Alles in Inghels’ debuut draait om de dood. De dood van de vreemde, waar handel in zit. De dood van de geliefde, waar de rouw op volgt. En de sterfelijkheid en dreigende vergetelheid van iedereen zelf, een onvermijdelijkheid waartegen niets bestand is, zelfs niet het bewaren en conserveren van alles wat aan het leven doet denken.

Enigma

De handel in emotionele goederen kent een origineel uitgangspunt: geld maken uit de dood. Niet door het lichaam van de overledene op welke wijze dan ook te behandelen of te lozen in de grond of in de verbrandingsoven, maar juist dat wat overblijft te sorteren en te verpatsen. Een vreemd werk, alsof je de herinnering overdoet aan een vreemde, aan de hoogste bieder. Liever nog bewaart Inghels’ hoofdpersoon Luukas Kolibri die herinneringen zelf, ‘in zuurvrije dozen’.

Dit gesjacher met het restafval van iemands leven maakt Kolibri interessant. Waarom kiest iemand ervoor zijn dagen te slijten te midden van dode spullen van dode mensen? Wat voor soort figuur wil dat? Daar kom je in het vervolg van De handel in emotionele goederen langzaam maar zeker achter, al blijft Luukas een geheimzinnige figuur, een schim die zich niet laat karakteriseren. Hij werkt, goed, maar verder? Verder blijft hij een enigma, een onoplosbaar raadsel, niet in de laatste plaats voor zichzelf.

Enigma

Is dat erg? Niet echt. Het is immers niet Kolibri die de werkelijk protagonist van Inghels’ debuut is, maar de fascinatie van de schrijver voor dat wat overblijft. Want, wat blijkt: ook Kolibri is een emotioneel goed, een overblijfsel van het leven van een ander, zijn ex-vriendin, Robin. In flashbacks krijgen we een idee van hoe hun relatie geweest moet zijn: Luukas als de verlegen, kalme jongen die blijft haken aan de excentrieke dierenhaatster Robin. Het moet een wonderlijke verkering zijn geweest, want in de herinnering van Luukas spat de liefde er nu niet direct af. Interesse, dat wel, in de gedragingen van zijn vreemde vriendin.

Waarom Robin is wie ze is en doet hoe ze doet, wordt langzaam duidelijk in de dagboekfragmenten van een zekere René, die door het boek heen verweven zitten. Ook die fragmenten zijn weer de tastbare herinnering aan iemand die er niet meer is. Meer nog, zij zijn de erfenis van een man die kort voor zijn dood de wereld nog iets moet nalaten. Zijn geheim, namelijk.

Zonder al te veel over het plot te verraden: Luukas komt er steeds meer achter dat in eigenlijk alles een herinnering woont, zelfs in levende dingen, zelfs herinneringen aan mensen van wie hij niet weet wie ze zijn. Het conserveren van die herinneringen wordt zijn levenstaak, zijn bestemming – tot hij nog slechts door herinnering is omringd.

Veel hooi

Maarten Inghels heeft met De handel in emotionele goederen een ambitieuzer boek geschreven dan op het eerste gezicht misschien zichtbaar is. Misschien heeft hij zelfs wel iets te veel hooi op zijn vork genomen, want wie thema’s als dementie, rouwverwerking, dood, herinnering, een verloren geliefde, eenzaamheid en de status van donoren in een enkele roman probeert uit te werken en er daarnaast ook nog een vlot leesbaar geheel van wil maken, moet hier en daar wat inleveren. Niet ieder onderwerp krijgt zo de verdieping die het had kunnen gebruiken, en datzelfde geldt voor sommige personages.

Stilistisch is het allemaal uitstekend verzorgd bij Inghels, zijn zinnen zijn de getuigen van een zich ontwikkelend vakmanschap, al vergaloppeert hij zich hier en daar in zijn al te ver gezochte metaforiek. En zo kan het zomaar gebeuren dat er over tien jaar mensen De handel in emotionele goederen ter hand zullen nemen en zij dan zeggen: wat een hoop ambitie in één boek. Niet helemaal geslaagd, maar de belofte was er toen al.

