Boeken / Fictie

Geglobaliseerde ellende

recensie: Tom Lanoye - Gelukkige slaven

Gelukkige slaven strekt zich uit over drie verschillende continenten en kent twee gelijknamige hoofdpersonages. Maar waar de Tony Hanssens zich ook begeven, ze worden overal slachtoffer: niet in de laatste plaats van henzelf. Lanoye overtreft zichzelf met deze onvervalste schelmenroman.

Op zoek naar vrijheid en onafhankelijkheid hebben de Tony’s hun thuis in België verlaten, maar dit gaat niet geheel zonder slag of stoot. De ene Tony brengt zijn dagen door in Buenos Aires, waar hij na een hoop gokschulden gemaakt te hebben bij de Chinese zakengigant Bo Xiang de kost verdient als gezelschapsheer. De andere Tony wil dezelfde Bo Xiang tevredenstellen door hem de kostbare hoorns van een neushoorn te brengen. Die neushoorn moet hij eerst nog wel eigenhandig neerschieten in Zuid-Afrika.

Tegen beter weten in
Dat mensen niet te vertrouwen zijn, wordt pijnlijk duidelijk in deze roman. En terwijl de ene Tony dat maar al te vaak aan den lijve ondervindt, blijft hij met open armen in de val lopen. Zelfs in zijn Afrikaanse folteraar herkent hij een vriend. Deze gelukkige slaaf blijft hopen op een goede afloop, ook al weet hij zelf eigenlijk wel beter. Zwichtend voor de maskerades van anderen laat hij misbruik van zich maken.

Alles staat met elkaar in verbinding in Gelukkige slaven. Wanneer de Tony’s elkaar eindelijk in China ontmoeten, blijkt dat de dood van een Afrikaanse parkgids vergaande consequenties voor hen beiden heeft. De gedeelde voor- en achternamen zijn gedoemd om verwarring en misverstanden te veroorzaken. Voor de lezer blijft het echter altijd duidelijk wie wie is, al vergt het wel een oplettende leeshouding.

Satirische tijdsschets
Lanoye voerde het personage Tony Hanssen al eerder op in zijn eerste roman Alles moet weg uit 1988. Nu er twee Tony Hanssens optreden, ontstaat er een interessant dubbelgangersmotief. Eigenlijk fungeren de personages als één persoon in verschillende gedaantes. Beide dolen als verloren zielen rond, op zoek naar verlossing die niemand hen kan bieden.

Dat ze hun heil niet kunnen vinden is niet erg verwonderlijk. Het beeld dat Lanoye van onze huidige geglobaliseerde en kapitalistische wereld schetst is niet erg rooskleurig. Hoewel de roman een gezonde dosis zwarte humor bevat, roepen de personages uiteindelijk vooral medelijden op. Dit neemt niet weg dat Gelukkige slaven een uitstekende roman is, geschreven met een enthousiasme zoals het een echte schrijver betaamt.

Boeken / Fictie

Potentieel meesterwerk

recensie: An Mertens - Tot later

.

Mertens geeft met haar boek geeft een inkijkje in de levens van John, Meryem, Liena, Nikki en Alejo: jonge mensen die aan het uitvinden zijn wie ze zijn en wat ze met hun leven willen. John is afgewezen door Liena, die niets liever zou willen dan striptekenaar worden, maar bang is dat ze niet goed genoeg is. Haar vriendin Nikki wil een kind van haar vriend die dat niet ziet zitten. Alejo is verliefd op zijn beste vriend John en worstelt met zijn seksuele geaardheid en Meryem probeert de wereld te verbeteren, maar haar aanpak laat te wensen over.

Een verademing
De vijf hoofdfiguren bundelen de krachten wanneer bekend wordt dat de gemeente Brussel hun wijk wil platgooien om er een nieuw zorgcentrum neer te zetten. Al snel blijkt dat het actieplan weinig kans van slagen heeft. De gebeurtenissen rond dit protest geven daarentegen uiteindelijk wel richting aan de levens van het vijftal. Tot later is daarmee een roman waarin alles en iedereen gedoemd lijkt te mislukken, maar waarin bijna alles voor bijna iedereen tot een goed einde komt.

