelijke en filosofische vragen centraal staan: mazzelaars.

Maar wat mij betreft boffen niet alleen zij, maar wij net zo. De voorstelling Übermensch geeft enorm veel perspectieven op de ontwikkelingen die de mens in het verleden heeft ondergaan en aan de wetenschap en de techniek die we tot de dag van vandaag hebben vergaard. In anderhalf uur is het natuurlijk onmogelijk om dieper in te gaan op de hoeveelheid aan theorieën, hiervoor zou je een nacht moeten aanschuiven bij de mannen aan de keukentafel. En neem een goede fles rode wijn mee!