Motorpsycho
Muziek / Concert

Nog lang niet uitgeblust

recensie: Motorpsycho @ Doornroosje, Nijmegen
Motorpsycho

Als de ruim tweeënhalf uur aan onvervalste rocktrips iets duidelijk maken, is het dat de sleet er bij Motorpsycho nog nauwelijks op zit. De groep overtuigt zowel met het nieuwe materiaal als met de huidige vorm op het podium.

Wie de kleine zaal van Doornroosje binnenstapt, wordt direct begroet door de geur van zweet en rijen gitaren op het podium. Dat belooft een avond onvervalst rocken te worden met het Noorse Motorpsycho, dat al zo’n 25 jaar zijn eigen ding doet, beïnvloed door genres die reiken van lo-fi pop tot freejazz. Ondanks dat er mensen aanwezig zijn die er duidelijk vanaf de begindagen bij waren, zegt het behoorlijke aandeel jongere toeschouwers genoeg over de relevantie van de band: door het bestaan heen wist de band continu nieuwe luisteraars aan te spreken.

Het musiceren niet verleerd
Dit jaar nog maakte de band indruk met Here Be Monsters, waarop de groep zichzelf een bedachtzame, subtiele progrockstijl aanmeet, om af en toe ook even de teugels te laten vieren en flink los te gaan. Vanavond draait het voor een groot deel om die plaat, en dat is allesbehalve een straf: de muziek staat ook live als een huis. De prachtig opbouwende albumopener ‘Lacuna / Sunrise’, waarop gitarist Hans Magnus “Snah” Ryan een imponerende solo op zijn dubbele gitaar laat horen, vormt een vroeg hoogtepunt. Wat volgt is het grootste gedeelte van Here Be Monsters, integraal gespeeld. Als één ding vanavond duidelijk wordt, is het dat Motorpsycho het musiceren nog niet verleerd is.

Dat Motorpsycho nog altijd niet is uitgeblust blijkt ook wel uit de duur van het concert: meer dan tweeënhalf uur! Het publiek krijgt daarin wat het mag verwachten van Motorpsycho: uitgesponnen nummers waarin de knappe gitaarsolo’s je om de oren vliegen terwijl Bent Sæther zijn bas flink laat grommen en met zijn kenmerkende, onvaste zang de meeste vocalen verzorgt. De band heeft een omvangrijke discografie om uit te putten en heeft naast nieuw werk dus ook genoeg ouder materiaal in de aanbieding: met veel enthousiasme ontvangt het devote publiek nummers van begin jaren negentig tot begin dit decennium.

Klein smetje
Tweeënhalf uur is echter lang, en al zijn ze zeldzaam, er zijn momenten dat de aandacht verslapt. “It’s getting longer every time we play it, so now is a good time to get a cigaret”, grapt Sæther voor ‘The Bomb-Proof Roll and Beyond’ wordt ingezet. Wat volgt is een fijne spacerockjam, maar, zoals al een beetje voorspeld, wel een nogal langdradige. Zeker omdat het nummer dat erop volgt, ‘Pills, Powders + Passion Plays’, ook een vrij laag tempo heeft. Het is een klein smetje op een verder sterk en strak concert, waarbij ook het geluid, ondanks het geregeld hoge volume, uitstekend overeind blijft. Na al die jaren heeft Motorpsycho nog maar weinig aan kracht ingeboet. Sterker nog, als je de heren zo bezig ziet lijkt het erop dat we nog wat jaartjes van hun band mogen genieten.

Het diepe Zuiden
Boeken / Non-fictie

Theroux maakt van reizen een studie

recensie: Paul Theroux - Het diepe Zuiden
Het diepe Zuiden

Paul Theroux maakte met de auto en gewapend met een opschrijfboekje een reis door het diepe Zuiden van de V.S. Resultaat: een kleurrijke en genuanceerde studie.

De meeste reisboeken gaan over reizigers die ergens voor het eerst komen, even om zich heen kijken en vervolgens niet meer terugkeren. Paul Theroux (1941), bekend van Muskietenkust en De grote spoorwegcarrousel, pakt het deze keer anders aan. Voor zijn boek Het diepe Zuiden maakte hij vier keer een roadtrip vanaf zijn huis in Massachussetts over Interstate Highways en plattelandswegen, bochtige weggetjes door bossen en bergen helemaal tot in het voor hem nog onbekende zuiden van het continent, naar staten als Alabama, Georgia, Arkansas en Mississippi.