Alleen al het gegeven dat niet alles naar de verdoemenis gaat, is een verademing vergeleken met de talloze hedendaagse romans die doordrenkt zijn van een grenzeloze misantropie. Bovendien zijn de opbouw en stijl in Tot later verfrissend en origineel. In korte hoofdstukjes beschrijft Mertens vanuit de perspectieven van de vijf hoofdpersonages en vanuit het perspectief van de kat Jean-Elle de ontwikkelingen rond het protest en de angsten en onzekerheden van de vijf jongelingen.

Moeilijk mee te leven
Tot zover niets baanbrekends, maar wat het boek zo bijzonder maakt, zijn de eigen en soms bevreemdende stijlen waarin de verschillende perspectieven worden beschreven. Zo communiceert Alejo door middel van tweets, Liena in de vorm van een stripverhaal en Meryem met een Toon Tellegen-achtig verhaal waarbij alle personages veranderd zijn in dieren en zijzelf een zevenkoppige draak is. 

Hoewel deze aanpak eigentijds en verrassend is, is het niet altijd even gemakkelijk om je mee te laten slepen in het verhaal. Omdat iedere 6 à 10 pagina’s het boek van verteller, stijl en tijd verandert, ben je meer bezig ieder hoofdstukje in het grotere geheel te plaatsen dan dat je een poging kunt doen om de handelingen, gedachten en gevoelens van de personages te begrijpen. Toch toont Mertens met haar debuut dat ze op ingenieuze wijze een boeiend verhaal kan vertellen. Het is jammer dat haar experimenteerdrift het meeleven met de personages in de weg staat, maar er is tijd en potentie zat om nog eens met een meesterwerk op de proppen te komen.

Boeken / Non-fictie

Neu-ro-mu-si-caal-do-cu-ment

recensie: Daniel Levitin (vert. Robert Vernooy) - Ons muzikale brein – Wat muziek met ons doet

In Ons muzikale brein zet musicoloog en hersenwetenschapper Daniel Levitin de stand van zaken uiteen rond het mysterie muziek. Hij doet dat aan de hand van de huidige neurowetenschappelijke kennis op dit gebied. Dit levert een leerzaam boek op over geheugen, taal en muziek, dat teruggrijpt op oude (maar vooruitstrevende) ideeën van de gestaltpsychologen en gelardeerd is met leuke feitjes over bekende liedjes.

Het boek opent met een citaat over wetenschap van Robert Sapolsky. Een citaat ter geruststelling, dat de wetenschap niets afdoet aan de schoonheid van muziek. Blijkbaar was de auteur van mening dat hier behoefte aan was. Er leeft klaarblijkelijk een of/of-gedachte rondom de wetenschap. Of je geniet van de muziek, of je redeneert en verklaart de fenomenen en daarmee is het genot ‘dood’. Dit zijn echter twee verschillende werelden; de wereld van het genot en de wereld van het verstand. De waarschuwing lijkt eerder gericht aan het adres van de wetenschappers zelf. Dat ze niet moeten gaan denken alle problemen op te kunnen lossen. Er blijft nu eenmaal altijd ruimte voor het mysterie.

Het is overigens een waarschuwing die de auteur lang niet overal ter harte heeft genomen. Nogal eens reduceert Levitin allerlei ervaringen en denkbeelden tot haar neurologische basis (reductionisme). Dan staat er iets als: ‘onze hersenen hebben mechanismen ontwikkeld om zulk gedrag te belonen en aan te moedigen’. Maar klopt dit wel? Het zijn weliswaar onze hersenen waarin deze mechanismen ontwikkeld zijn, maar wij zijn het zelf die ervaringen opdoen en hierop ons gedrag laat beïnvloeden. Hierin spelen onze hersenen een belangrijke rol. Ze reageren bijvoorbeeld op de wisselwerking met de omgeving door en doordat stofjes op plekken in het brein komen die een ervaring van genot geven. Deze ervaring voelen we met heel ons lichaam, we ‘voelen’ deze ervaring niet met onze hersenen. Daar vindt slechts de chemie plaats.

Ontdekkingsreis
Toch leest het boek vooral als een ontdekkingsreis door het brein. Wanneer je muziek neurologisch bestudeert, kom je nogal wat tegen. Muziek refereert aan ons geheugen en doet een beroep op onze natuurlijke neiging naar gehelen. De gestaltpsychologen van de vorige eeuw blijken hiervoor een zeer robuuste verzameling regels opgesteld te hebben, waaronder de ‘gestaltprincipes van het groeperen’. Ook het verband met spraak en het leren spreken is interessant om te lezen. Hoe muziek ons gemoed bepaalt en hoe dit chemisch, fysisch en daarmee ook neurofysiologisch werkt, weet de auteur gepassioneerd uiteen te zetten. 

