In de bundel komen de man, de vrouw en de kinderen aan het woord. Met de man en vrouw blikken we terug op het leven dat ze tot nu toe leiden. Voldoet het aan de verwachtingen? Welke dromen van vroeger hebben het heden gehaald? Met welke ogen kijken zij naar hun kinderen, die op hun beurt ook weer (andere) dromen koesteren? Andersom schetsen de kinderen hoe zij door de wensen en verwachtingen van hun ouders aan hen gebonden zijn.

Het lichaam, gevormd door het leven
Alle partijen krijgen van Dangre een geheel eigen, herkenbare stem. De man kijkt met weemoed terug op zijn leven, waarin dromen niet zijn uitgekomen en de levensdrift langzaam is uitgedoofd. En ook de vrouw vraagt zich af: ‘Waarom ben ik met hém, met deze man, samen?’ Maar zij weet dit ontevreden gevoel – beter dan de man – te relativeren. Ondertussen zien zij de levenslust van hun kinderen; de generatie na hen, die hun eigen dromen najaagt.
 

            (…) Lang geleden stookte ook jij 
            op je zolderkamer pure levensdrift. 

            Je zou elke nacht door meisjesharten kruipen 
            en met pen of patent van je tijdgenoten 
            wegsluipen. Het werd niets. Geen roem 

            of poen of Porsche. Alleen een loonstrook 
            die met je hoogmoed spot en een zoon 
            die maar geen koning wordt. 

Dangre maakt het lichaam tot opslagplaats van de emoties en laat het spreken over alle teleurstellingen en herinneringen. Er is sprake van ‘kilo’s verloren vreugde die zich in hun heupen hebben gewurmd’ en ‘oude geliefdes die als artrose door je gewrichten zingen.’ Daarnaast realiseren de man en de vrouw zich door het ouder wordende lichaam dat er steeds minder tijd overblijft om dromen te laten uitkomen. Langzaam beginnen ze te geloven dat hun kinderen die wel in hun plaats kunnen vervullen.

Donkere momenten en berusting
In het midden van de bundel wordt de sfeer steeds donkerder. Er wordt geaarzeld en getwijfeld. Het vertrouwde maakt uitzichtloos. De basisbehoeften worden geleefd, terwijl er in vroeger tijden zo veel te ontdekken was. De liefde is nu op sterven na dood.
 

            Ach, laat het zijn, denken wij
            en blijven dromerig zitten in jaren
            van traag verongelukken in elkaar.

Toch volgt na dit donkere gedeelte het deel waarin de kinderen op de wereld worden gezet. Gaan zij de boel redden? Als de volgorde in de bundel chronologisch is bedoeld, was de liefde daarvoor al min of meer tot een einde gekomen en maakt dit gegeven het vervolg nog pijnlijker.

Het slotgedicht ‘CS’ speelt zich af op een groot station. Dit gedicht zet de rest van de gedichten in een ander licht. Eerst overweegt de hoofdpersoon nog voor de trein te springen en er een einde aan te maken. Maar dan realiseert hij zich dat zijn verlangens waarschijnlijk de verlangens van velen zijn. Of hij zich dat op tijd realiseert om de relatie met zijn vrouw te behouden, is de vraag.

Het getuigt van veel inlevingsvermogen dat Dangre zonder al deze stadia binnen het gezin zelf doorlopen te hebben, elk van de betrokken partijen van een overtuigende stem weet te voorzien. De vragen en persoonlijke worstelingen van de gezinsleden worden scherp in beeld gebracht, zodat de onderlinge sfeer pijnlijk duidelijk bij de lezer overgebracht wordt.

In Sipko Melissens vorige roman, het redelijk succesvolle Een kamer in Rome, was er sprake van de virtuele roman, Een tuin in Toscane. Deze brengt hoofdpersoon Daniël van Duren naar Italië. Ook in Melissens nieuwe roman Oud-Loosdrecht is er sprake van zo’n niet-bestaand fictiewerk – of eigenlijk twee. Hoofdpersoon is ditmaal Wijnand Brandt, die eerst aan een boek met de titel Oud-Loosdrecht werkt en daarna begint te schrijven aan Een tragedie in de Achterhoek.

Aan het begin van het verhaal, het nieuwe jaar is net begonnen, komt Brandt erachter dat hij niet voor de nieuwjaarsreceptie van zijn uitgeverij, Ypsilon, is uitgenodigd. Dit doet hem meteen denken aan het gesprek dat hij enkele maanden daarvoor met zijn nieuwe redacteur Duco Deen had gevoerd. Deze zei hem subtiel de wacht aan: het publiek leest Brandts romans over ‘gemankeerde lovers’ niet. Of hij hier over wil nadenken.