Herfst, winter, lente en zomer in het diepe Zuiden

Theroux zakt, in het boek, in elk seizoen af naar het Zuiden en keert terug naar bepaalde plekken waardoor hij deze echt leert kennen. Het Zuiden is een ingewikkeld gebied, met een ‘spookachtige onderlaag van duisternis (…) en het kost een tijd om die duisternis waar te nemen, en nog langer om haar te begrijpen’, volgens Theroux. De meeste staten zijn nog altijd verscheurd door naweeën van de burgeroorlog en de complexiteit van segregatie en racisme. Voor zuiderlingen is die geschiedenis nog springlevend; noorderlingen worden er gewantrouwd en segregatie werkt er nog in de praktijk. Blanke mensen voelen zich miskend en ‘gekortwiekt’ in hun status, terwijl zwarte mensen nog lang niet altijd dezelfde rechten hebben. Zo moet je als zwarte boer vechten voor erkenning want volgens velen ‘horen zwarten nou eenmaal niet te boeren’. ‘Als je het verschil ziet tussen een blanke en een zwarte boerderij, zit je in de problemen,’ zegt zwarte boer Ernest over de moeite die het hem kost een lening te krijgen.

Derdewereldland

Een constante factor is de armoede op het platteland, ook al zijn er veel lokale goedbedoelde initiatieven. Zo’n 20 tot 30 procent van de bevolking in staten als Arkansas of Mississippi verkeert onder de armoedegrens. In de afgelopen decennia werd veel industrie verplaatst naar het buitenland met veel werkloosheid, en spookachtige steden met dichtgetimmerde winkels en hier en daar een pandjeshuis, tot gevolg. Het doet Theroux denken aan een derdewereldland, hij komt er mensen tegen die in hutten of vervallen caravans, niet zelden zonder water of elektriciteit, proberen te overleven. Troost vindt men er in het geloof. ‘Een kerk was meer dan een kerk; die was het kloppende hart – de vitaliteit, de hoop – van een zuidelijke gemeenschap.’ Maar er is ook hoop: Theroux bespeurt steeds vaker een opkomend zelfbewustzijn en ondernemerschap.

Reis- en literatuurstudie

Vier keer een seizoen in het Zuiden: het is een grondige aanpak voor een boek en daardoor is Het diepe Zuiden eigenlijk meer een studie naar de achtergrond en de structuur van het gebied dan een reisverhaal. Theroux geeft thema’s als racisme meer diepgang, bijvoorbeeld in een uitgebreide beschouwing van het woord ‘nikker’. Of door een passage te wijden aan de zuidelijke schrijver William Faulkner, waar hij een bewonderaar van is. De combinatie van de vele gesprekken die hij had, literaire zijstraatjes en de bespiegelende intermezzo’s is ook een minpunt van het boek: soms wordt het je te veel en verlies je de aandacht. Daar staat Theroux’ kleurrijke stijl van schrijven tegenover: hij kan als geen ander scherp en pakkend het verloop van een gesprek beschrijven.

Roadtrip naar een andere wereld

Reizen hoeft niet altijd een beproeving te zijn, concludeert Theroux. Je kunt ook gewoon in je eigen auto stappen om naar een andere wereld te gaan. In Het diepe Zuiden verzamelt Theroux de plekken en de mensen uit deze wereld en laat hij hen het verhaal van het Zuiden vertellen. Dat maakt het een betrouwbare en genuanceerde vertaling van deze cultuur en een rijke studie voor iedereen die zich ooit heeft afgevraagd of het Zuiden van de V.S. meer is dan blues en plantages. ‘Meneer Paul’, zoals hij er vaak wordt genoemd, krijgt het zo voor elkaar dat je graag bij hem op de achterbank had willen zitten.

Birds of Chicago @ Witte Kerkje Terheijden
Muziek / Concert

Perfecte klasse

recensie: Birds of Chicago @ Puur Wit te Terheijden
Birds of Chicago @ Witte Kerkje Terheijden

Voor het derde jaar organiseert Puur Wit haar concertreeksen in het Witte Kerkje in Terheijden. Het protestantse kerkje/kapelletje leent zich uitstekend voor bijzondere concerten. Op 28 april jongstleden was het de beurt aan Birds of Chicago, een concert dat zich vooraf al mocht classificeren als het mooiste wat je kan overkomen op deze locatie.

Het duo Birds of Chicago laat zich deze avond bijstaan door een elektrische gitaar, basgitaar en piano/toetsen. Zelf spelen Allison Russell en JT Nero banjo/ukelele/klarinet en akoestische gitaar. JT Nero heeft in de loop der jaren wat lager leren zingen of zijn stembanden zijn door de leeftijd minder flexibel geworden. In ieder geval komt het de sound van de band ten goede; de samenzang van deze twee is bijzonder en aanvullend te noemen. Dit effect is uitmuntend te horen op het laatste studioalbum van de band Real Midnight.

