Na Pieter Derks is Peter Pannekoek de tweede cabaretier die na de wekelijkse optredens in De Wereld Draait Door de theaters ingaat met een avondvullend programma. Voor Derks hielp het zijn zalen voller te krijgen dan bij zijn eerdere programma’s, maar voor Pannekoek geldt deze voorstelling als zijn eersteling en dan is het altijd afwachten of de verwachtingen worden waargemaakt.

Anne Frank

Het begint al goed als Pannekoek opkomt in een djellaba en de vloer aanveegt met haast alle religies, zonder dat het zuur wordt. Integendeel, juist vanuit zijn angsten probeert hij zichzelf te verhouden tot zijn omgeving die hem iets wil aandoen. Hoewel hij met enkele rake grappen komt over Anne Frank, de NS en ernstige ziekten, blijft Pannekoek hier en daar toch teveel steken in zijn rol als comedian. Zo somt hij soms wel erg clichématige anekdotes op over seks, liefde en relaties. De verschillen tussen mannen en vrouwen kennen we nou wel, wat ook al vaker is behandeld door collega’s als Roué Verveer, Ronald Goedemondt en Eric van Sauers.  Dat is altijd makkelijk scoren, maar ook jammer. Pannekoek heeft namelijk veel meer zinnigs te melden dan dit soort zoetmakertjes.

Zeggingskracht

Gelukkig biedt Pannekoek na de pauze een boeiender verhaal en levert daarmee toch een alleraardigst eerste programma af, met een lekker tempo en genoeg zeggingskracht om zijn plek op het podium te rechtvaardigen. Een goede zet is daarbij de regie van Ruut Weissman, die de voorstelling meer artistieke lading geeft. Zo klinkt er op de achtergrond, vrij zacht overigens, een wat onheilspellend geluid wat de paranoia van Peter Pannekoek onderstreept. Dat heeft het gewenste effect, want hoewel humor de boventoon voert, zijn de sadistische gedachten van Pannekoek over pedofilie, racisme of zijn eigen begrafenis van alle onschuld ontdaan. De grappen zijn mooi opgebouwd, goed getimed en geven net genoeg lucht om de zwaarmoedige gedachtespinsels van Pannekoek een plek te geven. Dat biedt perspectief op een gedegen tweede voorstelling. Nu alleen nog de man/vrouw-geintjes wegwerken en we hebben er weer een prima cabaretier bij.

Na vijftien jaar theatermaken over actuele en maatschappelijke onderwerpen, rijst bij de vijf theatermakers van Wunderbaum de vraag of zij diezelfde maatschappij ook maar enigszins hebben kunnen veranderen. Als Wine Dierickx zich tijdelijk terugtrekt om zich aan het moederschap te wijden (volgens haar de beste investering in een betere wereld), besluiten de andere Wunderbaumers ook te stoppen met acteren en in het echte leven het verschil te maken. Maartje Remmers probeert met het collectief De Basisoptimisten mensen uit de schulden te helpen. Marleen Scholten richt naar Japans model een tranenbar op, een plek waar mensen hun negatieve emoties kunnen uiten in een wereld van overdreven vrolijkheid. Walter Bart gaat ludieke acties voeren in de traditie van de Yes Men, zoals verkleed als zakenman strooien met dollars op de Rotterdamse beurs of door zich op internet voor te doen als multinational om zo moderne slavernij aan de kaak te stellen. Matijs Jansen lanceert, na lang zoeken naar de beste manier om de wereld te verbeteren, een succesvolle app voor het uitwisselen van de oogst van stadstuinen, Tuinder. Een steekspel volgt: wie is er oprecht geëngageerd, wie is enkel uit op eigen gewin?

Argwaan

In de film, die eerder al in première ging op het IFFR, laat Wunderbaum weinig over van de goede intenties. De straatperformances van Bart zijn holle frases zonder inhoud, de Tranenbar is een toevluchtsoord voor blasé hipsters, waar zij onder het genot van singer-songwritermuziek kunnen zwelgen in zelfmedelijden, en Jansen wordt met Tuinder het uithangbord van ’s lands duurzaamste grootgrutter. Hoewel de film erg luchtig is en er met veel zelfspot en zichtbaar spelplezier wordt geacteerd, is de onderliggende vraag naar de mogelijkheid tot rechtschapen engagement actueel en relevant.

