~

Waarom ben ik ook al weer gaan schrijven? Om indruk te maken op hem. Hem. De geshortliste meneer Umar, die zelf zijn pen regelmatig als fileermes gebruikt.

Trouwen en baren

Umar wekt met deze uitlatingen op zijn minst de suggestie niet gedreven te worden door de stand van zaken in ons land: als ze uithaalt naar godsdienst in het algemeen en de islam in het bijzonder, als ze Dyab Abou Jahjah een veeg uit de pan geeft en hem uitdaagt voor een debat en zelfs als ze schrijft dat ze zich eenzaam voelt in haar vriendenkring waar steeds meer getrouwd en gebaard wordt, doet ze dat omdat ze denkt daarmee hem, sorry: Hem, te behagen.
Het is niet uitgesloten dat uit die twijfelachtige drijfveren boeiende gezichtspunten, stellingen en meningen voortvloeien, maar dan moet je wel de Blahniks en ander geneuzel over Sex and the City-onderwerpen links laten liggen. Interessanter dan dat ‘kijk mij eens typische dertiger met alle problemen van dien zijn’ is de opvallende positie waaruit zij het multiculturele debat instapt. Als dochter van gastarbeiders, en desondanks succesvol in studie en bedrijfsleven, zijn haar uitlatingen op zijn minst interessant.

Willekeurige slachtoffers

Umar neemt in enkele stukken helder stelling in het voortwoekerende debat. Zo ageert ze fel tegen al te opvallende godsdienstige uitingen in het openbare leven. Wonend in de Amsterdamse wijk Bos en Lommer ergert ze zich bijvoorbeeld aan de plotse wildgroei van burka’s in haar omgeving. In het slothoofdstuk van het boek neemt ze de moeite op straat willekeurige vrouwen in burka’s aan te spreken. Haar eerste slachtoffer is een vrouw uit Egypte. Umar verwijt de vrouw dat zij in deze kledij loopt en vraagt zich oprecht verontwaardigd af waarom, aangezien deze vrouw van plan is in Nederland te blijven wonen. De vrouw meent dat het beter is een burka te dragen, maar zegt ook dat ze er niet altijd zo bij loopt: als ze op school is of bij haar Nederlandse buren op bezoek is, gaat de gezichtsluier af.

Na afloop van dit gesprek is Umar tevreden:

Ik ben helemaal in mijn nopjes met mezelf, ook al ben ik in de war. De vrouw was erg vriendelijk. En erg moederlijk naar haar kinderen toe. […] Het is typisch een vrouw die ik, als ik kinderen zou hebben, als buurvrouw zou willen om op de kinderen te passen. Maar een vrouw die er zo uitziet – bijloopt is een beter woord – wil ik niet als buurvrouw.

Hoewel de vrouw tegen alle verwachting in een goede moeder en aardig persoon blijkt, wil Umar haar puur op grond van haar kleding niet als buurvrouw. Toegegeven: ook ik ben tegen het dragen van gezichtssluiers en andere uitbundige religieuze accessoires, maar het lezen van dit gesprekje en het kortzichtige commentaar van Umar doet me twijfelen. Is het immers niet erg naïef iemand alleen op zijn uiterlijk als buur af te wijzen? Daar wordt ons land toch ook niet gezelliger van?

Schei uit

Het enge denken van Umar is gebaseerd op haar stokpaardje dat het verschijnsel godsdienst een fabel uit een verloren tijd is. Uitgaande van deze vooronderstelling, pleit zij voor een totaal weren van godsdienst uit de discussie:

hoe lang [zijn] wij, burgers van Nederland, beleidsmakers en journalisten nog van plan om godsdienst als excuus te accepteren? Pleit de islam allochtone jongeren vrij van achterblijvende integratie? Schei toch uit.

Met het innemen van deze stellinginname raakt ze echter verward in een web van principes en praktijk. Enerzijds wil ze godsdienst niet accepteren als ‘excuus’ voor de achterblijvende integratie, maar anderzijds ageert ze tegen godsdienstige uitingsvormen als de gezichtssluier, juist omdat die de integratie tegenwerken. Dat stellende spreekt ze zichzelf tegen.

Cabrio

Dat is een probleem waar Umar in haar boek niet uit komt, en belangrijker: ook niet lijkt te onderkennen. Burka & Blahniks is vooral een vlot geschreven boek, waarin Umar in een razend tempo gedachten op papier spuit, maar waarin de echte diepgang ontbreekt. Typerend is dat veel van haar meningen aansluiten bij wat filosoof Paul Cliteur in zijn laatste boek Tegen de decadentie verkondigt. Ook hij noemt godsdienst een achterlijk fenomeen en ageert tegen religieuze symbolen in de publieke ruimte, maar met het verschil dat Cliteur iets langer heeft nagedacht en het algehele probleem van onze maatschappij aan de orde stelt: de dreigende decadentie. Het kan Umar echter niet decadent genoeg, blijkt uit de vele Sex and the City-fragmenten in Burka & Blahniks. Haar westerse waarden zijn een cabrio, maandelijks een nieuw paar laarzen en shoppen in de Verenigde Staten.