Een duo verwacht …

De organisator van de concert reeksen, Nico Vermeulen, heeft vaak de concerten afgesloten met de aankondiging voor het volgende concert, met daarbij steevast de belofte dat het de volgende keer nog mooier zou worden. Met de komst van Birds of Chicago is daar een einde aan gekomen, want mooier dan dit kan het niet meer worden. Deze band behoort niet alleen tot zijn persoonlijke favorieten, maar is hoorbaar de top van dit soort muziek. Het kleine kerkje is dan ook stijf uitverkocht en tot de nok toe gevuld met liefhebbers van het folkgenre en Americana. Het album is door diverse recensenten al getipt als misschien wel het mooiste album van het nog prille muziekjaar 2016. Of dat stand zal houden zullen de maanden die het jaar nog rest – en dat zijn er nog vele – moeten gaan uitmaken. Voor nu is het voldoende te weten dat het album prachtige liedjes herbergt in een uitvoering die niets te wensen overlaat, wat mede tot stand kwam door de samenwerking met sterproducer Joe Henry.

Birds of Chicago @ Witte Kerkje Terheijden (2)Het duo dat eigenlijk verwacht werd, blijkt een kwintet te zijn en dat zorgt voor een zeer vol geluid. Er is dus alle reden om vol verwachting te gaan luisteren naar de live-uitvoering van die liedjes die langzaam bezit van je nemen. Dat het een bijzondere avond gaat worden is direct bij de aanvang helder als de drie begeleiders zacht, gedoseerd en vol spanning het intro inzetten van het titelnummer van het nieuwste album. Terwijl het nummer zich langzaam ontvouwt en aanzwelt, verschijnen Russell en Nero op het toneel en wordt het nummer nu herkenbaar ingezet. Een ruim zeven minuten durend spektakel vouwt zich als een warme deken uit over het muisstille gehoor in het Witte Kerkje. Haast met open mond luisterend, beleven we het intro van een geweldig concert. Een overweldigend eerste applaus beloont de band voor deze machtige start.

Toegankelijke topklasse

Het concert wordt in twee delen gespeeld, waarbij geput wordt uit het nog kleine oeuvre van de band en de nadruk op het nieuwste album ligt. Composities als ‘Remember Wild Horses’ nestelen zich snel in je geheugen zodat je ze de volgende ochtend nog zult neuriën. Bijzondere momenten beleven we met bijvoorbeeld ‘Kinderspel’, dat JT Nero schreef in de dagen dat het echtpaar nog net niet wist dat het in verwachting was van hun dochter (nu twee jaar oud), maar wel een heel bijzondere, intieme tijd meemaakte. Ook het aan haar oma opgedragen nummer ‘Barley’ krijgt – mede door de inleiding van Russell zelf – een bijzondere lading van warme herinneringen. Haar oma overleed in jaren geleden en laat diepe sporen na bij Russell, die voornamelijk door haar oma werd opgevoed.

Intieme perfectieAls de band wat langer bezig is met stemmen, pakt Russell de microfoon en zingt ‘Sans Souci’ geheel zonder begeleiding, alsof ze nog eens wil onderstrepen wat voor bijzonder zangtalent ze in haar genen heeft. Liedjesschrijver JT Nero heeft met zijn vrouw een bijzonder instrument om de liedjes tot topklasse te brengen. De begeleiding en zijn eigen samenzang vormen de juiste entourage en ondersteuning voor de uitbundige en puntgave zuivere zang van haar, gebracht met het grootst mogelijke enthousiasme.

Mooier wordt het hierna niet meer: als je de top hebt gehad wordt het daarna moeilijk het niveau vast te houden of te evenaren. Het in groten getale gekomen publiek gaat in elk geval naar huis met een onvergetelijke herinnering, die nog een tijdje zal naklinken als we in de late avond de straten van Terheijden bewandelen richting huis.

Live in Nederland:

7 mei Moulin Blues, Ospel
8 mei Café Trainon, Nijmegen
9 mei Meneer Frits, Eindhoven

 

 

Sirens
Theater / Voorstelling

‘Jullie hoeven niet bang te zijn, wij zijn al bang genoeg’

recensie: Marjolijn van Heemstra i.s.m. De Brouwerij / Frascati Producties - Sirens
Sirens

In een co-creatieproject met psychiatrisch centrum De Brouwerij koppelde Frascati Producties theatermaker Marjolijn van Heemstra en singer songwriter Maaike Wijbenga aan elkaar. Het is een experiment in de ontmoeting tussen verschillende domeinen, waarvan de uitkomst compleet vrij is. Aan de hand van vijf gesprekken schrijft Van Heemstra een voorstel waarin de verbeelding van een voorstelling wordt aangesproken: een voorstelling geïnspireerd op Maaike’s ervaringen in Amerika.

De ‘presentatie’, zoals Marjolijn de avond noemt, begint met een kort gesprek met een van de medewerkers van De Brouwerij, ook wel een ‘lid’ genoemd. Marjolijn introduceert deze bijzondere plek waar mensen met een psychische kwetsbaarheid terecht kunnen: een plek waar iedereen gelijk is, een community. De plek waar Maaike haar leven weer heeft op kunnen pakken na haar psychose in Amerika.