Met zijn passies vraagt hij het nodige van de lezer. Door de hoge informatiedichtheid leest het boek hier en daar nogal staccato. De auteur heeft de neiging tijdens zijn uiteenzettingen intermezzo’s in te passen waarin persoonlijke ervaringen en anekdotes alle ruimte krijgen. Te veel ruimte, waardoor de lezer gemakkelijk de draad kwijtraakt en die de vaart uit het verhaal haalt. De auteur zoekt hierin de grens tussen wetenschap en fictie. Het plezier van de schrijver is hierin voelbaar, alsof hij improviseert, maar of je als lezer op al deze anekdotes zit te wachten?  

Toegift
Naast een enorme hoeveelheid aan kennis over muziek – over ritmes, toonhoogtes, boventonen, frequentieverdelingen van boventoonreeksen, timbres, muziekgenres, verwachtingen, maatsoorten, en nog veel meer – maakt Levitin ook ruimte voor critici over muziekwetenschap, zoals de cognitief wetenschapper Steven Pinker. Wanneer Pinker muziek als slechts ‘auditieve kwarktaart’ afdoet, komt zijn felle kant naar voren. Alsof de schrijver na een heerlijk kabbelend middenstuk ineens fel van leer trekt in de apotheose van zijn symfonie. Met een gedreven argumentatie weet Levitin de dwaling van Pinker overtuigend te weerleggen. Een slotakkoord dat nodig was om dit ambitieuze boek in stijl af te sluiten en om eveneens af te rekenen met de eerdergenoemde minpuntjes van dit boek.

Boeken / Fictie

In het hoofd van een autist

recensie: Graeme Simsion (vert. Linda Broeder) - Het Rosie project

.

De autistische Don Tillman leidt een gemoedelijk leventje. Hij geeft les in genetica aan de universiteit, is bevriend met Gene en Claudia en heeft zo zijn eigen rituelen en gewoontes. Maar toch mist er iets in zijn leven: de liefde.

Op zoek naar die liefde begint Don een project om de ideale vrouw te vinden: het Echtgenote Project. Hij stelt hiervoor een vragenlijst op van zestien kantjes papier, waarmee hij zijn potentiële echtgenote sneller hoopt te vinden. Wanneer hij kennismaakt met Rosie verandert zijn leven echter drastisch.

Rosie scoort op geen van de punten op Dons lijst, desondanks weet ze Don toch te boeien. Als blijkt dat zij niet weet wie haar biologische vader is, beginnen ze samen een zoektocht naar deze onbekende man. Die tocht voert hen van Sydney naar New York en doet Don allerlei nieuwe levenservaringen op. Langzaam maar zeker groeien Don en Rosie naar elkaar toe.

En toch is het allerminst de bedoeling van Simsion om autisme als iets lachwekkends neer te zetten. Simsion beschrijft alledaagse situaties door de ogen van iemand met autisme, wat compleet anders is dan hoe iemand zonder autisme dergelijke situaties zou benaderen of beleven. Het Rosie project is wat dat betreft een ware eyeopener en een goed voorbeeld van literatuur waarmee de lezer andere werelden (beter) kan leren kennen.

Het personage Don doet sterk denken aan de autistische Dr. Sheldon Cooper van de tv-serie The Big Bang Theory. Net als Don is Sheldon hoogbegaafd, erg gesteld op structuur en niet goed in sociale omgang. In tegenstelling tot Sheldon is Don wel in staat tot liefde, fysiek contact en verandering.

Aandacht voor fysieke details

Door zijn vriendschap met Rosie verandert Don langzaam maar zeker. Zijn sociale vaardigheden gaan erop vooruit, zijn vaste gewoontes blijken ineens niet meer zo vast te zijn en hij maakt zelfs nieuwe vrienden. Rosie is een fijn, eigenzinnig en sympathiek personage. Ze is de ideale tegenhanger van de in rituelen vastgeroeste Don.

Dat beide personages steeds meer naar elkaar toe groeien is voorspelbaar, maar Simsion heeft dit op een prettige manier in het verhaal verwerkt. Hij besteedt veel aandacht aan details, waardoor het geheel samenhangend is. Het Rosie project is een lieve, ontroerende roman over twee totaal verschillende mensen die elkaar accepteren zoals ze zijn.