De mockumentary-vorm benadrukt dit integriteitsvraagstuk. Je kunt wel de schijn van oprechtheid wekken, maar naar iemands werkelijke belangen achter een initiatief blijft het gissen. Uiteindelijk lijkt het nobele streven niet meer dan de manifestatie van het ego. Het mechanisme werkt ook de andere kant op: we willen wel ons steentje bijdragen, maar wie gelooft ons nog op onze blauwe ogen? De groteske slotscène toont deze dubbelheid in al haar absurditeit: er is een enorm grote behoefte om iets te doen voor de wereld, ook al is de actie in kwestie (een massale geknielde mars op Brussel) volledig oppervlakkig en inhoudsloos. Niets doen is blijkbaar ook geen optie.

Geen spoor van slijtage

Ter gelegenheid van Wunderbaums derde lustrum volgde na de vertoning van Stop Acting Now een bijzonder nagesprek. Vijf mensen van respectabele leeftijd betraden het podium als de Wunderbaumers over een aantal decennia. De geïmproviseerde antwoorden op de vragen van de gespreksleider kregen zij via een oortje ingefluisterd door de ‘echte’ acteurs, wat resulteerde in een vrolijke chaos. Ook volgde een uitgebreide afterparty met onder andere een karaoke van de pakkendste frasen uit het werk van Karl Marx. Afgaande op deze speelse passie en spontaniteit van deze uitgebreide filmvertoning lijken er bij Wunderbaum na vijftien jaar nog geen tekenen van sleur te bekennen.

Eerlijk gezegd was ik op voorhand sceptisch: vanwege de titel verwachtte ik veilig religieus theater waarin God en het christendom via een klein achterdeurtje binnen komen glibberen om het geloof weer hip en leuk te maken. Niets is echter minder waar: de nadruk ligt veel meer op het vloeken/zoeken dan op de kerk uit de titel. De zeven theatermakers van Vloeken In De Kerk maken maandelijks een theatervoorstelling rondom een bijzonder thema, dat zij elk vanuit hun eigen perspectief belichten. In de valentijnsmaand februari gingen zij met gestrekt been tegen de stroom in door in plaats van de romantiek juist hartzeer en liefdesverdriet als onderwerp te kiezen.

Ontheiligd

Het is geen louter origineel idee om de kerkdienst als theatrale vorm te gebruiken. Toen Dries Verhoeven de Sint Willibrorduskerk in Utrecht gebruikte voor zijn begrafenisvoorstelling De Uitvaart veranderde hij maar weinig aan de traditionele vorm van de katholieke uitvaart. Toch leidde zijn voorstelling tot een hevig debat en de ontheiliging van die kerk. De vaste locatie van Vloeken In De Kerk, de prachtige Metaal Kathedraal, werd al jaren geleden ontheiligd.

Kleine revue

Misschien dat de makers van het theatercollectief Vloeken In De Kerk vrijer omgaan met de vorm van de zondagsmis. Ja, er is een preek, en ja, er is een koor, maar verder had de voorstelling meer weg van een kleine revue. Elk lid van het collectief spreekt zich op een andere manier uit over hetzelfde onderwerp, vaak ook nog in een ander theatergenre. Ook worden er gastsprekers en –acteurs uitgenodigd: zo was er bij deze editie ook een stand-upcomedian en werd er een minilezing gehouden door een echte cardioloog.

Ervaringsdeskundige

Door al deze verschillende perspectieven blijft de voorstelling vlot en prikkelend. De humor is intelligent en scherp, en daardoor voel je je als publiek serieus genomen. Het thema ‘hartzeer’ is bij uitstek zeer persoonlijk. De makers van Vloeken In De Kerk voeren zichzelf op als ervaringsdeskundigen: zij zijn immers allemaal single. Ze beschrijven hun eigen gevoelens in kwetsbare monologen, met break-upsongs en door middel van een droogkomische handleiding ‘omgaan met liefdesverdriet’. Tussen de echte pijn en de satirische grap viel mij op hoe herkenbaar alles eigenlijk was.

Intiem zelfonderzoek

Van de angst om je ex in de supermarkt tegen te komen tot de reboundrelatie via Tinder, iedereen die zich op de moderne liefdesmarkt begeeft zal iets kunnen herkennen. En de lach van herkenning is bij een onderwerp als hartzeer ook opluchtend: het is mooi om te ontdekken dat je niet de enige bent met zulke pijn, en dat werkt relativerend. Ook lijkt er bar weinig verschil te zijn tussen mannen en vrouwen bij liefdesverdriet, juist door het intieme zelfonderzoek van de theatermakers komt het universele van de ervaringen aan het licht.