Eenzaamheid

Maaike Wijbenga is een singer songwriter-talent en volgde een gerenommeerde opleiding in Amerika. Als gevolg van haar psychische kwetsbaarheid had zij geen andere keus dan terug te keren naar Amsterdam. De eenzaamheid speelde daarin een grote rol. Een eenzaamheid die in onze maatschappij vaak in het onderbewustzijn sluimert tot het ons opeens weet te domineren. De kwetsbaarheid van een mens in de samenleving is dat wat Marjolijn herkent in de gevoeligheid voor psychische klachten. En het ogenschijnlijk simpele medicijn liefde, van vrienden en/of familie, dat vaak over het hoofd wordt gezien.

Roadtrip

De presentatie heeft een serene vorm, waarin Marjolijn met haar warme stem verhaal doet over de ideeën over de roadtrip. De roadtrip die als rode draad in de voorstelling een veelvoud aan verschillende scènes zal brengen, waarin de psychose door het publiek wordt begrepen en een herkenbaarheid mogelijk is. De adembenemende muziek van Maaike doet het verhaal leven. Met enkel haar gitaar, haar stem en een loop station, creëert zij een intieme sfeer. Want soms zijn enkel woorden niet genoeg.

Veilig

Een bijzondere toevoeging aan de voorstelling is het nagesprek met psychiater en professor aan de Universiteit van Maastricht Jim van Os, oprichter van De Brouwerij Jules Tielens, Marjolijn van Heemstra en Maaike Wijbenga, onder leiding van journalist Coen Verbraak. Verbraak creëert een goed evenwicht in de aandacht voor de wetenschappelijke benadering van een psychose en de jarenlange ervaring met mensen die psychisch kwetsbaar zijn. Het zojuist gepresenteerde voorstel komt heel dichtbij en dit is voelbaar. De zaal is een veilige arena, waarin menselijk leed wordt gedeeld en oké is.

Boeken / Fictie

Aan de geschiedenis valt niet te onttrekken

recensie: Sándor Márai - Er is in Rome iets gebeurd

Er was een tijd dat weinig mensen van de Hongaarse schrijver Sándor Márai hadden gehoord. Toen verscheen in 2000 het meesterwerk Gloed, dat terecht een bestseller werd. Onlangs verscheen Er is in Rome iets gebeurd, wederom een goed verteld verhaal.

De romans waarmee Márai (1900–1989) alweer meer dan tien jaar geleden doorbrak – naast Gloed bijvoorbeeld ook De erfenis van Eszter (1939, vertaald in 2002) en Kentering van een huwelijk (1941, vertaald in 2005) – waren vroege, nostalgische romans. De meesten speelden zich af in Hongarije voor de Tweede Wereldoorlog en riepen op sublieme wijze de sfeer van het verdwenen Oostenrijks-Hongaarse keizerrijk op: een verloren wereld, Midden-Europa, beschaving. Het soort thematiek waar Stefan Zweig met De wereld van gisteren (het boek die de inspiratie vormde voor Wes Andersons The Grand Budapest Hotel) patent op leek te hebben.

Rond de publicatie van De meeuw in 2009, bijna tien jaar nadat Gloed was verschenen, leek de Márai-hype in Nederland weer te zijn gaan liggen. In 2011 verscheen Vrede op Ithaca nog, een historische roman over Odysseus. Deze roman kreeg echter niet zoveel aandacht als de eerdere romans, noch dezelfde hoge verkoopaantallen. Nu, weer vijf jaar later, geeft uitgeverij Wereldbibliotheek een nieuwe historische roman uit: Er is in Rome iets gebeurd. Dat Sándor Márai kan schrijven, blijkt ook nu weer.

Wie wist er van?

‘Er is Rome iets gebeurd,’ zegt een slaaf op de eerste pagina van deze roman. Wàt is niet duidelijk, zijn metgezellen geloven het eerst ook niet – ‘In Rome gebeurt nooit wat,’ zegt één zelfs. Het is halverwege maart, de grond is nog bevroren, ze hebben de hele dag gewerkt. Maar vanaf het middaguur kwamen er wagens uit Rome, met daarin veel rijke en machtige inwoners uit de hoofdstad van het rijk. Julius Caesar is vermoord, dat is er gebeurd, en in de hogere kringen heersen chaos en paniek.

Zo niet bij de slaven, zij houden het hoofd koel, en ook veel andere personages in Er is in Rome iets gebeurd blijven rustig – sommigen zelfs gecalculeerd, zij ruiken kansen. In twaalf hoofdstukken typeert Márai veelal ‘gewone’ mensen: slaven, soldaten, zakenlui, de lijfarts. Zij praten over de moord, over de geruchten die al na enkele uren de ronde zijn gaan doen (wie heeft de dictator vermoord, hoe en wie wist er van?), maar ook over andere, meer persoonlijke dingen die niks met Rome te maken hebben. Dat is herkenbaar: iedereen voert zulke gesprekken, waarin het laatste politieke nieuws afgewisseld wordt met roddels uit de supermarkt.

