In Leerling in de tijd, het ‘officiële’ debuut van Lans Stroeve, zijn gedichten uit een lange periode opgenomen. In het eerste deel staan de eerder in eigen beheer uitgegeven Goudverf, Klein water boek en Dialoogbox macro, geschreven tussen 1985 en 1992. Het tweede deel beslaat werk uit de periode 1992-2005. Deze indeling doet, niet in de laatste plaats ondersteund door de titel, een leerontwikkeling vermoeden. Van het prille, nog groene dichtwerk naar de volleerde beheersing van het woord. Dat is ten dele het geval.

Een gewone treinreis, daarmee begint de bundel. In enkele beelden worden de snelheid, gepasseerde dorpen en bevolkte perrons helder neergezet. Dan neemt het stuk een plotse wending: de trein klapt om, een ‘echte noodtoestand’ breekt uit en bloed besmeurt de tussendeuren. De ik-persoon merkt afsluitend op:

Tijdens het vervolg van de reis bleef het bloed
hardnekkig aanwezig. Met gemengde gevoelens heb ik,
na aankomst, de trein verlaten.

Het is de toegankelijke anekdotiek van de bewoordingen die maakt dat de gebeurtenissen en de slotopmerking zo bevreemdend overkomen. Hoe kan de spreker ongedeerd zijn en onder deze noodtoestand zo koeltjes blijven? De lezer voelt het bloed op de treindeuren tot korstjes worden, terwijl de ik-persoon weifelend uitstapt.

Ingedikt

Deze heldere schrijfvorm is terug te zien in verschillende andere, in nette alinea’s opgemaakte, korte vertellingen. Leeuwen die in een natgrijze dierentuin smiespelen, twee hondjes die in hun dagelijks spelen op straat een groot geheim dragen – stuk voor stuk belevenissen waarin het dagelijkse iets merkwaardigs krijgt. Dit betekent in de meeste gevallen echter niet dat er een hogere werkelijkheid gecreëerd wordt (het enigszins mystieke ‘Tijdelijk’ kan hierop als uitzondering worden beschouwd), maar eerder dat Stroeve in haar zachte en voorzichtige observeren naast het alledaagse ook dat laat zien wat nét daarbuiten valt. Geen buitenwereldlijke wereld: wat hier is, is soms gewoon vreemd.

In het latere werk worden de bewoordingen letterlijk dichter; meer ingedikt. Met een ruimer gebruik van witregels, het muzikale en het ritmische van taal (‘het intermezzo / zo / zo’ in ‘Het is gister in de avond, dichter’) wordt meer en meer een herkenbare dichterlijke vorm benaderd. Een gedicht tegen het eind van de bundel begint als volgt:

Als het kapotte kind naar de dierentuin
gaat de vrouw, vreemd van het aaien van foto’s
hou je jezelf niet dicht bij je, hoewel meisjes
heel slim zijn zeggen er twee. (…)

De woorden denderen hier over elkaar heen, flarden uit verschillende gedachten en conversaties hechten samen waarmee een concrete gebeurtenis, de gang naar de dierentuin, door de taal verwarrende en zieke trekken krijgt.

Safe

Is hier sprake van vooruitgang? De latere teksten zijn zowel door vorm als door woordgebruik eenvoudiger herkenbaar als zijnde ‘gedicht’, en de lezer moet meer wroeten om grip te krijgen op de betekenis. Maar zijn de gedichten daarmee beter? Dichterlijke vorm kan ook blijven steken in dichterlijke vorm. Er moet toch wel meer gebeuren wil een gedicht ook goed zijn. Gelukkig is dit wel degelijk het geval. De gedichten weten, juist omdat de woorden vaak louter worden ‘gebruikt’ dan dat ze iets functioneel beschrijven, de nieuwsgierigheid te grijpen.

Er zijn echter wel twee kleine valkuilen. Begrippen als ‘Gevoel’, ‘Verstand’ of ‘Tijd’ geven, zeker omdat ze met hoofdletters geschreven zijn, weliswaar de indruk van diepgang, maar blijven bij Stroeve nogal leeg. Tegelijkertijd toont zij her en der juist de neiging te expliciet te benadrukken wat er gezegd wordt. Voor de verbeelding blijft er dan weinig over. Beide valkuilen zijn voorbeelden van een zeker op safe spelen, wat Stroeve wel vaker doet. Het vele spetteren, vissen en duiken in het vroege Klein water boek heeft bijvoorbeeld wel een erg hoge gezelligheidsfactor, wat het soms een beetje gezapig maakt. Dat is jammer, want elders toont Stroeve aan dat haar teksten dat eigenlijk helemaal niet nodig hebben.

