In de grote zaal van de tentoonstelling leer je meer over het dagelijkse leven van welgestelde mensen uit de middeleeuwen. Wat deden ze in hun vrije tijd? Hoe uitten zij gevoelens naar een geliefde? En hoe vierden ze feest? Naar zulke vragen deed ik onderzoek tijdens mijn masterstage. In een serie van een paar specials vertel ik jullie meer over mijn onderzoek door enkele objecten uit te lichten die mooi illustreren hoe middeleeuwers leefden. In deze tweede special ga ik in op hoe mensen het christelijke geloof van dichtbij, in hun eigen huis, beleefden.
Tweeluik met scènes uit het Lijdensverhaal, ca. 1350 © Staatshermitage Museum, foto door Alexander Koksharov
De Bijbel als stripverhaal
Het is net een stripverhaal, maar dan zonder tekstwolkjes. Acht verhaaltjes in twee plaquettes, kriskras door elkaar heen, vertellen samen het verhaal van de Lijdensweg van Jezus. Het verhaal wordt verteld vanaf het verraad van Jezus tot het moment waarop Judas zichzelf ophangt. Maar waarom plaatsten middeleeuwers eigenlijk zulke tweeluiken in hun huis als ze het Lijdensverhaal toch al op hun duimpje kenden?
De Lijdensweg
Als je het verloop van de Lijdensweg kent, zie je dat alle gebeurtenissen niet op een chronologische volgorde staan. Zo zie je rechtsonder dat Judas zilveren muntstoppen toegestopt krijgt voor zijn verraad. Naast dit tafereel zie je het moment waarop Jezus wordt verraden. Judas staat op het punt om Jezus een kus op de wang te geven, een signaal aan soldaten die op de uitkijk staan zodat zij weten wie ze moeten arresteren. De soldaat met de uitgestrekte arm staat zelfs op het punt om Jezus letterlijk bij de kraag te grijpen. Aan de buitenkant lijkt het een liefdevolle omhelzing, maar in werkelijkheid een figuurlijk mes in de rug. Daar komt ook de uitdrukking iemand een “Judaskus” geven vandaan.
Het raam linksonder toont de arrestatie van Jezus. Hij wist al dat Judas hem zou verraden. Als je de blik van Jezus volgt zie je dat hij kijkt naar het levenloze lichaam van Judas. Na de kruisiging van Jezus verhing Judas zichzelf, omdat hij niet kon leven met zijn zonde. Het lijkt alsof de maker inzichtelijk wil maken dat Jezus al wist dat Judas zijn verrader was. Het raam linksboven toont hoe het bloed uit de wonden van Jezus stroomt, terwijl hij wordt gegeseld. Aan de rechterkant is te zien hoe Pontius Pilatus, na de kruisiging, zijn handen wast in onschuld. Of heeft hij juist bloed van Jezus aan zijn handen?
Het samenvoegen van zulke gebeurtenissen stemt daardoor ook tot nadenken over de verhalen die middeleeuwers kenden uit de Bijbel. Normaal gesproken zagen mensen alleen christelijke afbeeldingen in de kerk, dus dat maakt het heel speciaal om ook toegang te hebben tot voorwerpen die het verhaal in je eigen huis verlevendigen en illustreren. De expressieve handgebaren en gezichtsuitdrukkingen laten het verhaal bijna tot leven komen. Door zulke tweeluiken van ivoor, maar ook schilderijen, muurschilderingen en beeldhouwwerken, gingen de verhalen uit de Bijbel leven. Al helemaal als je bedenkt dat zulke tweeluiken in de middeleeuwen ook nog waren beschilderd.
Duitse school (mogelijk Hans Wertinger?), Kruisiging met heiligen en opdrachtgever, 1500-1535 © Staatshermitage Museum, foto door Alexander Koksharov
Alsof je er zelf bij was
Soms is het verlevendigen van een Bijbelverhaal niet genoeg. Als je in de middeleeuwen rijk genoeg was kon je een kunstenaar de opdracht geven om jezelf midden in een Bijbelverhaal af te beelden. Op die manier konden welgestelde mensen zich nog meer inleven in de verhalen en ook aan anderen tonen hoe toegewijd ze wel niet zijn aan het christelijke geloof. Dit deed Philip Wittelsbach (1480-1541), edelman en bisschop van de Duitse steden Freising en Naumburg, die zichzelf geknield liet afbeelden voor een gekruisigde Jezus. Hij wordt van links naar rechts bijgestaan door Maria en de apostelen Philip, Johannes en Petrus. Aan de voet van het kruis ligt een wapenschild met in de linker- en rechterhoek een motief van een sleutel en zwaard die elkaar kruisen, een verwijzing naar het stadswapen van Naumburg. De zwarte gekroonde man verwijst waarschijnlijk naar een zwarte christelijke heilige, maar we weten helaas niet naar wie of hoe hij terecht is gekomen op het stadswapen van Freising. Mogelijk de heilige Mauritius uit de derde eeuw na Christus of Zeno van Verona (300-371), die in de middeleeuwen in Duitsland heel populair waren.
Familiewapen
In het midden van het wapenschild op dit schilderij bevindt zich, in het klein, het familiewapen van het huis van Wittelsbach. Hierdoor verwijzen alle motieven naar zowel de bisdommen waarover hij regeert als zijn familie, die zijn samengevoegd tot één wapenschild. Het schild leunt ook nog tegen het kruis van Jezus, wat benadrukt hoe dicht Philip Wittelsbach wel niet bij het christelijke geloof staat. Dus door je eigen gezicht, familie en status in een Bijbelverhaal te ‘plakken’ konden rijke middeleeuwers het christelijke geloof van dichtbij beleven en verbinden met hun familie. In de middeleeuwen waren familiebanden namelijk heel belangrijk. Het onderhouden van die banden werd dan ook fanatiek gepromoot werd door de katholieke kerk. Veel gelovigen herkenden zich namelijk in verhalen uit de Bijbel waarin familie centraal staat.
Madonna met kind, 1350-1400 © Staatshermitage Museum, foto door Alexander Koksharov
Maria als moeder
Zo halen veel gelovigen bijvoorbeeld liefde, bescherming en troost mensen uit Bijbelverhalen waarin Maria, de moeder van Jezus, voorkomt. De emotionele waarde die mensen toekennen aan Maria geven haar een symbolische status, terwijl ze tegelijkertijd ook maar gewoon een moeder die van haar zoon hield als geen ander en om hem rouwde na zijn dood.
Daardoor kreeg Maria, ten opzichte van andere Bijbelfiguren, een heel ‘menselijk’ karakter en ontstond er in de middeleeuwen een cultus rondom haar, de zogeheten Mariaverering. Talloze beelden, schilderijen en kerken werden in die tijd aan haar opgedragen, maar ook in huis wilden mensen het gevoel hebben dat ze dichtbij Maria konden staan. Om die reden plaatsten veel mensen kleine beelden van Maria in hun huis, zoals dit beeldje van Maria met een lachende baby Jezus op schoot. Doordat het zo klein is weten we dat het heeft gediend voor privégebruik, omdat beelden uit kerken veel groter zijn.
Schilderijen en plaquettes kun je dus bijna zien als ‘ramen’ die middeleeuwers een kijkje gaven in zulke emoties en Bijbelverhalen, maar beeldhouwwerken geven die verhalen nog een extra dimensie. Die zijn allemaal bedoelt om je het gevoel te geven dat je het Bijbelverhaal van dichtbij kan ervaren, alsof de beelden elk moment tot leven konden komen. Al helemaal als de beelden beschilderd waren. Dus zo zie je dat de beleving van het christelijke geloof veel verder gaat dan het vertellen en tonen van een Bijbelverhaal.