Simsion heeft Het Rosie project duidelijk met liefde geschreven. Terwijl hij voorheen werkzaam was als consultant, werkt hij na het succes van dit debuut fulltime als schrijver. De filmrechten van Het Rosie project zijn inmiddels gekocht door Sony Pictures.

Muziek / Album

Opmerkelijk eerbetoon

recensie: Arbouretum - A Gourd of Gold

De Amerikaanse rockband Arbouretum brengt een ode aan de ondergewaardeerde folkrock van de Canadese singer-songwriter Gordon Lightfoot.

Al ruim tien jaar grossiert Arbouretum in eigenzinnige, met folk en psychedelica doordrenkte rock. Hun met natuurmystiek omgeven muziek – met songtitels als ‘Waxing Crescents’, ‘Pale Rider Blues’ en albumtitels als Rites of Uncovering – is vaak bijzonder laid-back en loom. Op hun vierde plaat The Gathering (2010) komt de band wat steviger dan voorheen uit de hoek. Deze aanpak, vergelijkbaar met de stonerrock van de band Dead Meadow, gaat ze zeer goed af.

~

Begin 2013 bracht Arbouretum de wat kalmere opvolger Coming out of the Fog uit, bij hun reguliere platenmaatschappij Thrill Jockey. Nu is er het volgende wapenfeit: de EP A Gourd of Gold, met daarop vier covers van Gordon Lightfoot, uitgebracht op het Britse platenlabel Lattitudes. Dit sublabel van Southern Records brengt veelal EP’s uit op gelimiteerd vinyl (en in beperkte oplage op cd). De platenhoezen zijn in huisstijl; sober, zonder opsmuk, met een minimum aan kleuren, maar altijd bijzonder fraai. Eerdere uitgaves zijn van uiteenlopende artiesten als Shit and Shine, Grails en Daniel Higgs. Recentelijk bracht ook Chelsea Wolfe op Lattitudes een EP uit, met daarop covers van de cult-band Rudimentary Peni.

Lightfoot
Arbouretum – wat zoiets betekent als ‘bomenverzameling’ – werd opgericht in Baltimore, aan de Noordoostkust van de Verenigde Staten, door zanger/gitarist David Heumann. De oerschreeuwen die veelvuldig in (stoner) rock zijn te horen, blijven bij Arbouretum uit. De ijle zang van Heumann doet meer denken aan Neil Young of Will Oldham (alias Bonnie ‘Prince’ Billy). Heumann werkte overigens in een eerdere band samen met muzikant en producer Paul Oldham, de broer van Will. Met A Gourd of Gold brengt Arbouretum een voor vele rockers onbekende artiest onder de aandacht.

In de jaren zestig schreef Gordon Lightfoot het hitgevoelige ‘Early Morning Rain’, dat vervolgens werd uitgevoerd door onder meer Bob Dylan, The Grateful Dead en Peter, Paul & Mary. Arbouretum geeft ‘Early Morning Rain’ een drastische, psychedelische herinterpretatie met veel galm en bezwerende zang. Begin jaren zeventig had Lightfoot commercieel succes met platen als Sit Down Young Stranger en Sundown, waarna zijn werk steeds meer richting makkelijk verteerbare middle-of-the-roadmuziek ging. In de liner notes van de EP noemt Arbouretum Gordon Lightfoot een begenadigd en ondergewaardeerd songwriter, waarbij zijn liedjes in de studio niet altijd goed tot hun recht kwamen.

‘Edmund Fitzgerald’
De parel van A Gourd of Gold – een referentie naar Lightfoots verzamelalbum Gord’s Gold uit 1975 – is het bijna 12 minuten durende ‘The Wreck of the Edmund Fitzgerald’: een bijzonder sfeervolle, epische ballade die vertelt over het onfortuinlijke lot van het schip uit de titel. Het vrachtschip de Edmund Fitzgerald verging in november 1975; alle 29 opvarenden vonden hun graf in de koude diepten van Lake Superior. Het nummer stond in 1976 hoog in de Amerikaanse hitlijst – volgens Gordon Lightfoot behoort het tot zijn beste werk.

Gezien de beperkte verkrijgbaarheid van dit kleinood doen geïnteresseerden er verstandig aan om niet te dralen en zich te spoeden naar de lokale platenzaak. Uitgaves van het platenlabel Lattitudes zijn ware hebbedingetjes.

