De eerste vrouw in zijn leven wordt door de zeventienjarige Mussolini verkracht. Vanaf dat moment vormt hij langzaam zijn doctrine: ‘De menigte is, net als een vrouw, gemaakt om overweldigd te worden.’ De losbandigheid van Mussolini is niet altijd vergelijkbaar met die van de andere dictators, maar getrouwd of ongetrouwd, de meeste despoten hadden meer vrouwen dan degenen die op de officiële gelegenheden naast hen mochten staan.

Promiscue foute mannen

Lenin had een trio aan devote vrouwen die zijn steunpilaren waren in de revolutie. Zonder hun geld, strategisch inzicht en lessen in goede manieren had hij zijn opmars tot de vader van het Sovjetrijk kunnen vergeten. Mao’s vrouw Jiang Qing hield bij de Culturele Revolutie strak de touwtjes in handen. Maar dat was na een lange periode waarin ze verbannen was tot de schaduw van Mao. Ondertussen liet de vrouwenverslinder regelmatig meisjes uitnodigen die hem aan zijn trekken lieten komen. Hier gold vooral de aantrekkingskracht van macht; met zijn groene tanden en zijn weerzin zich te wassen valt het te betwijfelen hoe vrijwillig de sekspartners van Mao in zijn bed doken.

Van alle promiscue trekjes van de tirannen maakte overigens niemand het zo bont als Keizer Bokassa van de Centraal-Afrikaanse Republiek, die met zijn grootheidswaanzin een harem van vrouwen aanlegde, die hij opsloot in zijn paleis in Bangui. Minderjarige meisjes, verkrachtingen en hopeloze avances op Brigitte Bardot maakten hem tenminste tot een kleurrijke tiran die niet veel meer deed voor zijn land dan de schulden torenhoog op laten lopen voor zijn luxeleven.

Teleurstelling in de liefde

Het boek lost de verwachting van invloedrijke en meeregerende vrouwen niet in. Misschien is het het door kostuumdrama’s en soaps opgedrongen beeld van intriges en instabiele karakters dat zorgt voor een lichte teleurstelling in de invloed van de wederhelften en minnaressen van de dictators. De enigen die de theatrale trekjes volledig weten uit te buiten zijn Mao’s Jiang Qing en Elena Ceauçescu. ‘Kijk naar ze, naar onze kinderen. We hebben hen groot gebracht’, aldus die laatste. Vlak voordat ze voor het executiepeloton verschijnt, weet Elena haar façade als moeder van het volk nog in stand te houden.

Ducret lijkt eerder tot de conclusie te komen dat de teleurstelling in de liefde bij lijkt te dragen tot een paranoia van gewelddadige leiders die geen echte liefde kunnen toelaten. De bandiet in de naam van het communisme, Stalin, werpt zich op de grafkuil van zijn eerste vrouw. Zij was toen 27, hij 40. Niemand zal de liefde voor Nadja kunnen evenaren. De gefrustreerde eerste liefde van Hitler voor Stefanie en de dood van zijn moeder als hij 18 is, laten hem zien dat vrouwen je verlaten en dat ze niet te vertrouwen zijn. Hij houdt zijn liefje Eva Braun op grote afstand van de politiek en zijn grootste politieke vrienden. Het is het blinde doorzettingsvermogen van Eva, Hitlers ‘gansje’, om tegen alle wil van de Führer in zijn laatste momenten in de bunker door te brengen.

Seksualiteit voor de grote zaak

In bed met een dictator is een intrigerend boek waarin je een nieuwe kant van de persoonlijkheid van dictators leert kennen en vooral meer te weten komt over de vrouwen in hun leven. Dit maakt deel uit van een bredere strategie die despoten blijkbaar goed beheersten. Ducret schetst hoe ze hun seksualiteit inzetten voor de grote zaak. Het boek begint met boeiende liefdesbrieven aan Hitler en Mussolini, die een heel ander beeld geven van de erotiek van de macht die de leiders naar hun aanhangers uitstraalden. Diezelfde aantrekkingskracht gebruiken ze in de verleiding van vrouwen in de directe kring.

Omdat het boek zich puur richt op het liefdesleven van acht dictators, mis je op een gegeven moment toch een beetje het dieperliggende verhaal. De context waarin de vrouwen verkeren, verdwijnt voor de nieuwsgierige lezer toch iets te zeer naar de achtergrond. Het is echter een begrijpelijk hiaat in een boek dat nogal wat tijd en archiefwerk heeft gekost. Het is de moeite waard geweest om het privéleven bloot te leggen van degenen die verantwoordelijk waren voor de meest weerzinwekkende regimes van de afgelopen eeuw. Ducret voegt een nieuwe dimensie toe aan ons beeld van de werking van machtswaanzin.