Zeehondenstoof en doodgevroren ontdekkingsreizigers
Adwin de Kluyver is niet het type historicus dat zijn dagen slijt in een stoffige bibliotheek. Na vele bronnen over de cultuurhistorie van Antarctica te hebben gelezen, vond hij het tijd om zelf naar het continent af te reizen.
Met Niemandsland schrijft historicus Adwin de Kluyver een persoonlijk reisverslag waarin hij het spoor volgt van de Japanse Nobu Shirase, die begin twintigste eeuw namens zijn land de zuidpool wilde bereiken. In een historische driemaster, vergelijkbaar met het vervoer van Shirase, reist De Kluyver van Argentinië naar Antarctica.
Onderweg vertelt hij over het ijskoude werelddeel vanuit verschillende invalshoeken, waarvoor hij gebruikmaakt van uitgebreid onderzoek. Aan bod komen nu eens niet de romantische avonturen van dappere ontdekkingsreizigers; de Kluyver laat zien hoe het er daadwerkelijk aan toe ging, op basis van dagboekfragmenten en andere bronnen.
Van de ontdekkingsreizigers…
De reis van Nobu Shirase verliep niet gemakkelijk. Satellieten of vliegtuigen waren immers nog niet uitgevonden, Antarctica kon nog niet van bovenaf bekeken worden. De eerste zeevaarders wisten niet precies wat daar nu precies lag, ten zuiden van Afrika en Zuid-Amerika. Shirase kon zich in zijn voorbereiding alleen maar baseren op de reisverslagen van eerdere ontdekkingsreizigers, die melding maakten van reusachtige ijsschotsen.
In die tijd was een ware zuidpoolwedloop gaande, vergelijkbaar met de ruimtewedloop in de jaren zestig. Verschillende landen streden om als eerste de zuidpool te bereiken en om vervolgens het continent te claimen. Sommigen moesten de strijd zelfs met hun leven bekopen. Onder meer de Engelse Robert Falcon Scott stierf onderweg van de kou en honger in zijn tentje in de sneeuw. De reddingsploeg kwam te laat en plaatste vervolgens een kruis op de laatste rustplaats. Dit laatste aandenken is daar nu nog altijd te zien.
… naar de filosofen en dieren
Naast de historische reisverslagen wordt ook duidelijk dat het continent een plek is die voor velen tot de verbeelding spreekt. Een Russische schrijver fantaseerde over een utopische staat op de Zuidpool. In de negentiende eeuw dachten sommigen dat er een groot gat zou moet zijn op die plek, een ingang naar de binnenkant van de aarde.
Opvallend zijn de verhalen over het lot van de dieren op het ijskoude continent. De Kluyver beschrijft de eerste ontmoeting tussen de mens en de almachtige albatros (en als interessant zijspoor het ontstaansverhaal van The Rime of the Ancient Mariner), het lot van de eerste ontdekte pinguïns en het contact tussen zeehonden en mensen (waarna de zeehonden door hen werden verorberd; in een van de reishutten op de Zuidpool is nog altijd een recept voor de bereiding van zeehond te lezen).
In een van de meest tragische hoofdstukken komen de sledehonden aan bod die de Noorse ontdekkingsreiziger Roald Amundsen naar de zuidpool brachten. ‘Dat er onheil dreigde, wisten ze niet’, zo kondigt De Kluyver het lot van de arme honden aan. Van de 93 honden overleefde slechts een enkeling de brute reis. Hondenliefhebbers kunnen dit hoofdstuk maar beter overslaan…
Lezenswaardig reisverslag
Adwin de Kluyver heeft met Niemandsland een zeer lezenswaardig en fascinerend boek geschreven. Door de verschillende invalshoeken leest het als een complete geschiedenis van het continent sinds de mens het voor het eerst in het vizier kreeg. Door de voortdurende afwisseling in vorm en verhaal is het boek geen moment saai. De ene keer schrijft hij in de ik-vorm, dan hangt hij een hoofdstuk op aan Latijnse spreuken en dan is het weer een personale vertelling.
De Kluyver verheerlijkt de verhalen niet, maar toont juist de rauwe en eerlijke kant van de ontdekkingsreizen, zonder een oordeel te vellen over de personages. Zijn eigen reisverhaal, in reisnotities tussen de hoofdstukken in, vormen een relevante toevoeging en brengen het boek tot leven.
Op deze manier laat hij zien dat de zuidpool meer is dan een witte vlek op de globe. Het is een plek die tot de verbeelding spreekt, het laatste continent dat door de mens geclaimd is en bovendien een oord met een wonderschone natuur. Dat Adwin de Kluyver dit alles in één boek weet te vatten én op een toegankelijke en boeiende manier heeft opgeschreven, is een knappe prestatie.
Niemandsland. Een Antarctische ontdekkingsreis
Schrijver: Adwin de KluyverUitgever: Uitgeverij Spectrum
Prijs: €22,99
Bladzijden: 384
ISBN: 9789000359127
Misschien ook iets voor u
Guido van der Werve Cobra Kunstprijswinnaar 2021
De Cobra Kunstprijs van 2021 gaat naar Guido van der Werve, filmmaker en beeldend kunstenaar. Wat heeft een wereldwijd erkende filmkunstenaar overeen met het ‘geknoei en gekladder’ van de Cobra-beweging? Kersverse kunstredacteur Rose Heliczer trok naar het Cobra Museum voor Moderne Kunst, waar een selectie van zijn werk t/m 4 maart 2022 te bezichtigen is.
Of er nou echt wat veranderd was, vroeg ik mezelf af toen ik de fiets op slot zette. Mijn broek was nog niet opgedroogd. Een koude bries trok aan mijn pijpen. Onder het mom van nu of helegaar niet had ik mezelf uit huis geduwd zonder na te gaan wélke werken van Guido van der Werve, Cobra-kunstprijswinnaar van 2021, in het Cobra Museum voor Moderne Kunst vertoond werden. Noch keek ik naar de weersvoorspelling. Dus toen ik eindelijk in Amstelveen aankwam, mijn mondkapje voor, mijn haren onherstelbaar door de war, kon ik een licht gevoel van teleurstelling niet onderdrukken toen bleek dat er maar twee werken vertoond werden. Niet omdat Nummer drie: take step fall en Nummer zes: Steinway grand piano, wake me up to go to sleep and all the color of the rainbow niet mooi zijn, integendeel.
Nummer drie – Guido van der Werve. Foto: Ben Geraerts
Mooi oud geworden
Nummer drie en Nummer zes, uit respectievelijk 2004 en 2006 waren in hun geboortejaar al prachtig. In de een zien we onder andere een balletdanseres in een koud en schaars verlicht bos. Ze is alleen en danst een uitvoering, zonder te reageren op de omstandigheden. Zelfs als er vlak achter haar een boom ter aarde stort danst ze. In Nummer zes takelt Van der Werve een onbetaalbare Steinway grand piano zijn studentenkamer in. Samen met een kamervullend klassiek ensemble speelt hij een concert. De balletdanseres en de pianist hebben overeen dat ze kunst uitvoeren, de hachelijke omstandigheden ten spijt. De combinatie van absurdisme, romantiek en melancholie tekent vaker het werk van Van der Werve. Misschien wel altijd. ‘Zeker als je zo persoonlijk werkt als ik dan moet je op een bepaalde manier kunnen filteren welke dingen wel interessant zijn of niet. Je moet dingen abstraheren totdat er echt een soort kern overblijft die gewoon eenvoudig is’, zegt Van der Werve na het winnen van de Charlotte Köhlerprijs in 2012. Dat filteren en abstraheren maakt dat zijn films ondanks de onverwachte settingen en heftige stunts erg doordacht en beheerst overkomen.