Nostalgisch levensgevoel

Márai laat op knappe wijze het nieuws steeds verder doordringen. Lijkt de roman eerst te gaan over de plaats van de politiek in het leven van gewone mensen, later komt een andere dimensie van het spanningsveld tussen het persoonlijke en het politieke naar voren. In het laatste hoofdstuk, geschreven vanuit het oogpunt van Caesars lijfarts, blijkt hoe zeer het nieuws is doorgedrongen. De arts dicteert aan zijn zoon een soort overlijdensakte. Hij besluit zijn verhaal – en daarmee de roman – met deze woorden:

Wacht, mijn zoon, voor we gaan slapen, haal dat wastafeltje tevoorschijn en noteer ter wille van de orde voor onze cartotheek de gegevens. Zijn naam… je weet wel. … Schrijf dat hij in de kracht van zijn leven, op zesenvijftigjarige leeftijd, plotseling overleed. Zwijg over alle andere dingen… Want over de doden alleen goede dingen, of niets.

In het begin wilde men niet eens geloven dat er in Rome iets gebeurd was, aan het einde is dat alles waar men aan kan denken. De grote gebeurtenissen die de boeken in gaan als bepalend raken alles en iedereen.  Niemand is immuun voor de geschiedenis, niemand kan zich er uiteindelijk aan onttrekken. Er is in Rome iets gebeurd mist de stuwende kracht van Márai’s beste romans, het fonkelende proza, maar getuigt nog wel van eenzelfde soort nostalgisch levensgevoel.

Boeken / Fictie

Herhalingsoefening

recensie: Alecos Papadatos, Abraham Kawa & Annie Di Donna - Democratie

The Independent prees Democratie de hemel in. Dat gebeurde ook veelvuldig met Logicomix, het vorige werk van Papadatos. Maar zonder de (discutabele) reputatie die Logicomix heeft opgebouwd voor de drie schrijvers zou Democratie wellicht een van de vele strips zijn geweest die weinig tot geen aandacht kreeg. En niet eens onterecht.

Democratie vertelt over de oorsprong van de democratie in Athene. Aan de vooravond van de slag bij Marathon vertelt Leander wat er allemaal gebeurde om tot een Atheense democratie te komen: de onderdrukking door de broers Hippias en Hipparchos, de volksopstand en de gevolgen daarvan, een samenwerking met Sparta en wederom een opstand en uiteindelijk de herindeling van Athene om een nieuwe stammenstructuur op te bouwen.

Toegift

De opzet van het verhaal lijkt een kopie van Frank Millers 300: een soldaat vertelt voor een belangrijke veldslag over het hoe en waarom de slag gestreden wordt. In beide boeken wordt de verteller verzocht om dat verhaal te vertellen, hoewel in Democratie de groep toehoorders klein begint en langzaamaan groeit. Allebei de verhalen handelen over de grootsheid van de stad waar de legers vandaan komen. Maar waar 300 visueel aansloot bij het verhaal dat verteld werd (agressief, hard en expliciet) is dat bij Democratie een stuk minder.

Hoewel Athene wordt weergegeven als een stad met verfijnde cultuur – ondanks de onderdrukking en opstanden – is dat niet terug te zien in de tekeningen. Die zijn van een simplistische en schets-achtige stijl, die vooral overkomt als onafgewerkt. Alsof de tekenaar niet ieder plaatje met evenveel zorg af heeft gewerkt. Die opzet werkt soms wel, doordat de persoonlijkheid van een personage weerspiegeld wordt in zijn uiterlijk, maar vaak komt het slordig over.

Een idee om voor te vechten

Qua opbouw zit Democratie best goed in elkaar. Leander vertelt zijn verhaal aan de soldaten voordat ze tegen de Perzen moeten vechten (de slag bij Marathon). Hij vertelt over zijn jeugd en hoe hij volwassen wordt in een turbulente periode voor de stadstaat Athene. Zo legt hij uit hoe de maatschappij van Athene in elkaar zat en hoe die veranderde naar een oer-democratie. Daarnaast komt er uiteraard een liefdesverhaal bij kijken – een liefde die onmogelijk blijkt te zijn – en een worsteling over de eigen rol en wat de toekomst zou moeten brengen.

Alles bij elkaar genomen is Democratie eigenlijk niet heel veel meer dan een vingeroefening. Het is een verhaal dat bestaat uit standaardelementen die op een vrij voorspelbare wijze in elkaar gezet worden. Dat is jammer, omdat het wel vertelt over een interessante periode en materie die van belang is. De soldaten rennen aan het eind van het verhaal, overtuigd van een abstract idee, vol vertrouwen maar zonder een duidelijk idee van de uitslag de strijd in. Maar de makers van Democratie lijken vooral veiligheid opgezocht te hebben. Jammer, want meer aandacht voor opbouw en uiterlijk zou zeker bijgedragen hebben aan het verhaal. Democratie heeft nog wat werk nodig.