Voor Hitler was de toekomst van Leningrad zonneklaar. De aan de Oostzee gelegen stad in het noorden van Rusland, het huidige Sint-Petersburg, moest met al haar 2,5 miljoen inwoners van de aardbodem verdwijnen. Maar omdat de Wehrmacht bij de verovering van Kiev en Smolensk zware verliezen had geleden greep de legerleiding, in samenspraak met Hitler, terug op een beproefd recept: uithongering. Hoewel Leningrad nooit viel slaagde de Wehrmacht wel in de laatste opzet. Niet minder dan 750.000 burgers stierven de hongerdood.

Falende autoriteiten
In het Westen is het beleg van Leningrad relatief onderbelicht gebleven. Het leed van Leningrad werd ondergeschikt gemaakt aan het collectieve schuldgevoel om de Holocaust, zo stelt Reid. Dat mag zo zijn, maar een andere verklaring van Reid is plausibeler. De Sovjetautoriteiten hadden na de oorlog geen belang bij een waarheidsgetrouwe geschiedschrijving over het beleg. Het censureren van verhalen over honger, kannibalisme, de slechte evacuatie van de bevolking en de gebrekkige bevoorrading van de stad, pasten niet in het patriottistische verhaal van de Grote Vaderlandse Oorlog. 

Het knappe van Reid is dat ze bestaande taboes wél doorbreekt. Zo is pas sinds 2003 bekend dat de Sovjetleiding volgens ‘Plan D’ alle belangrijke fabrieken, spoorlijnen en elektriciteitscentrales wilde opblazen wanneer de stad zou vallen. Het geeft aan hoe weinig vertrouwen het regime had in een goede afloop van het beleg. Ook de constatering van Russische historici dat Leningrad dankzij het militaire leiderschap van generaal Zjoekov in september 1941 stand hield klopt niet. Recenter onderzoek wijst namelijk uit dat de Duitsers tijdelijk hun aandacht richtten op andere sectoren van het front en daardoor het initiatief verloren.

Svjazi en galgenhumor
De eerste zes maanden van het beleg vormen de hoofdmoot in Reids indrukwekkende boek. Door de zelfs voor Russische begrippen vroeg ingevallen winter van 1941-1942, waarbij temperaturen van dertig graden onder nul geen uitzondering waren, vielen in die periode de meeste slachtoffers. Pas na de totstandkoming van een IJsweg over het Ladogameer in januari 1942 kwam de evacuatie van de bevolking op gang en kon de stad mondjesmaat worden bevoorraad. Toch bleven de rantsoenen ongemeen laag. Alleen mensen met goede contacten (svjazi) in de bedrijfskantine of bij familie waren in staat om het dagelijkse rantsoen brood van 125 gram aan te vullen.

De aanblik van de dood werd een algemeen verschijnsel waarop dagboekschrijvers met galgenhumor reageerden. Soldaten die lijken van de straat moesten halen, hadden het over ‘bloemen plukken’, omdat de gekleurde hoofddoeken van de vrouwen boven de sneeuwhopen goed herkenbaar waren. Het treffendst verwoordde Dmitri Lichatsjov het morele menselijke verval tijdens de massasterfte:

In tijden van honger lieten mensen zichzelf zien, ze gaven zich bloot en lieten alle schone schijn varen. Sommigen bleken geweldige en ongeëvenaarde helden; anderen schoften, schurken, moordenaars en kannibalen. Er was geen middenweg. Alles was echt.

Dat de inwoners van Leningrad nooit uit frustratie over de lage rantsoenen en het incompetente leiderschap in opstand kwamen, komt volgens Reid enerzijds door loyaliteit aan het moederland en anderzijds uit angst voor de Duitsers. Misschien is de verklaring eenvoudiger. In Leningrad was men bezig om te overleven en had men gewoonweg de energie niet om in opstand te komen. Toch blijft het leed van Leningrad voor de hedendaagse mens onvoorstelbaar. Tussen de volle schappen in de supermarkt met kerst zul je na lezing van dit fenomenale boek onwillekeurig aan de honger van de inwoners van Leningrad moeten denken.