Muziek / Achtergrond
special:

Waardig en zorgvuldig

Eva Cassidy is na haar veel te vroege overlijden bekender geworden dan tijdens haar leven. Margriet Sjoerdsma kruipt in haar huid en brengt een zorgvuldig en waardig eerbetoon. 8WEEKLY sprak met haar.

Eva Cassidy

Eva Cassidy

Wie van het oeuvre van Eva Cassidy houdt mag dit album van Margriet Sjoerdsma niet missen en is bijna verplicht om een van de concerten  – waarbij ook Dan Cassidy zal meespelen op viool –  in de komende maanden te bezoeken. Het vergt wel durf om een eerbetoon te brengen aan een zangeres die louter covers op haar repertoire heeft staan. We horen hier dus covers van covers. Alleen al het maken van een keuze uit het grote aantal liedjes van Cassidy is een opgave. Door het postuum uitbrengen van veel mooi materiaal is haar discografie gestaag gegroeid.

In gesprek met Sjoerdsma
Met het verschijnen van Simply Eva liet de familie van Cassidy weten aan het eind gekomen te zijn van het archief. Dit is een mooi moment voor een tribute. De keuze van liedjes zou iedereen anders maken. Maar de afsluiter van het album: ‘Fools of Gold’, geschreven door Sting, staat op ieders lijstje. Hoe de selectie gemaakt is ging 8WEEKLY aan de zangeres zelf vragen, nadat eerst helder moest worden hoe het album tot stand gekomen is.

Wat heeft je er toe gebracht een tribute aan Eva Cassidy op te nemen? Veel mensen zullen zeggen dat je dan covers van covers zingt.
“Johan Bakker hoorde mij zingen in LantarenVenster, tijdens de cd-presentatie van Drawing Circles (haar vorige album (red.). Hij was toentertijd een boek aan het schrijven over Eva Cassidy en vroeg mij op zijn boekpresentatie een viertal liedjes van Eva’s repertoire te zingen omdat hem dat een goede match leek. Ik zei uiteraard meteen ja, aangezien ik al fan was sinds mijn zeventiende. Ik ben flink in haar muziek gedoken en kwam tot de conclusie dat ik heel graag dit Tribute aan haar wilde doen. En ja, het zijn covers van covers! Ik krijg die vraag wel vaker. Maar waar het om gaat is dat ik Eva als zangeres wil eren en ook die geweldige songwriters van die mooie liedjes die zij uitkoos. Het zijn liedjes die live gezongen en gehoord moeten worden! Ze had een groot talent de liedjes uit te kiezen die bij haar pasten en die compleet eigen te maken. Ik doe dat door heel gedetailleerd naar haar te luisteren, haar exact te kopiëren wat betreft sound en timing en het daarna helemaal los te laten en het van mezelf te maken. En dan hou ik de arrangementen van Eva grotendeels in ere, want dat was een van haar specialiteiten.”

Hoe is het contact met Dan Cassidy tot stand gekomen?
“Ik heb hem gemaild en hem gevraagd naar mijn liedjes te luisteren. Hij vond het mooi en zei ja.”

Het is lastig kiezen uit de songs van het oeuvre van Eva. Hoe heb jij je selectie gemaakt?

Margriet Sjoerdsma

Margriet Sjoerdsma

“Ik kies wat ik zelf de mooiste liedjes vind. Dat is grotendeels gebaseerd op de tekst. Net zoals dat haar eerste selectiecriterium was. Ik heb niet per se de wens om alle ‘grote hits’ van haar te zingen want die vind ik niet altijd de beste, maar ik ontkom natuurlijk niet aan een liedje als ‘Fields of Gold’ van Sting. Tijdens North Sea Jazz werd er ook al geroepen om ‘Songbird’ en ‘Autumn Leaves’. Maar nogmaals: de tekst moet me aanspreken en het moet mooi in de setlijst van het concert passen. Een mooie afwisseling tussen klein en groot, snel en langzaam.”

Heeft de volgorde van de liedjes op je album nog een bepaalde achtergrond?
“Ik ben verliefd geworden op Gordon Lightfoot. Daarom staat hij op nummer één. Ik heb flink nagedacht over de volgorde en dit was wat mij betreft de enige juiste.”