Verrassing
De Cobra Kunstprijs kwam voor Van der Werve als een verrassing. ‘Ik had er weleens over gehoord en ik ken ook wel een paar mensen die hem gewonnen hebben maar ik had niet echt gedacht dat ik ervoor in aanmerking kwam’, zegt hij in een reactie op de lokale Amstelveense televisie. Dat is geen vreemde gedachte, in aanmerking genomen dat het gemiddelde werk uit de Cobra-beweging een bonanza aan kleuren en vorm is. Als er een muziekstijl bij zou passen zou dat free jazz zijn, ook al ontstond die stroming officieel pas later. Van der Werve werkt met sobere kleuren en klassieke muziek. Hij voert zichzelf op als zwijgzame outsider, soms lijkt hij regelrecht uit C.G Friedrichs Wandelaar boven de nevelen te zijn weggelopen, een ultiem Romantisch schilderij. En zelfs als hij in Nummer vier: I don’t want to get involved in this. I don’t want to be part of this. Talk me out of it van een hoge brug springt is er een bepaalde kalmte in zijn werk voelbaar.
Nummer zes – Guido van der Werve. Foto: Ben Geraerts
Ik doe nooit zomaar iets
Misschien is het wat flauw om de uitspraak ‘Ik doe nooit zomaar iets’ van Van der Werve in de Trouw, 2013 uit zijn verband te trekken. Daarin had hij het namelijk over zijn stunts, en met name de keer dat hij zichzelf in de fik stak en 12 seconden de tijd had om naar het water te lopen voordat de brandwerende pasta uitgewerkt zou zijn. Toch blijft die uitspraak hangen. Want hoewel hij intuïtief te werk gaat, kun je het niet zomaar ‘experiment’ noemen. In elk geval niet zoals het experiment van de kleurrijke, expressief-spontane schilderkunst van de Cobra beweging, waarover in kranten werd gesproken over geknoei, gekladder en verlakkerij.
Van der Werve is een erkend kunstenaar. In 2013 won hij een Gouden Kalf met de film Nummer veertien: home. Een film waarin hij zijn eigen leven vervlecht met dat van Chopin en Alexander de Grote door een beker aarde uit de tuin van Chopin in Polen naar zijn graf in Parijs te brengen middels een extreem zware triatlon. De overeenkomsten van Van der Werve met de Cobra-beweging hoe ik ze ken worden stuk voor stuk weggeveegd van het onderzoeksbord.
Nummer zes – Guido van der Werve. Foto: Ben Geraerts
De burgemeester zegt het
‘Een aantal waarden van [Guido van der Werves] manier van kunst maken die slaan terug op de waarden van 73 jaar geleden van de Cobra-beweging. Dat vond ik wel leuk om erin te zien’, aldus Tjapko Poppens, de burgemeester van Amstelveen.
Het Cobra Museum voor Moderne Kunst legt op hun website de doorslaggevende overwegingen van de jury uit: ‘In de werken van Guido van der Werve staan experiment, interdisciplinariteit en radicaliteit centraal. Dit zijn kernwaarden die hij deelt met de kunstenaars van de Cobra-beweging. Van der Werve zocht in zijn werk altijd al bewust naar uitputting, volharding en uithoudingsvermogen.’
En voor wie daar nog wat tegenin te brengen had is er het slotakkoord van de omschrijving van de Cobra-beweging op de museumsite: ‘Eén ding is zeker: over de betekenis van Cobra heeft nooit eensgezindheid bestaan. Het karakter van Cobra wordt misschien juist wel bepaald door de tegenstellingen en onenigheden tussen haar leden.’ Dus hij heeft helemaal gelijk. De burgemeester van Amstelveen. Helemaal waar hij over de expositie in het Cobra Museum voor Moderne Kunst zegt: ‘Je moet het komen kijken. Het is verrassend.’
En voor de teleurgestelde ziel die Nummer drie en zes al lang uit het hoofd kent: 12 februari 2022 komt er een de ‘mid-career’ expositie van Guido van der Werve in het Eye Amsterdam onder de naam Tastbare futiliteit. Daar zal alles behàlve de werken in het Cobra museum te zien zijn. Bereid je voor op een middag vol bewegend naakt, explosies en klassieke pianomuziek.
Presentatie Cobra Kunstprijs 2021: Guido van der Werve
Gezien in: Cobra Museum voor Moderne Kunst , AmstelveenNog te zien tot: zondag 06 februari 2022
Link: Beeldend kunstenaar Guido van der Werve wint Cobra kunstprijs 2021
Link: Cobra Kunstprijs voor Guido van der Werve
Link: Guido van der Werve
Link: Verwacht in 2022
Link: Der Wanderer über dem Nebelmeer
Misschien ook iets voor u
Religie van dichtbij in Hermitage Amsterdam
/ 0 Reactiesdoor: Lisa Spooren0 SterrenVorig jaar werkte ik bij Hermitage Amsterdam aan Romanovs in de ban van de ridders, een tentoonstelling waar je leert hoe mensen leefden in de middeleeuwen. In deze special licht ik uit hoe mensen toen het christelijke geloof beleefden binnen de muren van hun huis.
In de grote zaal van de tentoonstelling leer je meer over het dagelijkse leven van welgestelde mensen uit de middeleeuwen. Wat deden ze in hun vrije tijd? Hoe uitten zij gevoelens naar een geliefde? En hoe vierden ze feest? Naar zulke vragen deed ik onderzoek tijdens mijn masterstage. In een serie van een paar specials vertel ik jullie meer over mijn onderzoek door enkele objecten uit te lichten die mooi illustreren hoe middeleeuwers leefden. In deze tweede special ga ik in op hoe mensen het christelijke geloof van dichtbij, in hun eigen huis, beleefden.
Tweeluik met scènes uit het Lijdensverhaal, ca. 1350 © Staatshermitage Museum, foto door Alexander Koksharov
De Bijbel als stripverhaal
Het is net een stripverhaal, maar dan zonder tekstwolkjes. Acht verhaaltjes in twee plaquettes, kriskras door elkaar heen, vertellen samen het verhaal van de Lijdensweg van Jezus. Het verhaal wordt verteld vanaf het verraad van Jezus tot het moment waarop Judas zichzelf ophangt. Maar waarom plaatsten middeleeuwers eigenlijk zulke tweeluiken in hun huis als ze het Lijdensverhaal toch al op hun duimpje kenden?
De Lijdensweg
Als je het verloop van de Lijdensweg kent, zie je dat alle gebeurtenissen niet op een chronologische volgorde staan. Zo zie je rechtsonder dat Judas zilveren muntstoppen toegestopt krijgt voor zijn verraad. Naast dit tafereel zie je het moment waarop Jezus wordt verraden. Judas staat op het punt om Jezus een kus op de wang te geven, een signaal aan soldaten die op de uitkijk staan zodat zij weten wie ze moeten arresteren. De soldaat met de uitgestrekte arm staat zelfs op het punt om Jezus letterlijk bij de kraag te grijpen. Aan de buitenkant lijkt het een liefdevolle omhelzing, maar in werkelijkheid een figuurlijk mes in de rug. Daar komt ook de uitdrukking iemand een “Judaskus” geven vandaan.