Boeken / Fictie

Duistere geschiedenis

recensie: Erik Kriek - In the Pines: 5 murder ballads

Het vorige boek van Erik Kriek – Het onzienbare – was een bewerking van de verhalen van H.P. Lovecraft. Met zijn nieuwe boek, In the Pines, boort Kriek een heel ander onderwerp aan. Geen horror en bovennatuurlijke verhalen, maar korte, tragische geschiedenissen over misdaad, of, beter gezegd, moorden.

De murder ballad is een Amerikaans muziekgenre dat – zoals te verwachten – gaat over moorden. Iedereen kent er wel een paar. Allereerst natuurlijk ‘In the Pines’ (bijvoorbeeld door Nirvana, op Unplugged), of anders wel ‘Where the Wild Roses Grow’ (Nick Cave & Kylie Minogue), of ‘Long Black Veil’ (onder meer John Denver). De lijst zou eindeloos door kunnen gaan. Door de vaak melancholische inslag van de nummers, de boodschap die er in zit, en de duistere materie die ze behandelen, blijft de murder ballad populair. Het zijn dan ook vaak liedjes die – in de juiste versie – een diepe indruk kunnen maken.

Transformatie

Kriek heeft in In the Pines vijf van deze murder ballads op papier gezet: Pretty Polly, Long Black Veil, Taney Town, Caleb Meyer en Where the Wild Rose Grow. De titelgever van het boek staat er, opvallend genoeg, niet tussen. Kriek presenteert interpretaties van de nummers die behoorlijk indrukwekkend zijn. Niet alleen door de inhoud, maar ook – en vooral – door de uitwerking.

De tekenstijl van Erik Kriek is altijd al herkenbaar geweest. Diepzwarte, afgeronde vormen en een handig gebruik van contrast en negatieve ruimte zijn al sinds Gutsman en Tigra terugkerende elementen. Ook in In the Pines wordt hier volop gebruik van gemaakt. De volvette zwarte lijnen, die altijd een behoorlijk gewicht hebben, worden in ieder verhaal ondersteund door één andere kleur, waardoor een minimalistisch werk ontstaat waar weinig tot geen ruimte is voor onnodige opsmuk en Kriek zich niet kan verstoppen in overdadige visualiteit.

Kunststukje

Krieks stijl sluit aan bij de Amerikaanse traditie van stripverhalen. Die traditie vindt zijn oorsprong in krantenstrips, wat de vorm en stijl bepaald heeft. Die aansluiting in stijl past uitstekend bij het onderwerp van In the Pines. Het zijn twee typisch Amerikaanse cultuurvormen die bij elkaar worden gebracht in één boek. Krieks tekenwerk en kleurgebruik komen op geen enkel moment geforceerd over, alsof het geen enkele moeite heeft gekost. Daardoor blijft In the Pines een makkelijk te lezen boek, dat ondanks de wat lugubere onderwerpen met plezier te lezen is. Niet in de laatste plaats door de visuele kunststukjes die Kriek op de pagina’s laat zien.

Een toegevoegde waarde – absoluut een bonus bij het boek – is de CD met murder ballads die bij het boek hoort. The Bluegrass Boogiemen with Erik Kriek spelen zowel de vijf murder ballads waar Kriek een strip op heeft gebaseerd als het nummer dat In the Pines zijn titel geeft. En, natuurlijk, zoals het hoort, in een minimale bezetting: met banjo, mandoline, gitaar en staande bas, maar zonder versterkers. Zo wordt de samensmelting tusen beeld en geluid compleet. In the Pines is daarmee een totaalbelevenis die een kwaliteit laat zien die weinig anderen hebben behaald.

Outsider Art Jeroen Pomp
Kunst / Expo binnenland

De verbeelding spreekt

recensie: Outsider Art Museum
Outsider Art Jeroen Pomp

Lopend door het nieuwe Outsider Art Museum in de Amsterdamse Hermitage, doemt de ene na de andere vergelijking op met reguliere kunst. Maar dat is niet het hele verhaal. Zelfs niet de kern ervan.

Het Outsider Art Museum op de begane grond van de Hermitage in Amsterdam heeft een eigen collectie, die van Het Dolhuys in Haarlem. Telkens zal daarnaast uit andere, internationale collecties worden geput om een tentoonstelling samen te stellen, zodat Nederlandse kunst enerzijds in een internationaal perspectief komt te staan en er anderzijds duidelijke overeenkomsten zichtbaar worden.