Verliefd

Vloeken In De Kerk weet te verrassen met gevarieerd en integer theater met scherpe humor en een tegendraadse blik op de moderne wereld. Doordat de makers zichzelf ook als ‘zoekende’ presenteren bij het onderwerp word je als toeschouwer in die zoektocht meegesleept. Daarmee is Vloeken In De Kerk het tegenovergestelde van prekerig. De directe observaties en harde, intelligente humor zorgen ervoor dat je al heel snel verliefd wordt op de theatermakers van Vloeken In De Kerk. Vanzelfsprekend is niet elk onderdeel even sterk en soms merk je nog de rauwe randjes van repetities. Maar ook dat is onderdeel van de spontane charme. Voor mij bestaat er geen twijfel: ik ga vaker naar deze kerk.

Alle zeven dansers in Built for it zijn gekleed in een vrouwelijk roze dikmaakpak met hoofdbedekking. Daaroverheen dragen ze een strakke zwarte slip en een grijsblauw jack. De dansers zijn nauwelijks van elkaar te onderscheiden, ook omdat ze zich allemaal op dezelfde manier voortbewegen. De romp gebogen, de armen tegen het lijf geklemd met de onderarmen en de handen naar voren, in rechte lijnen kleine pasjes nemend.

Massaal

De choreografie bestaat vooral uit een eenvormige robotachtige dans, met soms heuparticulatie of een hoog been. Wie zich heeft verheugd op een potje krumping en jerking heeft pech. Gelukkig weigert één van de mannen op een gegeven moment zich te blijven conformeren. Hij stopt ermee en wordt dan al tegenstribbelend door de hele groep voortgeduwd. Later lukt het hem om zich te bevrijden en terwijl de anderen zich blijven aanpassen aan de rest, produceert hij een paar fraaie hiphopmoves.

Helaas is de vrijheid van korte duur. Iedereen komt weer bij elkaar en gaat op dezelfde manier door. Dat duurt al met al ruim een half uur, dat is te lang. Omdat de dans niet boeit ga je fantaseren over de dansers. Hebben die lui het niet bloedheet? Die dikke pakken, het hoofd bedekt, ook nog een jack er overheen. Wat is daar toch de bedoeling van?

Diversiteit

Dan begint één van de vrouwen zich te ontkleden. Opvallend is dat daar door de anderen nauwelijks op wordt gereageerd. Maar langzaamaan volgen ze haar voorbeeld. Het is niet duidelijk waarom ze dat doen, maar het is wel een opluchting.

Interessant is dat er daarna nog steeds veel en groupe gedanst wordt, maar dat de dans nu veel minder eenvormig is. Je ziet diversiteit, verschillen in haar, huid, bewegingen van spieren.

Het einde van de voorstelling is het meest interessant. Er is veel meer vrijheid en nu pas kun je zien hoe goed de dansers zijn. Bij sommigen hangen de pakken op hun voeten, anderen dragen een gedeelte over hun schouder. Eén van de vrouwen besluit haar pak toch weer aan te trekken. Dat is boeiend, het maakt dat ze opvalt en dat je je afvraagt waarom ze dat doet. Het bijzondere is ook dat ze hierdoor in feite het meeste hiphop is van iedereen.

Stigma

In een gesprek na afloop vertelt maakster Alida Dors dat de dikmaakpakken in Built for it staan voor ‘gestigmatiseerd zijn’. Een stigma maakt log, je kunt niet jezelf zijn. Dat is zeer voorstelbaar, al kan je je afvragen: heeft iedereen dan hetzelfde stigma? Heeft ze het hier over zwart versus blank? Vrouw versus de rest van de wereld? Het is ook lastig dat ze dat moet komen uitleggen, dat we dat niet zelf uit de voorstelling kunnen concluderen.

Het is duidelijk dat Dors drive en visie heeft, maar voor Built for it is dat niet voldoende. Het idee is interessant, maar de uitwerking laat te wensen over. Het is (te) lang onduidelijk waar we precies naar kijken. Pas tegen het einde wordt het boeiend en meeslepend. Dit laatste stemt echter wel hoopvol voor wat we in de toekomst van Dors en haar jonge gezelschap kunnen verwachten.