Het raam linksonder toont de arrestatie van Jezus. Hij wist al dat Judas hem zou verraden. Als je de blik van Jezus volgt zie je dat hij kijkt naar het levenloze lichaam van Judas. Na de kruisiging van Jezus verhing Judas zichzelf, omdat hij niet kon leven met zijn zonde. Het lijkt alsof de maker inzichtelijk wil maken dat Jezus al wist dat Judas zijn verrader was. Het raam linksboven toont hoe het bloed uit de wonden van Jezus stroomt, terwijl hij wordt gegeseld. Aan de rechterkant is te zien hoe Pontius Pilatus, na de kruisiging, zijn handen wast in onschuld. Of heeft hij juist bloed van Jezus aan zijn handen?
Het samenvoegen van zulke gebeurtenissen stemt daardoor ook tot nadenken over de verhalen die middeleeuwers kenden uit de Bijbel. Normaal gesproken zagen mensen alleen christelijke afbeeldingen in de kerk, dus dat maakt het heel speciaal om ook toegang te hebben tot voorwerpen die het verhaal in je eigen huis verlevendigen en illustreren. De expressieve handgebaren en gezichtsuitdrukkingen laten het verhaal bijna tot leven komen. Door zulke tweeluiken van ivoor, maar ook schilderijen, muurschilderingen en beeldhouwwerken, gingen de verhalen uit de Bijbel leven. Al helemaal als je bedenkt dat zulke tweeluiken in de middeleeuwen ook nog waren beschilderd.
Duitse school (mogelijk Hans Wertinger?), Kruisiging met heiligen en opdrachtgever, 1500-1535 © Staatshermitage Museum, foto door Alexander Koksharov
Alsof je er zelf bij was
Soms is het verlevendigen van een Bijbelverhaal niet genoeg. Als je in de middeleeuwen rijk genoeg was kon je een kunstenaar de opdracht geven om jezelf midden in een Bijbelverhaal af te beelden. Op die manier konden welgestelde mensen zich nog meer inleven in de verhalen en ook aan anderen tonen hoe toegewijd ze wel niet zijn aan het christelijke geloof. Dit deed Philip Wittelsbach (1480-1541), edelman en bisschop van de Duitse steden Freising en Naumburg, die zichzelf geknield liet afbeelden voor een gekruisigde Jezus. Hij wordt van links naar rechts bijgestaan door Maria en de apostelen Philip, Johannes en Petrus. Aan de voet van het kruis ligt een wapenschild met in de linker- en rechterhoek een motief van een sleutel en zwaard die elkaar kruisen, een verwijzing naar het stadswapen van Naumburg. De zwarte gekroonde man verwijst waarschijnlijk naar een zwarte christelijke heilige, maar we weten helaas niet naar wie of hoe hij terecht is gekomen op het stadswapen van Freising. Mogelijk de heilige Mauritius uit de derde eeuw na Christus of Zeno van Verona (300-371), die in de middeleeuwen in Duitsland heel populair waren.
Familiewapen
In het midden van het wapenschild op dit schilderij bevindt zich, in het klein, het familiewapen van het huis van Wittelsbach. Hierdoor verwijzen alle motieven naar zowel de bisdommen waarover hij regeert als zijn familie, die zijn samengevoegd tot één wapenschild. Het schild leunt ook nog tegen het kruis van Jezus, wat benadrukt hoe dicht Philip Wittelsbach wel niet bij het christelijke geloof staat. Dus door je eigen gezicht, familie en status in een Bijbelverhaal te ‘plakken’ konden rijke middeleeuwers het christelijke geloof van dichtbij beleven en verbinden met hun familie. In de middeleeuwen waren familiebanden namelijk heel belangrijk. Het onderhouden van die banden werd dan ook fanatiek gepromoot werd door de katholieke kerk. Veel gelovigen herkenden zich namelijk in verhalen uit de Bijbel waarin familie centraal staat.
Madonna met kind, 1350-1400 © Staatshermitage Museum, foto door Alexander Koksharov
Maria als moeder
Zo halen veel gelovigen bijvoorbeeld liefde, bescherming en troost mensen uit Bijbelverhalen waarin Maria, de moeder van Jezus, voorkomt. De emotionele waarde die mensen toekennen aan Maria geven haar een symbolische status, terwijl ze tegelijkertijd ook maar gewoon een moeder die van haar zoon hield als geen ander en om hem rouwde na zijn dood.
Daardoor kreeg Maria, ten opzichte van andere Bijbelfiguren, een heel ‘menselijk’ karakter en ontstond er in de middeleeuwen een cultus rondom haar, de zogeheten Mariaverering. Talloze beelden, schilderijen en kerken werden in die tijd aan haar opgedragen, maar ook in huis wilden mensen het gevoel hebben dat ze dichtbij Maria konden staan. Om die reden plaatsten veel mensen kleine beelden van Maria in hun huis, zoals dit beeldje van Maria met een lachende baby Jezus op schoot. Doordat het zo klein is weten we dat het heeft gediend voor privégebruik, omdat beelden uit kerken veel groter zijn.
Schilderijen en plaquettes kun je dus bijna zien als ‘ramen’ die middeleeuwers een kijkje gaven in zulke emoties en Bijbelverhalen, maar beeldhouwwerken geven die verhalen nog een extra dimensie. Die zijn allemaal bedoelt om je het gevoel te geven dat je het Bijbelverhaal van dichtbij kan ervaren, alsof de beelden elk moment tot leven konden komen. Al helemaal als de beelden beschilderd waren. Dus zo zie je dat de beleving van het christelijke geloof veel verder gaat dan het vertellen en tonen van een Bijbelverhaal.
Hermitage Amsterdam
Gezien in: Hermitage Amsterdam,Nog te zien tot: zondag 09 januari 2022
Misschien ook iets voor u
Voor u geselecteerd door de auteur:
Nieuwe Koch biedt weinig spanning
Een film met Sophia is de nieuwste roman van schrijver en acteur Herman Koch. Over een uitgebluste oude filmmaker en zijn interesse in de jonge hoofdrolspeelster in zijn nieuwste film.
Koch kennen we van Jiskefet, de satirische televisieserie die hij maakte met Kees Prins en Michiel Romeyn (denk aan: Debiteuren Crediteuren en De Lullo’s). Koch schrijft al net zo lang, maar in 2009 brak hij door als auteur bij het grote publiek met zijn roman Het Diner. Hij ontving de NS Publieksprijs en Het Diner werd in Europa meer dan een miljoen keer verkocht.
Verhouding
Het boek begint met een paginalange overdenking van hoofdpersoon Stanley Forbes over of – en zo ja, hoe – hij het etentje van vanavond af zal zeggen. Het is oudjaarsavond, dus hij komt er niet met een klein smoesje vanaf, zo hoor je hem denken. Hij kan zeggen dat hij ziek is, maar wat als zijn vrienden langskomen? Of als hij niet ziek klinkt? Bovendien zou dat betekenen dat hij de rest van de dag niet meer naar buiten kan. Afijn, overwegingen te over die dan ook bladzijdenlang doorgaan.
Naarmate de scène vordert blijkt dat Stanley, een beroemde Nederlandse filmregisseur die ‘het heeft gemaakt’ in Amerika, niet alleen thuis is. Op enig moment komt Sophia, de zestienjarige dochter van een bevriende schrijver, in zijn t-shirt van de trap en vraagt, de slaap uit haar ogen vegend, of hij melk in huis heeft.