Achterdocht

De gedichten lonken, maar lonken voorzichtig. Stroeve schrijft overal beeldend, zet situaties en omgevingen in enkele bemerkingen direct neer en blinkt uit in kleuren, landschappen en attributen, rijkelijk aangevuld met de geur van ui en miezerende regen. Op de achtergrond raast overal een trein. Misschien is het daarom oneerlijk geweest de twee benaderingswijzen die zij in deze bundel laat zien zo sterk tegen elkaar af te zetten. Niet alleen omdat zij op punten toch bijzonder overeenkomen, maar vooral omdat de kracht van Leerling in de tijd juist ligt in de tweedeling, de wisseling tussen concrete, soms plompverloren bemerkingen en de abstractere, eromheen draaiende bewegingen. Geen vorderend leerproces wordt voor de lezer uitgespreid, maar verschillende momenten naast verschillende fragmenten. Alleen al daarom is te hopen dat Stroeve niet poogt te komen tot een ultieme synthese, maar haar dichtwijzen naast elkaar laat bestaan. Stroeve is op haar best wanneer zij objecten en gebeurtenissen van een kleine glinstering weet te voorzien, een beetje achterdocht laat wekken, of dit nu door het inhoudelijk beschrevene of door de taal is. Sterker nog: het liefst deze beide, na en naast elkaar.

Wie herinnert zich zijn eigen puberteit niet? De hele wereld keert zich tegen je, er is niemand die ook maar een beetje je gevoelens begrijpt. Bij de meeste pubers leidt dat tot slaande deuren en af toe overslaande stemmen, maar sommigen gaan wat verder in hun woede. Neem nu Julien Parme: die vlucht weg uit zijn ouderlijke huis in Parijs om de grootstad te verkennen en eindelijk van het échte leven te kunnen proeven. Hij wil een vrouw aan de haak slaan, geniale boeken schrijven, kortrom: eindelijk iets betekenen. In Florian Zellers De ontdekking van Julien Parme volgen we Julien op de voet.

Florian Zeller wordt vaak één van de meest veelbelovende Franse schrijvers van het moment genoemd. Hoewel hij nog maar zevenentwintig is, pende hij al vier romans en drie theaterstukken bij elkaar. Hij heeft een aantal literaire prijzen op zak, geeft les aan de universiteit en schrijft geregeld voor bekende tijdschriften als Paris Match en Vogue. En niet alleen het publiek, ook de verzamelde Franse pers valt massaal voor Zellers figuur en schrijfsels. Ze maakte daarbij geen uitzondering voor zijn nieuwste roman, deze De ontsnapping van Julien Parme.

Vlucht uit de werkelijkheid

Julian Parme, veertien jaar oud, weet dat er voor hem een grote toekomst is weggelegd. Hij zal later namelijk schrijver worden, en niet zomaar één, neen, de literaire wereld zal hem op dezelfde hoogte plaatsen als pakweg Stendhal of Balzac. Alleen loopt op dit moment zijn leven nog niet meteen als gepland. Zijn moeder is samen met een blaaskaak die hij niet kan luchten, zijn stiefzuster kan hij al evenmin verdragen en het meisje op wie hij een oogje heeft laten vallen, ziet hem niet staan. Bovendien loopt ook op school niet alles van een leien dakje. Je zou voor minder van huis weglopen.

Dat is dan ook precies wat Julien op een nacht doet. Ondanks zijn huisarrest vlucht hij weg naar een feestje in het huis van het meisje van zijn dromen. Doorheen het boek volgen we die ontsnappingstocht van Julien, zowel voor als na het beruchte feestje. Het wordt een tocht zonder al te veel spectaculaire gebeurtenissen, maar Juliens pathos en ongebreidelde fantasie doen zijn vlucht overkomen als een picareske ontdekkingsreis zonder weerga.

Humor en zelfbeklag

Die fantasie en pathos vormen dan ook meteen de meest onvergetelijke ingrediënten van De ontsnapping. Op briljante wijze zet Florian Zeller de wereld van Julien Parme neer, steeds humoristisch, nooit neerbuigend. Zo weet Julien, na een toevallige ontmoeting met zijn lerares Frans, zijn vrienden ervan te overtuigen dat hij een affaire heeft met de vrouw. En in een dronken bui op café maakt hij een tooghanger wijs dat zijn moeder zijn vader heeft vermoord en ook met hem allerminst goede bedoelingen heeft. Julien kent in de overdrijving zijn gelijke niet, hetgeen leidt tot hilarische toestanden.

In die overdrijving schuilt natuurlijk ook de tragiek van het hoofdpersonage. Zoals zowat elke puber voelt Julien zich door de hele wereld verkeerd begrepen. Heel zijn omgeving is tegen hem, inclusief de mensen die het meeste van hem zouden behoren te houden. Toegegeven, dat psychologische gegeven is verre van nieuw en zou perfect aangehaald kunnen worden als de zwakte van de roman. Van al Zellers boeken is dit trouwens ook het meest licht verteerbare. Maar wat De ontsnapping van Julien Parme inboet aan verrassende psychologische analyse of literaire boodschap, maakt hij ruimschoots goed met zijn herkenbaarheid en, vooral, zijn humor.

Die twee aspecten maken van De ontsnapping van Julien Parme een onvergetelijk boek over een puber die even alle zin voor proportie kwijt is. Florian Zeller mag ons dan weinig nieuws over de psyche van een getormenteerde puber vertellen, zijn ‘tongue in cheek’ humor staat garant voor een hilarisch boek dat weinigen onberoerd zal laten. Nee, de naam Julien Parme zullen we wellicht nooit aantreffen onder de groten van de Franse literatuur. Maar Florian Zeller? Zou best eens kunnen.