Welk liedje van Eva is je het dierbaarst? En als je het hebt opgenomen: was je niet bang de magie te verbreken die zo’n liedje voor je heeft?
“Dat is ‘In the early morning rain’. En nee, daar was ik niet bang voor, juist omdat ik er zoveel verwantschap mee voel. Ik vind ook dat dat nummer goed gelukt is. Momenteel vind ik ook ‘Say Goodbye’ erg mooi, een wat onbekender liedje.”

Het album heb je in eigen beheer uitgebracht. Was er geen platenmaatschappij geïnteresseerd?
“Ik wilde in eerste instantie geen plaat maken. Maar er kwam vraag naar vanuit het publiek en ik kreeg er zin in. Ik wilde het album zelf uitbrengen omdat ik mijn laatste twee albums bij een label heb uitgebracht en ik nu helemaal geen bemoeienis wilde van buitenaf. Ik heb alles zelf besloten, van het repertoire tot het artwork tot de studio en de sound engineer. Dat was nodig en voelde goed. Er is zeker belangstelling voor het album, maar daar kan ik nog niks over zeggen. Hij is dus ook nog niet echt officieel uit.”

Je echte tour voor dit album gaat in januari van start. Was dat een bewuste keuze om dat zo lang na het verschijnen te doen?
“Dat waren de data dat mijn muzikanten konden. Het is nogal een logistieke puzzel om zo’n tour te plannen en dit waren de beste. En in de tussentijd hebben we wel mooi bij Vrije Geluiden en Kunststof TV gespeeld en hadden we onze primeur op North Sea Jazz in juli!”

Het debuut van de tour was op North Sea Jazz dit jaar. Hoe is je dat bevallen om op zo’n groot festival te staan? Vind je deze muziek geschikt voor een jazzfestival?
“Dat was te gek! Het was bomvol en de mensen waren muisstil. Heel tof ook dat iedereen bleef zitten. Er is nogal eens een komen en gaan, zeker bij een festival. Ik was heel gefocust en we hebben goed gespeeld met zijn viertjes. En jazeker is dit festival daarvoor geschikt, ik stond in een kleine, intieme zaal waar de muziek erg goed tot zijn recht kwam!”

Zonder uit te glijden
De zorg die besteed is aan dit album, gecombineerd met de totale artistieke vrijheid die een eigenbeheer opname met zich meebrengt, is de kwaliteit alleen maar ten goede gekomen. Eva Cassidy kan zich geen beter eerbetoon wensen. Dat haar broer Dan Cassidy bereid was mee op tournee te gaan met Sjoerdsma is wellicht het grootste compliment dat haar ten deel is gevallen. Daar valt niets aan toe te voegen anders dan de aanbeveling om te luisteren en het te gaan beleven. Cassidy komt opnieuw tot leven in de trefzekere, verzorgde maar ook artistieke benadering van een groot fan die zelf voldoende muzikaliteit in huis heeft om een dergelijk delicate klus te klaren zonder ook maar een moment uit te glijden.

Live in Nederland:
8 december, Walhalla Rotterdam
28 januari 2014, Theater ’t Heerenlogement, Beusichem
1 februari 2014, Nieuwe Nobelaer, Etten-Leur
2 februari 2014, Theater de Schie, Schiedam
7 februari 2014, Theater de Naald, Naaldwijk
8 februari 2014, Klein Koninkrijk, Olst
13 februari 2014, Coco Maria, Veenhuizen
(meer shows: zie website)

Boeken / Fictie

Vliegende auto’s

recensie: Diverse auteurs - Das Magazin, De dandy

.

Film / Films

Kind als speelbal

recensie: What Maisie knew

.

In deze moderne bewerking van Henry James’ gelijknamige boek draait het om de 7-jarige Maisie, die na de scheiding van haar ouders ongewild in een strijd om de voogdij verstrikt raakt.  

De openingsscène toont het gezin nog in complete vorm, maar dat er spanningen zijn wordt direct duidelijk.  Terwijl de pizzabezorger voor de deur staat, maken Maisie’s ouders ruzie. Het meisje hoort het wat passief aan, alsof het inmiddels de normaalste zaak van de wereld is. Het weerhoudt Maisie er niet van om de draad op te pakken: ze rent naar haar spaarpot en haalt er een fooitje uit voor de bezorger. Hiermee wordt direct aangetoond dat Maisie, ondanks haar leeftijd, de meest verantwoordelijke is van de drie.