Sophia blijkt de hoofdrolspeelster te zijn in zijn nieuwste Nederlandse film genaamd Terug naar huis. Een film die hij in feite helemaal niet wilde maken, want wat is er niet verschrikkelijk en vermoeiend aan de Nederlandse filmindustrie (en überhaupt de hele Nederlandse culturele sector)? Stanley voelt zich eigenlijk veel te goed, maar feit is dat hij werk nodig heeft, en met Sophia, een meisje met nul ervaring als actrice, ziet hij het wel zitten. Aldus geschiedde.
Fascinatie
Het hele boek gaat over Stanley’s fascinatie voor Sophia. Vanaf het moment dat hij haar de eerste keer ziet, in de tuin van een bevriend stel – haar ouders, tot de bewuste ochtend, die de ochtend ná de première van de film in Tuschinski blijkt te zijn.
In de tussentijd neemt Koch je mee op de gedachtestroom van Stanley Forbes, die een nogal nukkige, oude man blijkt te zijn die neerkijkt op een groot deel van de Nederlandse culturele wereld. Niet omdat hij zo prettig kan samenwerken, maar dankzij de goede naam die hij heeft opgebouwd, krijgt hij de kans een nieuwe – zijn laatste – film te maken.
Gedurende het boek lezen we over het maken van deze film, de jaloerse gevoelens van Stanley richting de mannelijke tegenspeler van Sophia en over zijn overwegingen Sophia geheel uit de film te knippen.
Weinig spanning
Ook wordt je meegenomen in Stanley’s herinneringen en kom je te weten waar zijn eerdere films over gingen en waarom hij de dingen toentertijd zus of zo heeft gedaan. Al met al, iets wat we niet gewend zijn van Kochs romans, redelijk….saai! Je leest eigenlijk vooral door om te weten hoe het nou verdergaat met Sophia. Hoe is zij bij hem thuis beland in zijn t-shirt? Waarom wil hij per se het etentje afzeggen? Dat is het enige dat je verder doet lezen. De ontknoping volgt aan het eind, de rest voelt als opvulling.
Niettemin schrijft Koch zeer toegankelijk en leest het boek binnen één á twee middagen weg. Vermakelijk, maar licht teleurstellend gezien de lage spanningsboog.
Een film met Sophia
Schrijver: Herman KochUitgever: Ambo Anthos
Prijs: 22,99
Bladzijden: 304
ISBN: 9789026353048
Misschien ook iets voor u
Nationale hoogvliegers
In ons kikkerlandje worden veel verschillende soorten muziek gemaakt. Muziek in alle toonaarden. In deze twaalfde editie van de nederpopupdate meanderen we tussen lichte jazz met Albertine, naar folk met Roos Meijer en een tintje rock plus blues met Vintage Dutch.
Debuutalbums herbergen vaak een samengebalde eruptie van talent en het beste van vele jaren zwoegen naar zo’n uitgave. In de huidige tijd van streaming gaat er al veel vooraf dat door velen geluisterd kan worden. Daardoor kunnen debuten beter rijpen en is de kans voor een goed vervolg groter. Toch blijft het natuurlijk afwachten of na zo’n debuut er meer fraais volgt.
Albertine
Het album Drops van Albertine verschijnt eigenwijs genoeg alleen op vinyl en natuurlijk op de streamingdienst. Een cd-release wordt vooralsnog niet verwacht. Deze modieuze en toch ook weer retrohouding van deze artieste past een tikje bij het eigenwijze karakter van de muziek van deze zangeres. Albertine is de artiestennaam van de Rotterdamse Yanna Pelser.
De muziek van het album Drops beweegt zich ergens tussen de elektronica, pop, folk en een vleugje jazz. Dat alles in een eigenwijze twist zodat je Albertine niet zomaar in een hokje kan stoppen. Hoe heerlijk is dat: dat je zonder hokje je mee laat slepen in alle bochten die de muzikante je laat opslingeren. Soms lijkt Albertine zelfs een beetje dansbare muziek op ons af te laten komen. De avontuurlijke muziekliefhebber komt al snel aan zijn trekken als hij/zij bovengenoemde stijlen tot het aandachtsgebied mag rekenen.
Naast de zang van Albertine horen we haar ook op de altviool, wat haar muziek de verbindende lijn tussen de liedjes verschaft.
Roos Meijer
Voor uw recensent kwam het album Why Don’t We Give It A Try uit het niets vallen, evenals de zangeres Roos Meijer. Bij eerste beluistering van het album is direct de liefde gesloten. Wat een pracht van liedjes van een dijk van een zangeres! Als we vervolgens lezen dat de liedjes ook nog eens wat te vertellen hebben, dan is aandacht meer dan gerechtvaardigd om deze muziek aan een diepere analyse te onderwerpen.
Het album zal een bijzonder debuut gaan beleven in Het Paard te Den Haag onder de titel Symphonic Junction: Residentie Orkest met Roos Meijer. Als alle coronamaatregelen het toelaten zal dat een seated concert zijn in een bijzondere setting. De grotendeels door Meijer zelf geschreven liedjes herbergen een bijzondere schoonheid. De melancholieke alt-folk klinkt op het album warm. Met een orkest zal het een bijzondere belevenis zijn. Het album verhaalt over haar gesprekken met mensen die veranderingen teweegbrengen in de wereld.
Na de rumoerige start van het album bezingt Meijer in het titelnummer ‘Why Don’t We Give It A Try?‘ het vreemde van het bouwen van een muur om meer vrijheid te krijgen en doelt daarmee op de muur tussen de USA en Mexico, die Donald Trump wilde laten bouwen.
Zo snijdt de zangeres in de elf liedjes allerlei onderwerpen aan. Alles gestoken in een warme, rustige, melodische benadering. Je zou zomaar de sfeer van liefdesliedjes kunnen ontwaren, terwijl Roos Meijer over heftige onderwerpen verhaalt. Het is een echt luisteralbum dat even fraai als tijdloos klinkt, terwijl de onderwerpen waarschijnlijk een beperkte houdbaarheid hebben. Wie niet naar de teksten zal luisteren kan puur genieten van de melodie en warme zanglijnen.
Vintage Dutch
Een band formeren omdat je een zangeres tegen het lijf loopt die je als band verrast, in de goede zin van het woord, zie je natuurlijk maar zelden. Toch is het bij Vintage Dutch het geval! Geen wonder dat zangeres Kim Berger het stralende middelpunt is van deze nieuwe band, die voortgekomen is uit The Tibbs, nadat Elsa Bekman een solocarrière startte en de band feitelijk uiteenviel.
Toch gaat Vintage Dutch niet verder waar The Tibbs ophield. Er zijn duidelijke verschillen, ondanks dat de hele band exclusief de zangeres eenzelfde verleden deelde. De band heeft haar muziek aangepast aan de wat pittigere stem van Berger en laat haar volledig tot haar recht komen.
In een dozijn liedjes neemt Vintage Dutch je mee op een muzikale reis, of eigenlijk pakken ze je in om je vervolgens in een weldadig bad onder te dompelen in een retro jazzy, bluesy muziekcafé. In My Own Voice voelt als warm bad van herkenning, terwijl het toch allemaal frisse nieuwe liedjes zijn van eigen hand. De parel van het album is Never Be Told, waarin de stem van Berger optimaal benut wordt. Het klinkt bluesy en het slijpt in een grote klasse. Berger en bandleider Paul Jonker zijn verantwoordelijk voor het grootste deel van de composities. Het album wordt afgesloten met het liedje ‘Goodbye’ als croonend toefje slagroom op de heerlijke lekkernij, die Vintage Dutch ons voorschotelt.
