Of het nu voor volwassenen of voor kinderen is bedoeld, voor geen van beide categorieën blijkt de laatste roman van John Boyne echt gemaakt. De oorlogservaringen van een jongen in het Engeland van 1914/1918 worden vooral overschaduwd door het eenzijdige verloop en een verwarrende aanpak.

De titel is het eerste struikelblok. Waar de Engelse roman het prachtige Stay where you are and then leave meekrijgt – de strijdkreet waarmee vanuit de loopgraven een aanval werd ingezet – kiest de Nederlandse uitgever voor het armzalige De jongen die zijn vader zocht. Natuurlijk om aan te haken bij het daverende succes van De jongen in de gestreepte pyjama (2007) maar geheel voorbijgaand aan de veelzeggende betekenis van de originele naamgeving. De marketingafdeling zal tevreden zijn.

Schoenpoetser
Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog staat heel Engeland op de achterste benen om deel te nemen aan de strijd. Vol enthousiasme melden jonge mannen zich aan om deelgenoot te worden van wat algemeen gezien wordt als ‘even de Duitsers op hun nummer zetten’. En vóór de kerst weer thuis. Dat het helemaal anders liep is inmiddels bekend.

De vijfjarige Alfie Summerfield ziet zijn vader eveneens naar het vasteland vertrekken en beleeft de oorlog vanuit zijn eigen kinderlijke perspectief. Het is een zwaar leven aan het thuisfront, er is tekort aan alles en iedereen moet zijn steentje bijdragen. Alfie vindt zijn weg als schoenpoetser op Kings Cross Station en kan zo zijn moeder, zonder dat ze het weet, met extra geld ondersteunen.

Dienstweigeraar
Als er gaandeweg geen brieven meer komen uit Frankrijk wordt Alfie voorgehouden dat zijn vader op een geheime missie is gestuurd en geen contact meer mag hebben. Met een gezond wantrouwen gaat Alfie ervan uit hij dood is, totdat hij op wonderlijke wijze ontdekt dat zijn vader op Engelse bodem in een ziekenhuis is opgenomen. Waarop hij tot actie overgaat.

John Boyne heeft een eendimensionale geschiedenis geschreven met een keurige kop-en-staart structuur. Alfie neemt het initiatief zijn vader te gaan zoeken en aan het einde van het verhaal komt alles weer op zijn pootjes terecht. Niks mis mee, behalve dat Boyne onderweg in de val loopt door als volwassen schrijver door de ogen van een kind te willen kijken. Naast de primaire observaties en overdenkingen van Alfie is er een permanent commentaar op de achtergrond aanwezig. Er moeten – zo vindt de schrijver – nu eenmaal veel dingen uitgelegd worden.

Bijvoorbeeld het fenomeen ‘dienstweigeraar’, dat Alfie in een paginalang betoog uit de doeken wordt gedaan door Joe (what’s in a name) Patience. Deze achtergebleven pacifist probeert de oorlog uit te zitten en wordt als een melaatse kluizenaar door de buurtbewoners gemeden. Het is alsof Alfie telkens even uit z’n eigen beschouwende wereld wordt gehaald om een lesje maatschappijleer toegeschoven te krijgen.

Weeskind
In deze vorm is dat een tamelijk aanmatigende leeservaring maar het levert hier en daar wel boeiende informatie op. John Boyne geeft aardig weer hoe de sfeer in het door mannen verlaten Engeland werkelijk was: de achtergebleven vrouwen vormden een gesloten burcht van angst en hoop. Op straat werden mannen van onder de vijftig jaar aangeklampt door wildvreemde vrouwen die hen een witte veer in de hand drukten: het symbool van lafheid. Mensen met een Duitse achtergrond of een Oost-Europees klinkende naam – zoals de bevriende familie Janácek – werden weggevoerd en onder ellendige omstandigheden geïnterneerd op het Isle of Man. De aanvankelijke euforie verandert in een steeds wanhopiger beklemming.

De jongen die zijn vader zocht leert over de thuisblijvers in een onmenselijke oorlog. We worden bekendgemaakt met het begrip ‘shellshock’ en met de moraliteit tussen patriottisme en onverdraagzaamheid. Het probleem is dat Boyne ons over de rug van een negenjarige jongen heel veel te vertellen heeft en dat niet weet onder te brengen in één krachtig en overtuigend verhaal. Het resultaat, voor wie dan ook, is een boek als een ongelukkig weeskind.