Hamlet in dwangtherapie – het concept heeft een hoog risico op flauwe inkoppertjes en open deuren. Ja, natuurlijk is Hamlet, net als bijna elk ander Shakespearepersonage, getraumatiseerd door een eeuwigdurende spiraal van geweld en ja, natuurlijk lenen Hamletthema’s als identiteitspolitiek en (het dan wel niet veinzen van) waanzin zich voor een sessie bij de psycholoog. Het is echter al meerdere malen gedaan en de vraag rijst of zo’n therapeutische twist een nieuw licht werpt op de tragedie. Gelukkig vervalt Van Bendegem met De teloorgang van een ongekroonde idealist niet in koddigheden, maar brengt hij middels een poëtische en intertekstuele monoloog (of dialoog?) de gedachten in kaart van een man die met lede ogen de wereld decadenter ziet worden.

De zieke wereld

In een kille witte kamer met enkel een stoel trekt Hamlet van leer tegen zijn psycholoog, wier (ingebeelde?) stem we enkel uit zijn eigen mond horen. Hij probeert haar te manipuleren, bedreigt haar en smeekt haar uiteindelijk hem niet te verlaten. Het publiek is aan drie zijden van de kamer gepositioneerd en kan veilig in het donker achter eenzijdig reflecterend glas de manies van de patiënt gadeslaan, als ware hij gevangen in een observatorium. Dan weer schreeuwend (de galm in de Paardenkathedraal werkt subliem), dan weer jammerend uit hij gedachten die op zichzelf niet zo gek zijn, maar die als geheel te rigide zijn om weerwoord toe te laten. Terwijl hij oreert over de zedeloosheid van zijn ‘kennissen’, de maatschappelijke angst voor afwijkende ideeën en de pervertering van het huwelijk, wordt duidelijk dat de voorgeschiedenis van deze Hamlet op een aantal belangrijke punten afwijkt van het bekende verhaal.

Herkenbare esthetiek

De teloorgang van een ongekroonde idealist is de eerste in een reeks voorstellingen van jonge makers bij Theater Utrecht. In vormgeving en gebruik van audiovisuele middelen is de invloed van Thibaud Delpeut, artistiek leider van het stadsgezelschap, onmiskenbaar. De steriele glazen architectuur, de inzet van muziek (dan weer onderhuidse soundscapes, dan weer het gebeuk van Einstürzende Neubauten) – en het gebruik van abrupte lichtwisselingen en felle contrasten zijn exemplarisch voor de esthetiek die Theater Utrecht sinds de wisseling van de wacht in 2013 hanteert. Ook past Van Bendegems Hamlet perfect in het universum van de, voorzichtig uitgedrukt, getroebleerde geesten die ronddwaalden in Delpeuts voorstellingen van de afgelopen jaren, van de naamloze wanhopigen in Crave tot de bonte club bewoners van een inrichting in Een Soort Hades.

Tour de force

Het is echter niet rechtvaardig om De teloorgang van een ongekroonde idealist slechts als een kopie van een Delpeut-regie te beschouwen. Daarvoor is Van Bendegems prestatie immers te imposant. Zijn tekst is dusdanig rijk dat er voor iedereen wel momenten van identificatie met de patiënt te vinden zijn, totdat zijn gedachtegoed een moment later weer afstoot. Deze Hamlet is een vat vol tegenstrijdigheden, net zo narcistisch als kwetsbaar en afwisselend scherpzinnig en vaag. Hij is de ‘verwarde man’, een eufemisme dat de media hanteren voor zelfstandig opererende (blanke) terroristen als de Charleston-schutter Dylan Rooff. Met een bewonderenswaardige energie wijst Van Bendegem op de keerzijde van idealisme: de haat voor al wat niet aan dit ideaal voldoet.