Misschien ook iets voor u
Voor u geselecteerd door de auteur:
Kerstplaylist 8WEEKLY
/ 0 Reactiesdoor: Malin Hollaar0 SterrenMeteen na pakjesavond de kerstboom opzetten, alle films van Home Alone kijken en traditiegetrouw met de hele familie gourmetten: het kerstseizoen zit vol met clichés. En waarom ook niet? Het is ook heerlijk om de kerstboom te versieren terwijl je probeert mee te blèren met Mariah Carey. Echter, als ze sinds november al op bijna elke radiozender te horen is geweest en je geen winkel meer in kan zonder die welbekende kerstbellen te horen… dan is het ondertussen echt wel genoeg benadrukt wat zij voor Kerst wil hebben.
Het is echter zonde om hiermee alle kerstmuziek aan de kant te schuiven, er is nog zoveel te ontdekken. Daarom heeft 8WEEKLY een playlist samengesteld met nummers voor iedereen die wel kerstmuziek wilt luisteren, maar geen behoefte heeft aan de zoveelste cover van ‘Baby It’s Cold Outside’. Drie van de artiesten uit de afspeellijst zijn hieronder extra uitgelicht.
De haat-liefdeverhouding van Frank Hamilton
Wie net als Frank Hamilton gemixte gevoelens heeft over de feestdagen, moet zeker naar zijn speciale kerst-EP luisteren. In 2012 begon de zanger en songwriter zijn #OneSongaWeek-project met de uitdaging om een jaar lang elke week een nummer te schrijven, op te nemen en uit te brengen. Richting het einde van dat jaar hoorde daar zeker ook een kerstnummer bij in de vorm van ‘(I Wish This Was A) Christmas Song’. Bij zijn tweede #OneSongaWeek-challenge in 2019/2020 kwamen er ook kerstnummers voorbij, zowel covers als zelfgeschreven nummers. Dit resulteerde in de ‘(I Fucking Hate) Christmas EP’. Anders dan wat de naam van deze EP doet vermoeden lijkt Frank wel een fan te zijn van Kerstmis, want hij organiseert jaarlijks de speciale kerstshow Crikey It’s Christmas.
Kerst als gemeenschappelijke passie van Smith & Burrows
Als twee bevriende muzikanten in dezelfde wijk blijken te wonen dan is het een kwestie van tijd totdat daar iets moois uitrolt. Dat bewijzen Tom Smith (zanger van Editors) en Andy Burrows (o.a. voormalige drummer van Razorlight) wel. De mannen hebben een gemeenschappelijke liefde voor oude kerstplaten en brachten geïnspireerd door deze gedeelde passie in 2011 samen het album Funny Looking Angels uit. Dit kerstalbum lijkt atypisch voor het genre. Bij de eerste luistersessie van het album zal je niet meteen doorhebben dat het vol staat met kerstmuziek, maar zodra er beter op de tekst gelet wordt, valt het niet meer te ontkennen. Op het album coveren ze in geheel eigen stijl kersthits als ‘Only You’, aangevuld met zelfgeschreven nummers zoals ‘When The Thames Froze’ en ‘This Ain’t New Jersey’.
Clean Pete’s uitbundige kerstfeest
Wist je dat in 2019 een Nederlands kerstalbum in de top 10 kerstalbums van het jaar van het tijdschrift Rolling Stone stond? Als je benieuwd bent naar hoe zo’n album klinkt moet je zeker luisteren naar Gloria van Clean Pete. De tweelingzussen Renée en Loes Wijnhoven weten met hun album Gloria een goede balans te vinden tussen covers van bekende kersthits en zelfgeschreven kerstnummers. Zo kunnen we onder meer genieten van verschillende samenwerkingen zoals het nummer ‘Onrust en Wanhoop’ met Thijs Boontjes en een hertaling van het welbekende ‘Santa Baby’ in de vorm van het licht ongemakkelijke ‘Lieve Kerstman’. Het succes van het album oversteeg dus onze landsgrenzen toen Rolling Stone het op de zesde plaats van beste kerstalbums van het jaar plaatste. Naast het album verblijdde Clean Pete hun publiek ook met een uitbundige kerstshow en hoewel deze in 2020 en helaas ook in 2021 niet kan doorgaan, hebben ze beloofd dat ze zo hard kerst gaan vieren dat we ze alsnog in alle uithoeken van het land kunnen horen! Mocht dat toch niet lukken, dan is er gelukkig altijd nog de pas uitgebrachte kerstsingle ‘Slaap Diep, Slaap Zacht’.
Naast de nummers van Frank Hamilton, Smith & Burrows en Clean Pete staan er nog een hoop andere mooie nummers op jullie te wachten in 8WEEKLY’s nieuwe playlist:
Misschien ook iets voor u
Valse levensstart op kostschool
Van de Zwitserse schrijfster Fleur Jaeggy (1940) zijn inmiddels vier titels vertaald. Pas nu lijkt een lezerspubliek ervan doordrongen dat zij aandacht verdient, vooral door haar onvergelijkelijke schrijfstijl op de korte baan.
In zekere zin heeft ze een onverbiddelijk mensbeeld gemeen met Thomas Bernhard, die ze persoonlijk gekend heeft. Diens mensbeeld kan niet los worden gezien van familie- en medische malheur. Jaeggy heeft heel wat kinderjaren op kostscholen verspild, wat ook in ander werk opduikt. Ze ontkent autobiografisch gelezen te moeten worden. Haar thema draagt dan ook door de vertelwijze genoeg autonome trekken. Dat maakt het verhaal des te boeiender.
Ritmiek
De beheerste, alleen onderhuids rancuneuze Jaeggy bedient zich meestal van korte en ultrakorte zinnen. Die ontsnappen aan eentonigheid door een toch bedaarde ritmiek, zoals in de monologues intérieurs die door je hoofd gaan, gebroken fragmenten die zich van de hak op de tak bewegen.
In het vertaalde I beati anni del castigo (1989) kijkt de veertienjarige naamloze ik terug op haar jarenlange verblijf in een kostschool. Later weet ze dat in de buurt Robert Walser dertig jaar in een gesticht zat, lange wandelingen maakte (‘In Appenzell ontkom je niet aan wandelen’) en onderweg per ongeluk stierf. Wie weet gaat er nu door haar heen dat dat haar voorland had kunnen zijn, weliswaar ontvlucht, maar niet als schrijfster.
Aftastend
Op de kostschool hangt ‘een zweem van mortuarium’. Tucht bestaat in het zogenaamd braaf verdragen van de afwezigheid van gewenst leven. ‘Veel meisjes bezitten een dagboek. Met beslag. Met een sleuteltje. Ze denken dat ze hun leven bezitten.’ De opsluiting wordt gedeeld in aanwezigheid van (bijna alleen) vrouwelijk personeel en andere meisjes in de puberteit. De komst van een nieuwe leerling is een belevenis. Belangrijk voor het imago is om nauwlettend aftastend met een novice bevriend te raken. Frédérique heet ze. Met haar Duitse kamergenote Marion heeft de ik nauwelijks contact.
Bijzonder is hoe de strakke psychologie tussen de meisjes gestalte krijgt in de beschreven herinnering van de volwassen ik. De bewoordingen in de overwegend korte zinnen zijn in hun ongewoonheid des te treffender. Op een kerstconcert speelt Frédérique piano. ‘Ze toonde geen emotie, geen ijdelheid, geen bescheidenheid, het was of ze haar eigen stoffelijke omhulsel volgde.’
