Tot de zomer van 2016 was Jordan Peterson een onbekende hoogleraar psychologie aan de Universiteit van Toronto. Zijn verzet tegen een wet in Canada die het strafbaar maakt mensen niet met hun gewenste genderneutrale voornaamwoorden aan te spreken, maakte hem plotsklaps een beroemdheid. Het filmpje waarin hij met studenten hierover de discussie aanging, ging viral.

Inmiddels is Peterson een intellectuele popster. Hij geeft lezingen (‘events’) waar duizenden, soms tienduizenden bezoekers op afkomen. Zijn colleges op YouTube en zijn podcasts worden honderdduizenden keren bekeken/beluisterd.

Verzetsheld

In die filmpjes en podcasts fileert hij op venijnige manier de ideeën van (cultuur)marxisten en post-modernisten die, zo stelt Peterson, de universiteiten domineren. Zijn volgelingen zien hem als een verzetsheld.

Naast filmpjes en podcasts publiceerde hij deze zomer zijn tweede boek. Zijn eerste, waar hij vijftien jaar aan had gewerkt, werd nauwelijks verkocht. 12 regels voor het leven is een wereldwijde bestseller.

Neem verantwoordelijkheid

Het boek is een soort zelfhulpboek, maar anders dan de meeste boeken in dat genre. De twaalf hoofdstukken – elk hoofdstuk is een regel – bevatten persoonlijke anekdotes, filosofische verhandelingen, evolutionaire biologie en analyses van bijbelverhalen. Peterson haalt veelvuldig denkers aan als Friedrich Nietzsche, Alexander Solzhenitsyn, Fjodor Dostojevski en vooral Carl Gustav Jung.

Zijn centrale boodschap is een drietrapsraket. 1) Als je leven een puinhoop is, ligt dat hoogstwaarschijnlijk vooral aan jezelf. 2) Door verantwoordelijkheid te nemen voor je eigen leven, kun je je leven verbeteren. 3) Doordat je de controle neemt over je eigen leven en je merkt dat dat vruchten afwerpt, word je gelukkiger. Kortom: verbeter de wereld, begin bij jezelf.

Met deze boodschap zet hij zich af tegen een groep die social justice warriors wordt genoemd. In tegenstelling tot Peterson verzetten zij zich juist tegen maatschappelijke structuren. Waar Peterson wijst op individuele verantwoordelijkheid, leggen zij de verantwoordelijkheid vooral bij maatschappelijk systemen. Het individu is volgens die manier van denken vooral het slachtoffer van het door witte mannen geleide patriarchale en/of racistische systeem.

Racistisch

Petersons verzet tegen deze manier van denken levert hem vaak het verwijt op dat hij racistisch en seksistisch is. Zo beschuldigt de schrijver Pankaj Mishra in de New York Reviews of Books Peterson van ‘fascist mysticism’ en ontwaart Arthur Eaton van de Groene Amsterdammer in Petersons boek ‘verkapte rassenleer’.

Maar hun argumentatie blijkt flinterdun. Peterson verwijst veelvuldig naar mythes om iets uit te leggen, en laat het nou zo zijn dat een eeuw of wat geleden veel voorlopers van het fascisme ook gek waren op mythes. Sterker is Mishra’s onderbouwing niet.

Eaton moet zich ook bezondigen aan inlegkunde om zijn bewering te staven. Dat Peterson zich niet wil uitspreken over de islam komt niet doordat Peterson vindt dat hij daarover te weinig kennis heeft, maar omdat hij als westerling nooit iets van de cultuur van het Midden-Oosten kán begrijpen. Die is volgens Peterson fundamenteel anders en daarom niet te begrijpen voor westerlingen. Tenminste, zo omschrijft Eaton het. Niet dat Peterson dat ooit gezegd heeft, maar Eaton weet wat Peterson eigenlijk bedoelt.

Conservatief

Wie niet overal fascisme en racisme zoekt (hetgeen in Petersons oeuvre een vergeefse zoektocht zou zijn), zou een andere politieke neiging kunnen ontdekken in het denken van Peterson: conservatisme. En dan niet zozeer een conservatisme van ’terug naar de spruitjeslucht’, maar een conservatisme dat onze huidige manier van samenleven wil behouden en beschermen. Want wie de maatschappij fundamenteel wil veranderen is volgens Peterson gevaarlijk bezig.

Zo goed als we het nu hebben, aldus Peterson, hebben we het nooit gehad. Natuurlijk is het niet perfect, maar wie voor een radicale verandering pleit, moet goed weten wat er op het spel wordt gezet. Politieke projecten om de samenleving radicaal te veranderen zijn in de vorige eeuw veelvuldig uitgelopen op gruwelijke dictaturen – met enorm veel doden tot gevolg.

Chaotisch

Dat aan de argumentatie van sommige van Petersons critici heel wat schort en hij legitieme punten aandraagt tegen het wereldbeeld van radicaal-links, maakt het boek nog niet direct goed. Want hoewel het ‘vlot’ is geschreven, zal niet iedere lezer er even makkelijk doorheen komen. Peterson slaat enorm veel zijstraatjes in. Het lijkt alsof hij zelf ook regelmatig de weg kwijtraakt. Hij dwaalt regelmatig af van de regel waarover het hoofdstuk zou moeten gaan en komt er zodoende vaak niet aan toe een onderwerp serieus uit te diepen.

De structuur van de twaalf regels doet erg geforceerd aan. Het lijkt een noodgreep om het ongestructureerde werk, dat met haast geschreven lijkt, toch een structuur te geven. Over zijn eerste boek heeft Peterson vijftien jaar gedaan. 12 regels voor het leven lijkt in vijftien dagen geschreven te zijn. De remedie tegen chaos, zoals de ondertitel van het boek luidt, doet behoorlijk chaotisch aan.

Peterson is een interessante denker, maar voor een kennismaking met zijn gedachtegoed is YouTube geschikter dan dit boek.