Verbeeldingskracht en rede

Outsider Art Museum

Outsider Art Museum Foto Evert Elzinga

Hét kenmerk van Outsider Art zou wel eens verbeeldingskracht kunnen zijn. En laten we wel wezen: dat is volgens een denker als Spinoza de eerste soort kennis die je opdoet uit alles dat bij je binnenkomt. Bij Outsider-kunstenaars gebeurt dat wellicht heftiger dan bij andere kunstenaars, en blijft het daar soms ook bij. Waar op zich helemaal niets mis mee is.

En al is bij Spinoza de rede de tweede soort kennis, je kunt niet zeggen dat dit bij alle Outsider-kunstenaars niet helemaal uit de verf komt. Neem het werk van Jeroen Pomp (1985). Hij werkt, net als Redon, volgens een bepaalde structuur van rechtsonder naar linksboven.

Soms raak je ook aan iets diepers dan verbeelding en rede, zoals op een paneel over de bekendste Nederlandse Outsider-kunstenaar, Willem van Genk (1927-2005) valt te lezen: het dicht op elkaar aanbrengen van tal van kleine afbeeldingen en letters zou bij hem wijzen op een dwangmatig karakter. Bij het werk van Mies van der Perk (1938) krijg je het gevoel dat universele angsten , zijn uitvergroot.
In de fraaie catalogus bij deze openingstentoonstelling staat in de beschrijving van haar werk dat het ‘een opmerkelijke ontwikkeling’ heeft doorgemaakt. En dat is opvallend, want iemand als oud-museumdirecteur Rudi Fuchs meent juist dat Outsider-kunstenaars dit ontberen…

Eigen collectie en bruiklenen

Sawada

Sawada, Zonder titel, 20 x 23,5 x 39 cm, keramiek, 2006-2010, Collectie Dolhuys

Naast stukken uit de eigen collectie wordt op dit moment Japanse kunst getoond. In het najaar zal dat Chinese kunst zijn. Meteen al bij binnenkomst van het museum sta je oog in oog met grote poppen in vitrines. Poppen van onder meer Sakiko Kono (1945), die de bewoners of medewerkers van de instelling waar zij woont verbeelden. Aan de Japanse kunst valt verder keramiek van Shinichi Sawa (1982) op. Van hem werd in 2013 ook werk getoond op de Biënnale van Venetië.

Eén opmerking over de bordjes met begeleidende teksten: die zijn wat de vitrines betreft bevestigd op de sokkel eronder; de bezoeker moet op die manier haast een knieval maken om ze te kunnen lezen in de verder relatief ook wat donkere ruimtes …

Dit terzijde, kan uiteindelijk worden geconstateerd dat het goed is dat er een museum, artotheek en twee ateliers als dit zijn. Op zich niet de eerste in Nederland; dat was De Stadshof in Zwolle, dat zes jaar heeft bestaan. En zo is het ook goed dat Amsterdam in De Hallen een kunstuitleen/galerie/podium heeft voor professionele kunstenaars met een psychiatrische achtergrond: Kunst met een verhaal. Beide galeries vullen elkaar aan. En zo komt deze kunst terecht meer op de kaart.

La résistance de l'air
Film / Films

Scherpschutter in geldnood

recensie: La résistance de l'air (DVD)
La résistance de l'air

Het recente succes van de Franse filmregisseur Jacques Audiard (Un prophètee, De rouille et d’os en Dheepan) heeft er voor gezorgd dat zijn vaste medewerkers nu ook aan een regiecarrière beginnen. Thomas Bidegain debuteerde onlangs verdienstelijk met het post-9/11 familiedrama Les cowboys. Fred Grivois laat met La résistance de l’air zien dat hij ook wat van zijn leermeester heeft opgestoken.

In de beste Audiard-traditie duwt Grivois zijn hoofdpersoon naar het randje en houdt het ondertussen spannend. La résistance de l’air laveert zo behendig tussen sociaal drama en psychologische thriller.

Het verhaal gaat over Vincent, een verstandige, rustige man met een leuke vriendin. Samen willen ze een huis bouwen en een gezin stichten. Dat kalme bestaan komt onder druk te staan wanneer de geldnood toeslaat. Dan neemt de altijd zo kalme en doelgerichte Vincent een paar noodlottige beslissingen.

Slecht mens

Vincent is namelijk een man met een niet geheel ongevaarlijke hobby. Hij is lid van een schietclub en geldt daar als een van de grote talenten. Zijn precisie is ook het nieuwe lid Renaud opgevallen. De twee mannen sluiten vriendschap en Vincent leert zijn nieuwe maat de kneepjes van het scherpschuttersvak.

Om hem uit de financiële problemen te helpen doet de behulpzame Renaud hem een ongewoon voorstel. Vincent kan snel een grote som geld verdienen wanneer hij van grote afstand iemand neerschiet. Een slecht mens, waar niemand om zal rouwen, vertelt Renaud erbij.