Prooi
Halverwege de roman komt er een nieuw meisje. ‘Haar rode haren waren prachtig, een prooi, ze leken wel gefotografeerd. Toen ze de Speisesaal binnenkwam viel er opeens een stilte. Bestek bleef roerloos in de lucht hangen.’ Stilzwijgend laat Frédérique zich verdringen. Micheline is extravert en vrolijk, heeft een dito daddy. ‘Ze omhelsde me zoals ze een menigte zou omhelzen.’ Later in hun vrije leven mislukken hun contacten even zielloos als ze dat waren in het kostschoolregime.
Ook al ken je de treurigheden van het bestaan onderhand nu wel, er is niet aan te ontkomen als ze met de meest nodige woorden en precisie worden opgetekend.
De gelukzalige jaren van tucht
Schrijver: Fleur JaeggyUitgever: Uitgeverij Koppernik
Prijs: €18,50
Bladzijden: 104
ISBN: 9789083174419
Misschien ook iets voor u
Neil Young voor de camera
Een fotoboek in woorden vatten is een uitdaging. Beelden zeggen vaak meer dan vele woorden bij elkaar. Gijsbert Hanekroot schoot ooit de foto die de hoes van Tonight’s the Night mocht worden. Neil Young by Hanekroot vertelt het verhaal van Neil Young tijdens concerten in binnen- en buitenland met Hanekroot achter de lens.
Een fotoboek vol zwart-wit foto’s is voor de Neil Young fans het ultieme kerstcadeau van 2021. Wie iemand ermee wil verrassen moet snel zijn want de uitgave is gelimiteerd. De periode die het boek beslaat is 1971-1976 als Young in een creatieve ‘vibe’ is en ook nog met Crosby, Stills, Nash & Young op tournee gaat.
De iconische foto
Op de hoes van het album Tonight’s the Night staat een foto van Gijsbert Hanekroot. Deze foto, die hij schoot tijdens het concert in London’s Rainbow Theatre op 5 november 1973, is technisch gezien niet zijn mooiste foto. De belichting laat te wensen over. Toch is het een tot de verbeelding sprekende foto volgens de muzikanten zelf. Het is een beeld van een moment in het concert waarop Young iets belangrijks lijkt te zeggen.
Door het grillige releasebeleid in die jaren, veroorzaakt door wispelturigheid van de artiest, verscheen het album pas in 1975. En dat terwijl het album al anderhalf jaar klaar lag. Dat Young wel meer opnam dat bleef liggen weten we inmiddels. Het album Homegrown dat direct na Tonight’s the Night werd vastgelegd, bleef maar liefst vijfenveertig jaar op de plank.
Het beeld op de hoes van Tonight’s the Night vertelt het muzikale verhaal van Young zoals Hanekroot het waarnam door zijn cameralens, niets wetende van de verhalen achter de muziek van Young. Hanekroot was feitelijk alleen uit op de mooiste beelden.
Wie op zijn gemak door het fotoboek bladert hoort als het ware de muziek in zijn hoofd klinken. Voorwaarde hiervoor is natuurlijk wel dat je goed ingevoerd bent in de muziek van Neil Young.
Beelden vertellen verhalen
Het fotoboek verhaalt over de vele concerten die Hanekroot bezocht om Young vast te leggen. Gijsbert Kamer vertelt over de reizen die Hanekroot maakte om de foto’s te maken, gelardeerd met het verhaal rond de albums die Neil Young in de verbeelde periode opnam.
Dat we nu alle albums kunnen noemen die Young opnam, geeft een heel ander beeld dan het in de jaren zeventig was. Dat maakt het boek duidelijk een werkstuk van 2021. We lezen over albums waarvan we nu weten dat Young ze wel opnam, maar die hij soms vele jaren op de plank liet liggen. Het releasebeleid van de muziek van Young heeft de laatste jaren een vlucht genomen waarbij veel historisch live- en studiomateriaal plots werd uitgegeven en ontbrekende studioalbums alsnog verschenen.
Het zijn dure tijden voor de fans van ’the loner’, zoals Neil Young ook wel genoemd wordt, naar zijn autobiografische lied van zijn debuutalbum. Binnenkort verschijnt een recent opgenomen album Barn dat hij opnam met zijn band Crazy Horse die ook in de vroege jaren zeventig aan zijn zijde speelde.
Als toegift herbergt het boek een aantal foto’s dat Hanekroot achter de schermen maakte. Zo zien we Young met zijn Rolls Royce in Amsterdam en samen met Paul en Linda McCartney tijdens een optreden in Ahoy Rotterdam.
Neil Young by Hanekroot is voor de fan een waardevol document bij de fraaie muziek van dit popicoon. Machtig mooi om met regelmaat eens door te bladeren en te genieten van de muziek die van de beelden lijkt te schitteren.
Neil Young by Hanekroot
Schrijver: Gijsbert Hanekroot en Gijsbert KamerUitgever: Excelsior Recordings
Prijs: €28,99
Bladzijden: 100
ISBN: 97890348520
Misschien ook iets voor u
Hoe je voortborduurt op een paniekstoornis
Een paniekstoornis heeft vele gezichten. Daar weet Iris ter Haar alles van. In haar boek Een steekje los vertelt ze kwetsbaar en met humor over hoe ze een paniekstoornis ontwikkelt, hulp zoekt, op een wachtlijst belandt en hoe borduren haar door die periode heen helpt.
Het boek van Ter Haar hoort thuis in de serie Hoofdzaken van uitgeverij Blossom Books. In deze serie verschenen eerder onder meer Druks van Francien Regelink en Gevalletje Borderline van Kathelijn Hulshof.
Als in maart 2020 heel het land in de kramp schiet door de op handen zijnde coronalockdown, blijft Ter Haar opvallend rustig. Nederlanders krijgen de opdracht om thuis te blijven, maar voor de auteur verandert er niet veel. ‘Ineens is mijn intense drang om het huis niet te verlaten geen symptoom van disfunctioneren meer, maar ben ik gewoon een goede, brave burger!’
Twee lezers
Met deze anekdote vangt Een steekje los aan. Het laat aan lezers zonder paniekstoornis direct zien hoe het leven van Ter Haar er normaliter uitziet. Voor lezers die met soortgelijke psychologische klachten kampen, kan het herkenning oproepen. Beide soorten lezers weet de schrijfster zo mee te nemen in haar verhaal.
In drie delen vertelt Ter Haar hoe je een paniekstoornis ontwikkelt, welke verschillende varianten ervan zijn en wat voor een therapie zij volgde om met haar angsten te leren leven. Ook laat ze haar vriend Steve aan het woord, om te laten zien hoe hij met haar paniekaanvallen omgaat.
In haar tienerjaren heeft Ter Haar wel in de gaten dat haar wereld anders in elkaar steekt dan die van haar leeftijdsgenoten. Maar zoals ze zelf zegt: ‘Als je aan een vis vraagt wat water is, heeft hij geen idee waar je het over hebt.’ Hetzelfde geldt voor Ter Haar, die – zoals ze zelf zegt – altijd al wat bangig is aangelegd.
Knipoog
Ze studeert psychologie, leert alles over de verschillende symptomen van paniek- en angststoornissen, maar ze plaatst zichzelf niet in een van die hokjes. Totdat ze bij de huisarts aanklopt, omdat het zo echt niet langer gaat. Ze belandt op een wachtlijst voor therapie en er gaan 182 dagen voorbij voordat ze die krijgt. Om die periode te overbruggen start Ter Haar met borduren. En dat is direct een knipoog naar de titel van het boek.