~

Het onvermijdelijke gebeurt: haar ouders gaan scheiden. Maisie verblijft bij haar moeder in afwachting van het uitvechten van de voogdij. Al snel blijkt dat de strijd om de voogdij voor beide ouders een soort eerkwestie is. Susanna (Julianne Moore) is een rock artiest op leeftijd en is vooral met toeren en met zichzelf bezig. Beale (Steve Coogan) is een kunsthandelaar en is meer in het buitenland dan dat hij tijd heeft voor zijn dochtertje. Daarbij blijkt dat Beale er een affaire op na hield (nota bene de oppas van Maisie). De ouders lijkt het vooral te doen om het elkaar lastig maken, in plaats van dat Maisie’s belang voorop staat.

Geen ruimte voor Maisie
Zo verwordt Maisie tot een soort speelbal van haar ouders. Een chaos volgt, waarin bezoekregelingen niet nagekomen worden. Een wrang detail hierin is dat de ouders hun nieuwe partners als oppas inzetten, in plaats van zelf voor hun kind te zorgen.

Henry James’ gelijknamige boek uit 1897, waarin hij het verhaal van een gevoelig meisje binnen een disfunctioneel gezin beschrijft, leent zich prima voor de aanpassing naar deze tijd. Vooral als je kijkt naar de individualisering die een steeds prominentere rol in onze samenleving lijkt in te nemen. Susanna en Beale kiezen voor waarden als eigenbelang en hang naar succes. In hun leven is geen ruimte voor een kind.

Regisseurs Scott McGehee en David Siegel filmen bewust vanuit het perspectief van Maisie. Ze is aanwezig in elke scène. Scheldkanonnen van haar moeder worden door haar aangehoord, de egocentrische kant van haar vader wordt door haar waargenomen. Dat haar ouders onverantwoordelijke, egoïstische mensen zijn ligt er zo dik bovenop, dat de sympathie direct naar Maisie uitgaat. Als jonge protagonist moet zij opboksen tegen beslissingen die haar ouders voor haar maken.

Toch nog wat geluk voor Maisie

~

Dit gebeurt pas op het einde, wanneer Maisie dat voortdurende heen- en weer geslinger subtiel teniet doet. Want buiten al die narigheid ligt er ook wat geluk besloten in het feit dat de nieuwe partners van haar ouders zich wél om haar bekommeren. De regisseurs werken op voorspelbare wijze naar het moment van inkeer toe. Er komt een moment dat Maisie voor zichzelf kiest, in plaats van steeds onderwerp van keuze te zijn. De formule van een gevoelig meisje dat aan de grillen van haar ouders is overgeleverd maakt van What Maisie knew een potentiële hit. Toch hint de film te gemakkelijk naar het losmaken van emoties en het kiezen van een kant. Lincoln (Alexander Skarsgård, zoon van Stellan Skarsgård en bekend van True Blood), de nieuwe partner van Susanna, ontpopt zich vrijwel direct als zorgzame en sympathieke vaderfiguur. Margo (Joanna Vanderham), de partner van Beale, maakt het gebrek aan moederliefde goed. Drie maal raden hoe dit afloopt.

Uiteindelijk is What Maisie Knew niet meer dan een zoet en voorspelbaar drama, dat in zijn opzichtige pogingen om emoties los te maken bij de kijker (middelen als slow motion en een zoet popnummer aan het einde worden niet geschuwd), niet roert. Een film als Noah Baumbachs The Squid and the Whale (2005), waarin twee jongens moeten dealen met de scheiding van hun ouders, laat op subtielere en reëlere wijze de impact zien van de chaos die onverantwoordelijke ouders achterlaten.

Boeken / Fictie

Italiaanse vriendschap als American Dream

recensie: Elena Ferrante (vert. Marieke van Laake) - De geniale vriendin

.

Elena en Lila leren elkaar op jonge leeftijd kennen en er ontstaat een eigenzinnige vriendschap tussen deze twee tegenpolen. Ze willen beiden het liefst ontsnappen uit hun beperkte wereldje, maar wie van hen zal hierin slagen?

