Dat het Zweden van Astrid Lindgren en haar kattenkwaad uithalende kindsterren al een jaar of dertig niet meer bestaat, wordt ons nu al ruim twintig jaar ingepeperd in de golf maatschappijkritische thrillers die vanuit Scandinavië over de rest van de wereld is geplonsd en die de kelder van de literatuur (daar waar de misdaadroman woont) onder water heeft gezet. In de slipstream van de absolute sterren als Mankell en Indridason volgde ook een niet geringe hoeveelheid bagger die als de ‘nieuwste thrillersensatie’ in manshoge stapels in de winkels belandde. Een uitzondering op die ongelukszoekende schrijfduootjes vormen Roslund & Hellström. Hun thrillers komen niet uit een mal, zij houden zich liever bezig met een eigen mal, een eigen genre, een eigen taal bijna.

Gomorra
Twee soldaten speelt zich af in een buitenwijk van Stockholm, Råby. Råby benadert de hel op aarde, het is een getto dat wordt geregeerd door terreur, drugs, angst en een uitzichtloze hoeveelheid ellende. De beschrijving van het reusachtige flatcomplex waar veel, zo niet alles gebeurt, roept de beelden van de verloederde flats in Napolitaanse buitenwijken op (stel je er de asgrauwe flats in de verfilming van Roberto Saviano’s Gomorra bij voor), complexen waar de mensen op elkaars lip wonen, waar de drugs er met containers tegelijk doorheen gaan, waar misdadigheid en ontzag oorzaak en gevolg zijn en waar kinderen geen kinderen zijn, maar handige hulpjes.

Daar, in Råby, schieten de jeugdbendes tevoorschijn als paddenstoelen uit de vochtige herfstgrond. De leiders van die bendes hangen met hun portretten aan de muur van het plaatselijke politiebureautje. Hoe hoger de beeltenis hangt, hoe gevaarlijker het joch op de foto.

Zo gevaarlijk mogelijk
Roslund en Hellström schetsen een beeld van de dagelijkse praktijk in deze buitenwijk dat zwarter dan zwart is. De twee soldaten uit de titel, Gabriel en Leon, zijn de leiders van een jeugdbende voor wie zware criminaliteit de enige reële overlevingskans is. Zoons van gewelddadige of dode vaders, jongens die er al ruim vóór ze een rijbewijs mogen halen een strafblad van meerdere A4-tjes op nahouden. Ronselaars van basisschoolkinderen die voor hen de heroïne dealen. Jongens met slechts één claim to fame: zo gevaarlijk mogelijk worden.

Het lezen van Twee soldaten is een adrenalinerush zoals je die maar zelden tegenkomt, een boek om in de hoogste versnelling te lezen, achter elkaar, terwijl de spanning wordt opgevoerd tot ze nauwelijks nog te dragen is. Om de lezer zo op te fokken, gebruiken Roslund en Hellström hun beproefde formule: razendsnel switchend van het ene vertelperspectief naar het andere, in korte, staccatozinnen als flitsende scènes uit een actiethriller. Wanneer een personage wat verder wordt uitgediept, gebeurt dat aan de hand van diezelfde flitsende zinnen die de ogen van de lezer als vanzelf over de pagina’s jagen. De altijd aanwezige spanning verzacht zelfs de soms pagina’s lange afwezigheid van bijzinnen.
Roslund en Hellström.
Het werkt. Hun stijl.
Je moet dóór.
Zelfs zo.
Of: juist zo.

Meesterproef
Eigenlijk is het ongelooflijk: vanaf pagina 1 is duidelijk ‘wie het gedaan’ heeft en toch blijft Twee soldaten ook in de 729 pagina’s die volgen ‘unputdownable’. De secure opbouw, de schichtige gedachtesprongen van de amfetaminegebruikende hoofdrolspelertjes, de duidelijk superieure kennis van de mores in de gevangenis, de altijd onuitstaanbare rechercheur Ewert Grens, de schijnbaar onafwendbare rampzalige ontknoping en de onvergetelijke beschrijving van de Derde Wereld midden in een van ’s werelds rijkste landen; dat alles maakt van Roslund en Hellström twee moderne masters of suspense en van Twee soldaten hun voorlopige meesterproef.