Heden, verleden, fictie

Wat volgt is een roman waarin verschillende lagen en ficties door elkaar heen lopen. Er is het heden, waarin Brandt door Amsterdam en het Loosdrecht van zijn jeugd dwaalt, in afwachting van een spaghettata di mezzanotte bij zijn beste vriend Abe. Er zijn lijnen in het recente verleden: zijn gesprek met Duco Deen, daarna met Abe, scènes die Brandts mislukte relatie met Eric verduidelijken. En dan zijn er nog beschrijvingen van de romans waar Brandt aan werkt en gebeurtenissen van een vakantie in Griekenland lang geleden.

Deze lijnen lopen in elkaar over, of lijken in ieder geval zeer op elkaar. Brandts schrijven is ontegenzeggelijk autobiografisch: zijn vriendschap en erotische verlangen naar Abe vindt zijn neerslag in Oud-Loosdrecht, de implosie van zijn relatie met Eric in Een tragedie in de Achterhoek. Daardoor geeft elke positie – heden, verleden, fictie – commentaar op de andere twee. Dit zit mooi in elkaar.

Dronkenmansroes

Tegelijkertijd moet geconstateerd worden dat Melissen, die in 1997 nog de Anton Wachterprijs voor beste debuut won met Jongemannen aan zee, ondanks zijn niet geringe carrière geen eigen stijl ontwikkeld heeft. In Oud-Loosdrecht is dat zeer zichtbaar: zijn proza is geen enkel moment bijzonder, speciaal, eigen. Melissen kiest gemakkelijk voor het cliché, voor de eenvoudige typering – taalgebruik dat van iedereen kan zijn. Zo wordt op de eerste pagina een lezing van Abe beschreven:

De tweede lezing in de reeks van vier over de Stoa was prikkelend en naar het einde toe zelfs provocerend geweest. Het was of alle toehoorders op het puntje van hun stoel zaten en hun adem inhielden om maar niets te hoeven missen van het spectaculaire verhaal.

Soms lijkt Melissens proza niet zozeer op een gepubliceerd boek, maar op de synopsis van een nog te schrijven werk. Gewacht wordt nog op een uitwerking, een invulling van wat in de notities een ‘spectaculair verhaal’ heet.

Verderop in diezelfde alinea wordt aan Abe, toch een goede vriend van Brandt, koeltjes gerefereerd als ‘de spreker’. Alsof de schrijver met een woordenboek synoniemen heeft gezocht. En een zin als ‘Het was de tijd tussen lunch en avondeten en dat verklaarde waarschijnlijk de rust op dit terras’ blinkt uit in vaagheid: is het direct na de lunch, of al bijna borreltijd – zou het in dat geval niet redelijk druk moeten zijn?

Opvallend is ook de sloten wijn die Brandt en de andere personages – maar vooral Brandt – naar binnen werken. Er gaat geen scène voorbij of er wordt ‘een goed glas wijn’ besteld of gedronken, en soms maar gelijk een hele karaf of fles. Misschien dat Oud-Loosdrecht nog het beste gelezen kan worden als het relaas van een dronkenlap.

Tekortschieten

Oud-Loosdrecht is qua ideeën rijk, al is Melissen net als in Een kamer in Rome vaak te expliciet in het erkennen van zijn invloeden. Ideeën en uitspraken worden niet zelden direct teruggeleid tot hun bron. Dit wordt in de roman gethematiseerd door Abe’s lezingen over de Stoa en zijn voorliefde voor Oudgriekse tragedies. Dit is een interessant element. Maar wanneer Brandt dan over zichzelf zegt ‘Ik was verblind geweest, als de held uit een Griekse tragedie’ is dat weer te direct. Ook de omgeving wordt dikwijls met behulp van kunstenaars ingekleurd: muziek is ‘onmiskenbaar Piazzolla met zijn bandoneon’, een landschap ziet er uit alsof het geschilderd is door ‘Ruysdael en zijn tijdgenoten’.

Deels ontleent Oud-Loosdrecht zijn kracht aan het spel met invloeden: waar haalt een schrijver zijn ideeën vandaan? Aan wie is hij schatplichtig, en welke morele overwegingen komen daarmee? Dat deze vragen de lezer in het gezicht geduwd worden, ondermijnt de roman weer. Maar waar het boek vooral tekort in schiet, is de weinig verzorgde en creatieve stijl. Door de schrijfstijl raakt de emotionele kern van het verhaal – Brandts impasse, zijn liefde voor zijn vriend – in de verdrukking. Oud-Loosdrecht komt zo nooit verder dan een nog op te poetsen verhaal.