Elena en Lila groeien op als kinderen van arbeiders in Napels, waardoor de mogelijkheden tot leren beperkt zijn: hun ouders zien het nut van leren niet in. Toch zijn beide meisjes erg competitief ingesteld. Leren lijkt Lila het makkelijkst af te gaan; zonder al te veel moeite behaalt ze de hoogste scores van de klas. Elena moet hard haar best doen om op hetzelfde niveau te blijven. Toch krijgt Elena de kans om door te leren en Lila niet. Zij moet haar vader en broer Rino helpen in de schoenmakerszaak terwijl Elena Grieks en Latijn mag leren.

De strijd tussen de meisjes gaat tijdens hun pubertijd onverminderd door. Lila probeert haar leven rooskleuriger voor te doen dan het daadwerkelijk is. Verward vraagt Elena zich af of Lila haar dan alsnog te slim af is. Toch voelen de meisjes ook een warme vriendschap voor elkaar. Ze begrijpen elkaar als geen ander. Lila verloofd zich uiteindelijk met een rijke man uit de buurt om te ontsnappen aan haar milieu. Elena heeft dit voorrecht niet en moet het op eigen kracht doen.

Het gevoelsleven van de beide meisjes is briljant beschreven. De opkomst van verwarrende gevoelens en de onzekerheden van pubermeisjes zijn goed weergegeven. Op zo’n wijze dat ze herkenbaar zijn voor elke vrouw, maar ook voor mannen zeer goed te lezen omdat Ferrante zich niet laat meeslepen door de emoties van haar personages maar een zeker afstand weet te bewaren. Ze creëert hiermee zowel geloofwaardige als sympathieke personages.

Wat opvalt is dat de voornaam van de ik-persoon en de schrijfster overeenkomen. Er is weinig bekend over Elena Ferrante; er wordt gesuggereerd dat dit een pseudoniem is voor een andere schrijver, maar zeker is dit niet. Ferrante treedt namelijk niet graag op de voorgrond. Of De geniale vriendindus – deels – autobiografisch is, blijft dus nog de vraag.

Trilogie

De geniale vriendin is het eerste deel van een trilogie. Deel twee hiervan is in Italië al uit maar de Nederlandse vertaling laat nog op zich wachten. De aankondiging van dit tweede deel verklaart wel het nogal abrupte einde van De geniale vriendin. Het verhaal loopt niet naar een slot maar naar een cliffhanger toe. Er blijven veel vragen onbeantwoord, waarvan in deel twee hopelijk te antwoorden komen. Ferrante werkt momenteel aan deel drie.

Film / Achtergrond
special: Intercalary Spaces

Klein Tokyo

In deze documentaire is aandacht voor de stedelijke ruimte in Tokyo. De stad, inmiddels volgebouwd, moet het hebben van kleine en functionele woon- of werkruimtes.

Ieder stukje grond dat bemachtigd kan worden, wordt bebouwd. Een bar van zes vierkante meter en een woning met een grondoppervlak van acht vierkante meter zijn geen uitzondering. Architecten vertellen over hun ontwerpen en hoe functioneel mogelijk de beknopte ruimte benut wordt. Hierbij wordt gelet op lichtinval, de hoogte en bepaalde creatieve vondsten, zoals verspringingen in de ruimte.

De mogelijkheden zijn eindeloos, zelfs op een klein stukje grond. Het is dan ook verbazingwekkend wat je met zo weinig ruimte kan doen. De vraag is wel in hoeverre deze nieuwe manier van bouwen nog door kan gaan, en welke gevolgen het uiteindelijk heeft voor de stedelijke ruimte.

Buiten de creatieve manieren van bouwen en plannen, wordt nog een voordeel van kleinschaligheid getoond: het brengt mensen tot elkaar. In een kleine, smalle bar worden de bezoekers gedwongen tot een conversatie met elkaar, omdat je je in de ruimte niet af kan sluiten van anderen. Je moet je wel in de conversatie mengen, maar de bezoekers zien dit als een positieve meerwaarde.

De kracht van de documentaire ligt ‘m in het inzichtelijk maken welke mogelijkheden een beperkte ruimte met zich meebrengt. Het fictieve element, een soort van liefdesverhaaltje waar twee onbekenden elkaar steeds tegenkomen en uiteindelijk contact zoeken, is echter overbodig en onnodig. Misschien doelt de filmmaker op hoe kleinschaligheid in een metropool kan leiden tot contact met elkaar. Dat besef heeft de kijker echter allang, door de vele voorbeelden die gegeven worden van kleine woningbouw, de noodzaak naar buiten te treden en directere manier van omgaan met elkaar.