Dat gebeurt mondjesmaat door directe informatie van de alwetende verteller en goeddeels indirect door een observerende verteller. Om beurten krijgen moeder en dochter perspectivisch hun hoofdstukjes toebedeeld. Elisabeth bevreemdt door de manier waarop ze haar problematische leven en aanstaande dood bagatelliseert, maar al sinds de scheiding wordt er ‘vreemd’ naar haar gekeken: ‘Ze is pas vreemd sinds ze moeder is en ze weet dat ze dat het kind niet kan verwijten al begrijpt ze steeds minder waarom niet.’

Springerig

Deze zin laat al iets zien van de vreemde springerigheid in Elisabeths innerlijk en in de daaraan parallelle stijl van de verteller. Die springerigheid zit ook sterk in de dialogen. Daarin zegt Elisabeth nauwelijks waar het echt om gaat. Het ongemak tussen haar en Coco ‘verhinderde al zo lang gewone woorden’. Voortdurend wordt ze in verwarde overgevoeligheid afgeleid door wat zij in zichzelf en in contact met anderen als irritante ruis ervaart. Coco tobt op haar manier – ze is van een andere generatie immers – met een soortgelijk euvel. Zeker met meer dan twee personen om haar heen knettert het van de ruis en stapelen de kregelige terzijdes zich op.

Typerend in de dialogen vooral zijn de herhalingen, die eigenlijk een vorm van zwijgen zijn, en ook de talloze vragen die om de hete brij heen blijven draaien. ‘Ja, maar waar dacht je dan over na, toen je zei dat je even nadacht?’ ‘Ik dacht gewoon even na.’ ‘En hoe zou dat klinken als je dat hardop zou doen?’ Coco weet dat haar moeder ‘elke vraag te veel vond of te moeilijk’. Ze vraagt zich af hoe een vraag te formuleren: ‘Hoe kan ze het zo vragen dat ze een eerlijk antwoord krijgt. Of hoe kan ze het zo vragen dat ze het antwoord gelooft.’ Als Elisabeth op een vraag die ze zelf stelt geen reactie krijgt: ‘Nog een keer vragen is dan de regel, om te bewijzen dat ze werkelijk geïnteresseerd is.’ En anders stelt iemand wel een stomme vraag, ‘of in ieder geval op een stom moment’.

Op het persoonlijke af

De schrijfster is merkbaar gevormd in het schrijven van toneelteksten. Hier en daar gaat de dialoog wat makkelijk in galop, waardoor de spankracht vermindert. ‘Ben je moe?’ ‘Nee hoor,’ zegt Coco. ‘Zo zie je er wel uit.’ ‘Dank je.’ ‘O, sorry.’ ‘Ik sliep.’ ‘O, sliep je nog, dat wist ik niet.’ Ook wat er omgaat in de binnenwereld van moeder en dochter had niet per se letterlijk van a tot z genotuleerd hoeven te worden. De schrijfster verplaatst zich met veel verve en op het persoonlijke af in haar personages, alsof ze die door een vergrootglas gadeslaat, maar soms iets te uitgebreid.

De titel Dorst verwijst naar vluchtgedrag dat de dorst naar het relevante verdoezelt, en letterlijk naar de alcohol die Coco (en vroeger haar vader) daarbij een handje helpt. Juist een naderende dood vraagt erom wezenlijke dingen aan de orde te stellen voor het te laat is. Dat lukt moeilijk als dat niet eerder gedaan is. De scènes waarin de dood dicht op de huid zit, zijn heftig en diep tragisch, maar daarbuiten krijgt het tragische door het laconieke een welkome lichte bijtoon. Verwevenheid van ingehouden tranen en grage grappen kan in onze literatuur weleens bij Reve begonnen zijn, en pakt in Dorst in enkele passages op een verrassende manier zelfs kluchtig uit. 

Gerritsen blijkt al langer goed overweg te kunnen met allerlei vormen van lichte gekte, een thema dat meer schrijfsters min of meer bezighoudt. De vraag is hoe lang ze daarmee voort kan. Haar talent is zo specifiek dat het roer niet makkelijk lijkt om te kunnen. Dorst overtuigt echter ruim voldoende dat dat voorlopig geen bezwaar is.