Want in die waterval aan informatie en indrukken vertelt Chabon op grootse wijze het verhaal van vriendschappen die door het ongemerkt verstrijken van de tijd diepe scheuren kunnen gaan vertonen. 

Populaire cultuur
Aan de kilometerslange Telegraph Avenue tussen Berkeley en Oakland runnen de muziekvrienden Arch Stallings en Nat Jaffe een platenwinkel in oud vinyl met voornamelijk muziek uit de zeventiger jaren. Tegen de klippen op, want de buurt dreigt verrijkt te worden met een megastore die zeker de ondergang van hun Brokeland Records zal gaan betekenen. De winkel, vaste ontmoetingsplaats voor de meest vreemde vogels uit de buurt, vormt het decor in de strijd tegen het grootkapitaal. Tegelijkertijd hebben hun respectievelijke partners Gwen en Aviva de grootste moeite hun verloskundigenpraktijk overeind te houden tegen de heersende vooroordelen van de gevestigde medische wereld.

Michael Chabon speelt met feit en fictie en vlecht het geheel virtuoos ineen. Hij maakt uitvoerig gebruik van zijn voorliefde voor alles wat de populaire Amerikaanse cultuur uit de jaren zeventig behelst, ondanks het feit dat de roman gesitueerd is in 2004. Muziek speelt de grootste rol maar ook klassieke auto’s, kung-fu en de hele blaxploitation cultuur waarmee hij – met een dikke knipoog naar de films van Quentin Tarantino – een gedegen basis voor dit verhaal legt. Zelfs de Amerikaanse president Obama heeft een kleine rol als aanstormend senator die op een aan hem gewijd feestje blijk geeft van zijn liefde voor muziek.

Zwart en blank
De verwikkelingen tussen de personages enerzijds en de boze buitenwereld anderzijds is juist zo boeiend door de raciale component die geraffineerd in deze roman verweven is. De zwarte Arch en blanke Nat worden langzaam uiteengedreven door de druk uit eigen kring die uitgeoefend wordt op het zwarte bewustzijn van Arch. De zwarte Gwen en blanke Aviva vertonen steeds meer onbegrip voor elkaar na een discriminerende uitval van een blanke arts in het ziekenhuis waar ternauwernood een bevalling tot een goed einde wordt gebracht. En er is een verhaallijn die indirect verwijst naar de militante Black Panthers beweging die in de jaren zestig ontstond in het overwegend zwarte Oakland. 

Voeg hierbij nog het feit dat Gwen en Arch hun eerste kind verwachten, Arch een gemankeerde verhouding met zijn eigen vader in stand houdt én het plotselinge opduiken van zijn vergeten zoon Titus, een slippertje uit vroeger tijden, en het recept voor een rijkgevulde maaltijd is compleet. 

Muzikale ‘namedropping’
Met deze overdonderende hoeveelheid persoonlijke en maatschappelijke ingrediënten brouwt Michael Chabon een dijk van een verhaal waarin hijzelf woorden tekort lijkt te komen. Hij grossiert in bijzinnen en subplots, zodanig dat er aanvankelijk een lichte leesmoeheid ontstaat omdat de schrijver continu een bewijs van eigen kunnen lijkt af te willen geven. Met als toppunt, ergens halverwege het boek, een zin die twaalf pagina’s doordraaft voordat er een punt achter gezet wordt. Maar zijn enthousiasme en gedrevenheid, samen met een perfect gevoel voor detaillering houden de boel goed bij elkaar. Zelfs de regelmatige overdrijving in metaforen – ‘Bergen kipkluifjes zo hoog dat je zuurstofflessen en sherpa’s nodig hebt om de top te bereiken’ – en de overdaad aan muzikale ‘namedropping’ dragen bij aan de vertelkracht die Chabon op papier tentoonspreidt.