Morele dilemma’s

Zelf is de opdrachtgever ook niet bepaald de vriendelijkheid zelve. Aanvankelijk leek hij nog een zachtaardige vriend die begaan was met de geldnood van zijn vriend. Al snel ontpopt hij zich als een keiharde crimineel die geen ‘nee’ wenst te horen. Na de lucratieve eerste opdracht wordt Vincent ingezet voor nieuwe liquidaties.

Het is vooral de worsteling van Vincent met allerlei morele dilemma’s die La résistance de l’air interessant maken. Zijn relatie lijdt ernstig onder zijn nieuwe carrière. Ontsnappen aan het maffiamilieu lijkt onmogelijk. De vaste thrillerelementen – achtervolgingen, bedreigingen – steken wat bleekjes af tegen de psychologische spanning die Grivois weet op te roepen. La résistance de l’air eindigt zo wat onbevredigend, maar als debuut dat hoog mikt, mag deze film er wezen.

Griet op de beeck
Boeken / Fictie

Een voltooide kleurplaat

recensie: Griet Op de Beeck - Gij nu
Griet op de beeck

Griet op de Beeck heeft volgens de uitgeverij een boek geschreven dat meer is dan de droge optelsom van de afzonderlijke delen. Of dat werkelijk opgaat voor de verhalen in Gij nu is echter maar zeer de vraag.

Na het succes van Vele hemels boven de zevende (2013) en Kom hier dat ik u kus (2014) is Griet op de Beeck absoluut geen onbekende meer in de Nederlandstalige literatuurwereld. De Vlaamse schrijfster werd bedolven onder de positieve recensies en de verkoopcijfers houden nog altijd geen halt.

Kleine ontploffingen

Het derde werk van Op de Beeck is volgens uitgeverij Prometheus geen roman, maar ook geenszins een verzameling per ongeluk bij elkaar geplaatste verhalen. Gij nu (2016) bestaat uit vijftien verhalen over evenveel verschillende mensen die op een bepalend moment in hun leven zijn aangekomen.

Het overgrote deel van de verhalen volgt eenzelfde stramien. Het is dan ook geen toeval dat maar liefst dertien van de vijftien teksten uit vier delen bestaan. Op de Beeck begint telkens met het schetsen van een alledaagse, maar toch enigszins ongebalanceerde openingssituatie, om daarna een bommetje te laten ontploffen. Een kind dat sterft, een vliegtuig dat dreigt neer te storten, een onbedoelde moord of een enorme drol in een toiletpot; door een specifieke gebeurtenis wordt een karakter in het nauw gedreven. De keuzes die Op de Beeck de personages daarna laat maken – vluchten, ontsnappen, stilvallen, vechten – geven de bundel een psychologische en sociologische component.

Binnen de lijntjes

Het psychologiserende element van de verhalen vormt zowel de kracht als de zwakte van de bundel. De schrijfstijl van Op de Beeck is ondubbelzinnig en expliciet. Ze presenteert een kleurplaat die al helemaal – en ook netjes binnen de lijntjes – is ingekleurd. Er wordt verklaard, geïnterpreteerd, geanalyseerd en geconcludeerd. De kracht hiervan is dat Op de Beeck precies daar prikt waar het pijn doet; de karakters worden anatomisch ontleed en blootgelegd. De zwakte hiervan is dat de lezer nog maar nauwelijks de ruimte wordt geboden om dat zelf te doen. De mogelijkheid om te fantaseren of te filosoferen over de beweegredenen van personages is geminimaliseerd.

Dat veel verhalen een vergelijkbare opbouw hebben en dat Op de Beeck ervoor kiest om de karakters aan een behoorlijk sluitende psychologische analyse te onderwerpen, betekent niet dat de verhalen zwak zijn. De dialogen zijn vaak scherp en verrassend en ook de passages geschreven vanuit het wereldbeeld van kinderen zijn sterk. Het verhaal over de kleine Jason, die is weggehaald bij zijn moeder, ontroert, evenals de bijzondere ontmoeting van de met overgewicht kampende Bram en de knappe maar teleurgestelde Chloé.

Of er vijftien verhalen noodzakelijk zijn om tot het inzicht te komen dat iedereen anders handelt in precaire situaties, dat kun je je afvragen. Daarnaast kun je de aanname dat dit boek meer is dan de droge optelsom van de afzonderlijke delen verwerpen op basis van het feit dat vrijwel alle verhalen op vergelijkbare wijze zijn geconstrueerd. Wie zich daar echter niets van aantrekt en de romans van Op de Beeck heeft verslonden, zal Gij nu ook met plezier lezen. Duidelijk is wel dat het schrijven van een kort verhaal een heel andere professie is dan het produceren van een roman en dat Op de Beeck tot op heden vooral in het laatste uitblinkt.