Borduren helpt de auteur om haar hoofd rustig te krijgen. ‘De herhalende beweging van de naald door de stof, van achteren naar voor, van voor naar achteren, is een meditatieve bezigheid.’ Het gaat haar zo goed af, dat ze haar eigen webshop opent die ze – vanuit huis – kan runnen.
Metafoormoe
In het verhaal van Ter Haar komen geregeld borduurmetaforen voor. Als ze in het ziekenhuis ligt, lijkt het hechten van haar voet net op borduren. En haar gevoelens, gedachten en gedrag ‘zaten allemaal door elkaar en in de knoop als opgepropte bolletjes garen, waarvan je niet meer wist waar de streng begon en waar die eindigde’. De metaforen zijn leuk gevonden, maar lijken soms ook iets te vergezocht en te vaak terug te komen, waardoor de vaart uit het verhaal gehaald wordt.
Zwangerschapspaniek
Het boek staat vol met voorbeelden waarbij de paniek bij Ter Haar de kop op stak. Het maakt het verhaal tastbaar. Zo vertelt ze bijvoorbeeld over hoe ze in het ziekenhuis belandde met een mes in haar voet. Of over de bewuste keuze om kinderloos te blijven en de angst die ze heeft om zwanger te raken. ‘De keren dat ik voor de zekerheid een zwangerschapstest deed, ondanks het feit dat ik de pil slikte, kan ik niet op één hand tellen.’ Als ze in 2016 plots toch ongewenst zwanger blijkt te zijn, slaat de paniek dan ook toe.
Ter Haar en haar vriend kiezen voor een abortus en daarna dacht ze dat de kous af was. Maar niets is minder waar. ‘Soms raak ik zo in paniek van het idee dat ik misschien zwanger ben, dat ik mijn vriend vraag of hij gebruikte condooms uit de prullenbak wil vissen en er water in wil laten lopen om te controleren of er geen gaatje in zit,’ vertelt ze tegen een psycholoog waar ze uiteindelijk succesvol EMDR-therapie voor deze paniek volgt.
Eigen huisnummer
De voorbeelden die Ter Haar aanhaalt zijn levendig en kwetsbaar en nemen de lezer mee. Tegelijkertijd weet de schrijfster met een nodige dosis humor ook het onderwerp luchtig te houden. Haar tienerjaren brengt ze thuis het meest door in haar slaapkamer. ‘Ik was er een gelukkige ongelukkige einzelgänger (ik ging voor de gothic look in die tijd dus ongelukkig zijn paste ook wel bij mijn persoonlijke aesthetic). Mijn moeder grapte dat ze mijn slaapkamerdeur een eigen huisnummer wilde geven: welkom op nummer 96, onze dochter Iris vind je op 96a.’
Toch leest Een steekje los gemakkelijk weg, ondanks het zware onderwerp. Het boek biedt aan de hand van concrete, openhartige voorbeelden en handige kaders handvatten voor eenieder die kampt met angststoornissen of daar meer over wil weten.
Een steekje los
Schrijver: Iris ter HaarUitgever: Blossom Books
Prijs: €19,99
Bladzijden: 232
ISBN: 9789463492713
Misschien ook iets voor u
Schaduwbeelden
/ 0 Reactiesdoor: Els van Swol5 SterrenIn 2022 is Lotta Blokker tot Kunstenaar van het Jaar benoemd, reden om ook op 8WEEKLY aandacht aan haar werk te besteden. Immers: deze verkiezing op grond van vele duizenden stemmen geeft aan hoezeer haar werk in brede kring wordt gewaardeerd. In deze special vergelijken we oud en nieuw werk van haar met elkaar.
Nu er twee tentoonstellingen in Museum de Fundatie in Zwolle achter ons liggen zijn de catalogi van deze exposities nodig om de kunstwerken die in 2014 en 2021 werden getoond te kunnen vergelijken. Je zou kunnen zeggen dat er iconen uit de kunstgeschiedenis doorschemeren in de beelden van Lotta Blokker (1980) die Museum de Fundatie in 2014 toonde. De beelden die het museum in 2021 exposeerde lieten veelal nieuwe schaduwbeelden zien. En dat zijn niet alleen iconen meer!
Iconen
Achter de beelden die in 2014 waren te zien, schemeren iconische afbeeldingen zoals we kennen van christelijke figuren uit de kunstgeschiedenis. Zo is voor Blokker het houten beeld Maria Magdalena van Donatello (1386-1466) het ultieme beeld. Dat zegt ze in een interview met Ralph Keuning, directeur van Museum de Fundatie, in de catalogus bij die expositie uit 2014: The Hour of the Wolf. Dat beeld van Donatello doemt nog steeds op achter haar werk, zo sterk staat het op haar netvlies. Bijvoorbeeld bij het wassen beeld Loss (2020): twee vrouwen die lijden, toen en nu.
Behalve iconen lijkt Blokker ook haar eigen, eerdere werk als schaduwbeeld te gebruiken. Zo grijpt het beeld Refugee (2018) terug op See me, een kruisbeeld uit 2007, dat op die manier opnieuw tot leven komt. Heeft de Christusfiguur het hoofd naar links, dat van de vluchteling neigt naar rechts. Hangen de armen en handen van de Christus af, die van de vluchteling zijn gedraaid en omhoog gericht, als wil hij vliegen. Zie je bij de Christusfiguur de ribbenkast, de vluchteling lijkt op het eerste gezicht weldoorvoed. Ten slotte heeft de Christusfiguur de voeten naast elkaar op de aarde geplant waar de vluchteling de rechtervoet heeft opgetild als wil hij loskomen van de aarde.
Schaduwbeelden
Lotta Blokker, Falling Man, 2019, was, bruikleen van de kunstenaar
De schaduwbeelden achter de recente beelden zijn niet alleen iconen meer, niet alleen voorbeelden uit de (christelijke) kunstgeschiedenis, maar ook foto’s van mensen die iedereen uit de media kent. Van Alan Kurdi, het aangespoelde jongetje op het strand van Bodrum. De foto die Richard Drew maakte van de Falling Man, die op 9/11 uit het raam van het World Trade Centre sprong. Van Settela Steinbach, het meisje met haar hoofd tussen de deuren van de trein die haar in 1944 transporteerde van Westerbork naar Auschwitz-Birkenau.
Alleen is de vallende man door Lotta Blokker rechtop gezet, pal voor hij valt. Je neemt als toeschouwer een tussenpositie in. Je kijkt naar de mensen die Blokker uitkoos om de wereld om ons heen ‘te pakken’, om ons gevoel en ons verstand aan te spreken. Want dat is wat haar kunst doet en misschien wordt het daarom ook zo gewaardeerd. Je valt stil, je bevriest een beetje, net als de beelden doen op het momentum, het moment waarop de fotograaf afdrukte. Pal voor de deuren dicht gaan, pal voordat de val inzet.
Het was maar een kleine expositie in Museum de Fundatie, en het is ‘maar’ een dunne catalogus, bestaande uit opnieuw een indringend interview met Lotta Blokker door Ralph Keuning en vijftig foto’s in kleur en zwart-wit. Maar met wát een impact. Lotta Blokker heeft ons heel wat te (ge)zeggen als Kunstenaar van het jaar! Dat was zo in 2014 en dat is nog steeds zo. We kunnen in 2022 vast meer van haar verwachten.
Lotta Blokker
Gezien in: Museum de Fundatie, ZwolleNog te zien tot: zondag 05 december 2021
Misschien ook iets voor u