Sir Terry Pratchett begon zijn fantasieserie Schijfwereld (Discworld) in 1983. Inmiddels staat de teller op 39 Engelstalige titels, waarvan I Shall Wear Midnight op dit moment de voorlaatste is. Met zijn verbeeldingskracht en humor heeft Pratchett veel lezers aan zich verbonden. Zijn boeken zijn in 37 talen vertaald en verkoopcijfers lopen in de 60 miljoen. De auteur lijdt al jaren aan alzheimer, maar dat mag hem er niet van weerhouden door te gaan met schrijven.

Fameuze wereld

Schijfwereld behoeft slechts een korte introductie: het is een wereld als de aarde, ware het niet dat het een platte schijf is die, ondersteund door vier olifanten en een schildpad, door de ruimte zweeft. De bevolking bestaat uit onder andere dwergen, dieven, politieagenten en heksen. Lezers die nog niet eerder hebben kennisgemaakt met de serie kunnen bij elk willekeurig boek beginnen. Hoewel sommige titels gegroepeerd kunnen worden, zijn de verhalen rondom de centrale figuren individueel te lezen.

De bijna zestienjarige heks Tiffanie Verweerd is het hoofdpersonage in Ik ga in middernacht. Heksen worden niet geschuwd in Schijfwereld, integendeel, ze zijn uiterst handig om in de buurt te hebben, maar toch horen ze er niet bij. Want heksen hebben geheimen. Tiffanie heeft zich tot doel gemaakt de zieken en zwakken te helpen en wordt daarbij geholpen door Fiegels: luidruchtige, ruwe, blauwe wezentjes met een Schots accent. Maar een eeuwenoude kracht, de Listenman, werkt haar tegen.

Heksen en Fiegels

Tiffanie is een krachtig personage, met een angstaanjagende volwassenheid voor zo’n jongedame. Ze is autoritair, begripvol en verantwoordelijk. Het is dan ook heerlijk haar te volgen tijdens haar dagelijkse beslommeringen en problemen. De jonge heks krijgt heel wat voor haar kiezen, want heksen doen de smerigste klussen. De Fiegels zorgen daarbij voor de komische noot, door hun simpele, maar rake opvattingen en destructieve gedrag.

Schijfwereld is zo over de top clichématig dat Pratchett een persiflage creëert op zijn genre, maar dit staat de leesbaarheid van de boeken geen moment in de weg. Het zorgt juist voor een fijne dosis zelfspot. De personages zijn bijzonder nuchter en handelen volgens het credo ‘doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg’. Dit zorgt voor een fascinerende tegenstelling met de fantasievolle wereld waarin zij vertoeven.

Bijzonder intelligent

Pratchett legt in zijn werk een mix van kinderlijke logica, licht sarcasme en vooral creatief, intelligent taalgebruik aan de dag. Hij heeft een vocabulaire ontwikkeld dat op speelse wijze wordt uitgelegd in voetnoten en woordenlijsten. Zijn enorme verbeeldingskracht geven de boeken rijke details mee, en een schijnbare moeiteloosheid waarmee hij het ongewone, ongelovige neerzet alsof het de gewoonste zaak van de wereld is. Daardoor hoef je als lezer niet overal vragen bij te stellen, en kan je oprecht genieten van de wereld die de auteur schept.

Bij tijden probeert de schrijver iets te zeggen over onze samenleving. Daar kan je je over buigen, maar je kan er evengoed voor kiezen om deze diepere lagen te laten voor wat ze zijn. De leeservaring zal er niet minder om worden. Hetzelfde geldt voor de vele, soms obscure grapjes en verwijzingen die Pratchett in zijn boeken verwerkt. Juich wanneer je er een tegenkomt, maar laat je leesplezier niet beperken door als een dolle op te zoek te gaan naar deze parels. De plotlijnen, personages en woordspelingen alleen zorgen al voor een hevig kloppend hart.

De ‘Wij’ uit de titel slaat op drie broers die opgroeien in een huishouden van uitersten. De gepassioneerde en vaak destructieve relatie tussen hun blanke moeder en Puerto Ricaanse vader ‘Papi’ zorgt voor een spanningsveld waarin de drie jongens voortdurend heen en weer geslingerd worden. Nooit is er rust, alles is altijd extreem geweldig of extreem beroerd. De enige zekerheid die de broers hebben is elkaar, maar voor de jongste van de drie (en tevens ik-persoon) gaat ook dat uiteindelijk niet meer op.

Boeiend van begin tot eind
Torres vertelt zijn verhaal in korte, fragmentarische hoofdstukken. Zo laat hij bijvoorbeeld flitsen zien van bijvoorbeeld de moeder die haar kinderen eerst wanhopig, daarna berustend aankijkt terwijl ze door Papi de slaapkamer in gesleurd wordt. Of van Papi’s intense euforie als het hem lukt zijn zoon te leren zwemmen door hem midden op een meer gewoon los te laten en te wachten tot hij weer boven komt.

Dit constante in- en uitzoomen op het verhaal zorgt ervoor dat je, in tegenstelling tot de broers, regelmatig een rustmoment krijgt om het vertelde in je op te nemen. Dat voorkomt dat het boek een enorme brij aan schokkende gebeurtenissen wordt die na een tijdje voor een afgestompt gevoel zouden kunnen zorgen. Elk nieuw hoofdstuk komt net zo hard aan als het vorige.

Ook Torres’ bondige taalgebruik weet van begin tot eind te boeien. Neem bijvoorbeeld deze beschrijving van het gevoel van de ik als hij en zijn broers geconfronteerd worden met hun in elkaar geslagen moeder:

Ik legde mijn hand tegen het glas, voelde me ineens opgelaten, hunkerde naar kou. Dat had ik soms met mam; dan moest ik mezelf tegen iets kouds en hards aandrukken om niet duizelig te worden.

Met maar twee zinnen weet Torres precies aan te duiden wat een impact de moeder en haar gehavende uiterlijk hebben. En, nog belangrijker, het is geheel geloofwaardig dat het hier om de gevoelswereld van een kind gaat. 

Van wij naar zij
Maar hoe geslaagd deze formele aspecten ook zijn, de verrassende inhoud maakt dit boek écht bijzonder. Het leven in dit gezin is namelijk niet alleen keihard en verwoestend, maar gek genoeg ook erg liefdevol. Dit geldt niet alleen voor de relatie tussen de ouders, maar ook voor die tussen de broers: ‘”Drie voor allen! We zullen nooit vallen!” riepen we en staken elkaar neer met een vork.’

Deze – overigens weer mooi compact verwoorde – tegenstelling gaat, naarmate de tijd verstrijkt, steeds meer alleen voor de jongste broer gelden. In tegenstelling tot zijn broers heeft hij grote moeite zich aan te passen aan de wildernis van zijn ouderlijk huis. Hij raakt steeds verder van ze verwijderd tot het op een gegeven moment meer ‘zij, de wilden’ is.

De tragiek in Wij, de wilden bestaat uiteindelijk vooral uit de verwijdering tussen de ik en zijn familie. Tegen alle verwachtingen in wordt het daardoor meer een boek over los moeten laten dan over weg willen vluchten.