Ondertussen vliegt de tijd voort aan Telegraph Avenue. De omstandigheden zorgen voor een einde aan de gevestigde verhoudingen want alle karakters in deze hartverwarmende roman zijn klaar voor iets nieuws. En ze weten het zelf maar al te goed: niet treuren om veranderingen, niet achterom kijken maar – met elkaar – opnieuw de weg naar voren vinden.

In zijn nieuwe roman dompelt Marco Kamphuis de lezer vanaf het eerste hoofdstuk onder in een veilige, herkenbare wereld. Een wereld waarin rolschaatswedstrijden en spreekbeurten over Vlieland worden gehouden en waarin het buurmeisje borsten begint te krijgen. Hoewel die veilige wereld steeds meer barstjes gaat vertonen, blijft de nostalgie in Havik moeiteloos overeind.

Ruzies

De jongen die in Havik aan het woord is, groeit op in een sober en gelovig gezin. Zijn vader werkt bij een bank, zijn moeder op een school. Zus Anna zit in de tweede klas van het gymnasium en zusje Charlotte is een mooi en verlegen meisje. Overzichtelijke kinderdagen, gevuld met keurige hobby’s (lezen, vogels tekenen, schaken) worden verstoord door ouders die ’s avonds ruzie maken en ’s ochtends zwijgen.

Er is een hoofdstuk dat begint met de zin: ‘Toen mijn vader thuiskwam en mijn moeder wilde kussen, keerde ze hem de rug toe.’ Zo wordt elke spanning tussen de ouders nauwgezet geregistreerd. Die avond is het stil tijdens het avondeten en worden de drie kinderen vroeg naar boven gestuurd. Daar is een ritueel ontstaan waarbij de oudste zus blijft luisteren op de gang, terwijl het jongste zusje wordt afgeleid: de jongen onderwerpt haar aan proefwerken over vogels.

Onschuld

De twaalfjarige hoofdpersoon is een ernstig, slim en onschuldig kind. Hij accepteert alle grenzen die zijn ouders stellen, ongeacht de redelijkheid ervan. Hij haalt de hoogst mogelijke Cito-score en is stiekem verliefd op zijn buurmeisje. In zijn agenda ontdekt hij een kleurenfoto van Kate Bush:

Ik schaamde me voor de gretigheid waarmee ik die welvingen bestudeerde. Ik vond het vreemd dat zo’n foto in een agenda voor scholieren stond, dat je er als twaalfjarige jongen naar kon kijken zonder je voor een rechtbank te moeten verantwoorden.

Dit soort bloedserieuze gedachten heeft de jongen voortdurend. Voor de lezer schuilt de humor hier in de naïviteit. Het ‘ventje’, zoals zijn oma hem steevast noemt, houdt zijn omgeving scherp in de gaten, maar is ook dromerig en fantasierijk. Eigenschappen die hem tot een onvergetelijk literair jochie zouden kunnen maken. Maar daarvoor is Havik te klein.

Herkenbaar kinderverdriet

Havik is geen ambitieuze roman. Het is een klein verhaal, dat nostalgisch aandoet, met herkenbaar kinderverdriet. Met de angst dat ouders zullen scheiden, de teleurstelling als het buurmeisje met een ander danst en een oma die opeens onherkenbaar in een kist ligt. De charme van het verhaal zit in de eigenaardigheden van de personages, de naïviteit van het jongetje en de prettige toon van vertellen.

Kamphuis is goed in wat hij doet, zijn toon is geestig en ontspannen. Maar het vertelde wordt nergens pijnlijk of ongemakkelijk. Havik is een fijne roman om eventjes in weg te kruipen, maar het ontbreekt aan een scherp randje. Als het boek uit is, is de hoofdpersoon al snel niet meer dan een lief kind met een opvallende fascinatie voor vogels. Geen personage dat aansluit in het rijtje onvergetelijke, slimme en hartverwarmende ventjes in de literatuur.