Vincent Gorter, een jonge onderzoek, ziet zijn vermoedens over de 18e eeuwse schrijfsters bevestigd. Na wat archiefwerk en contacten met derden komt hij achter de onbekende feiten van Wolff en Deken. Zijn vader begon in de jaren vijftig aan een roman over de twee vriendinnen. Hij vertrok hiervoor naar Trevoux, waar ze een tijd hebben gewoond ten tijde van de hevige terreur in Lyon in de periode na de Franse Revolutie. De interesse van Jan Gorter werd gewekt door de waarschijnlijkheid dat hij een nazaat is van Wolff en Deken. Deze nazaten organiseren elke 5e november een herdenking op de begraafplaats Ter navolging in Den Haag waar de schrijfsters ze begraven liggen.

Eigentijds

De roman is evenals het bekendste werk van Wolff en Deken opgebouwd als een ‘brievenroman’, zij het dat dit fenomeen geactualiseerd is door ’t Hart. De personages spreken tot elkaar in e-mails, sms-jes en faxen. Ook zijn er passages uit de roman waar Jan Gorter aan werkte opgenomen. In tegenstelling tot oudere brievenroman heeft dit literaire procédé geen invloed op de leesbaarheid van de roman. De gebeurtenissen volgen vlug op elkaar, er is een behoorlijke spanningsboog en er worden veel suggesties gewekt over dingen die vaag zijn of nog staan te gebeuren. De stijl van schrijven is erg eigentijds. Bijzonder is dat bij de passages uit de roman van Jan Gorter in cursief aantekeningen zijn gemaakt over de schrijfwijze. Betje moet zowel superieur als slachtoffer zijn, Vestdijkiaans. Ook maakt hij aantekeningen dat het meer à la Borderwijk moet zijn.

Het is interessant om te lezen hoe de geschiedenis verweven is in de roman. Zo worden er linken gelegd met opstanden in Friesland en het verblijf van Wolff en Deken en Albitte, een ‘rebellenleider’ in Lyon, die Wolff enkele gedichten voor legt. ’t Hart is op een flexibele manier met de historische feiten omgesprongen. Zo zijn de nazaten niet echte nazaten van Wolff en Deken, die geen kinderen hadden, maar van Caroline Ravanel, een kennis van de twee schrijfsters, die mee ging naar Frankrijk om daar in alle rust te kunnen bevallen van een zoon, François Leen Martin Ravanel.

Porno

De ontdekking dat Wolff en Deken betrokken waren bij de vertaling en productie van pornografische geschriften wordt ook geïllustreerd aan de hand van brieven die Mies, de vriendin van Vincent schrijft aan haar fictieve vriendin Polly. De brieven gaan bijvoorbeeld over de verschillende sex die zij en Vincent hebben. Close reading leidt tot de conclusie dat ‘Polly’ klinkt op ‘Pretty’ het hondje van Wolff. De voorkant wordt ook opgesierd door een hondje. En in de schilderkunst verwijst de hond vaak naar wellustigheid en seks.

Zoals de achterflap al schrijft, is het een ambitieuze roman. ’t Hart probeert veel verschillende gebieden in zijn roman te bestrijken, Franse geschiedenis, vaderlandse geschiedenis, universitaire wereld, het schrijven van een roman, archiefonderzoek, verschillende persoonlijke geheimen en meer. Hoewel deze opsomming wat chaotisch aandoet, is het boek een consistent geheel geworden. De verhaallijnen vallen veelal in elkaar, hoewel van sommige gebeurtenissen het toegevoegde element nogal klein is. Verder dragen de ‘geheimen’, zoals de reden het snelle vertrek uit Trevoux van Jan Gorter en zijn zus, bij aan de spanning, maar zijn ze niet heel interessant. Ook zijn sommige uittreksels uit het archief niet altijd even boeiend om te lezen. Ook sommige grappen met namen als prof. Frits Ankersmit uit Groningen zijn wat flauw.

Beschreven

Het boek eindigt met de herdenking van de sterfdag door de nazaten. In het boek schrijft Kees ’t Hart hier een artikel over in de Vrij Nederland. Hij eindigt met een alinea over het leven en de geschiedenis van Betje Wolff en Aagje Deken, die weer herschreven moet worden. Laat hij dat nu net op een leuke manier hebben gedaan in deze roman.