Regisseuse Liesbeth Gritter houdt niet van theater. Ze houdt niet van acteurs die acteren, die bewust verbaasd of heel boos spelen. Uit onvrede met het theateraanbod richtte ze samen met Mette van der Sijs in 1999 Kassys op. “Bij Kassys benadrukken we niet het theatrale, maar het menselijke. De kracht van Kassys is dat we een situatie op het toneel zetten waarbij het publiek het gevoel heeft dat ze naar echte mensen zitten te kijken,” legt Gritter uit. “Kassys gebruikt geen grote dramatische Shakespeare-achtige fictie, maar stelt het menselijk gedrag centraal. De nadruk ligt altijd op de subtiliteit van het acteren.”

Ware aard

Scène uit Actor’s Cut. Foto: Liesbeth Gritter.

Momenteel toert de groep met Actor’s Cut, een voorstelling die zich deels af op het podium en deels in een film afspeelt. Een groep acteurs heeft een film gemaakt, en tijdens de voorstelling Actor’s Cut is het publiek getuige van de première. Terwijl de acteurs op het podium naar het eindresultaat zitten te kijken, ontdekken ze dat ze het verhaal kunnen beïnvloeden. Iedereen doet vervolgens zijn best om zo voordelig mogelijk in de film naar voren te komen. Met het egocentrische gedrag dat ze daarbij tentoonstellen, komt hun ware aard naar boven.

Opvallend is dat in Actor’s Cut, tegen de gewoonte van Gritter in, heel duidelijk sprake is van een dramatische situatie. “De acteurs zijn aanwezig op de première van hun film, dus het publiek weet in welke situatie ze naar die mensen moeten gaan kijken. Het zijn acteurs die hun kans grijpen om eindelijk te doen wat ze altijd al wilden doen. Je voelt dat ze voor hun eigen egostreling gaan en geen rekening houden met hun medespelers.” Bovendien zette ze haar voorliefde voor klein en naturel spelen enigszins opzij: “Bij andere voorstellingen van Kassys is het allemaal wat subtieler, ligt het spel dichter bij de werkelijkheid. Bij Actor’s Cut bleek dat onmogelijk omdat de film zo veel aandacht trekt dat je daar op de vloer wel iets groots tegenover moet zetten, wil je de aandacht ook naar de vloer trekken.”

Film en theater bijna onmogelijk

In vier van de elf voorstellingen van Kassys is al een combinatie gemaakt van film en theater. Eerst wordt er een film vertoond en daarna begint de voorstelling, of andersom. Of er ontstaat een samenvloeiing van beide vertelvormen zoals bij Actor’s Cut. “Theater vind ik vaak heel moeilijk te geloven en dat heb ik bij film niet,” vertelt Liesbeth Gritter. “Ik ga heel makkelijk mee in een film. Dat wordt in werkelijke ruimtes verteld en dat grijpt mij emotioneel veel sneller dan een theatervoorstelling.” Belangrijk voor haar is ook dat film aanvullende mogelijkheden tot vertellen biedt: “In een film kun je een tijdssprong maken of een hele avond vertellen in vijf minuten.” Maar de voornaamste reden dat Kassys zo vaak met film en theater werkt, is toch dat het elke keer weer een avontuur is om de film en de voorstelling samen te brengen. “De manier waarop mensen naar film kijken en de reden waarom ze naar theater kijken, is zo verschillend dat ik het heel spannend vind om film en theater bij elkaar te brengen. Ook omdat ze haast niet bij elkaar te brengen zijn, het is bijna onmogelijk. Toch ben ik altijd weer tevreden met het resultaat.”

Tournee in Amerika

Scène uit Kommer

Begin volgend jaar gaat Kassys voor de derde keer op tournee met de voorstelling Kommer. Ze spelen hiermee zelfs vijfentwintig keer in Amerika. “In Kommer is de weergave van de subtiliteit van het menselijk gedrag het meest geslaagd. Het stuk gaat erover hoe mensen omgaan, of eigenlijk niet omgaan, met verdriet. Hoewel het thema heel zwaar is, is het uiteindelijk wel een hele humoristische voorstelling. Je voelt dat het publiek enorm moet lachen om het gedrag dat ze zien, het onhandige om elkaar heen gedraai van mensen die zich geen houding weten te geven. En dat ze er dan ook nog maar een dooddoener in gooien omdat de stilte te pijnlijk is. Dat zie je vaak gebeuren op een begrafenis. Je wilt iets zeggen tegen degene die iemand is verloren, maar wat moet je zeggen? Zeg je dan ‘Gecondoleerd’ of zeg je ‘Ik wens je veel sterkte’ of zeg je ‘Het was een goed mens’? Het is heel herkenbaar, want iedereen is wel eens in zo’n situatie terechtgekomen.”

Perfectionistisch

Twee weken na de première van Actor’s Cut vertelt Liesbeth nog een grote verandering in de film te hebben aangebracht. Ze blijkt te corrigeren tot het einde van de theatertour. “Ja, we zijn nog steeds bezig met het verbeteren van de voorstelling. Ik ga ook iedere voorstelling nog mee om te kijken en ik blijf altijd schaven tot het helemaal goed is.” Dat is ook een van de dingen die haar zo aanspreken in theater: “Je kunt een voorstelling altijd beter maken, dat is het mooie.” Dat betekent voor Gritters wel dat je naar de voorstelling moet blijven kijken alsof het de eerste keer is dat je hem ziet, en dat is niet gemakkelijk. “Daarom luister ik ook naar commentaar van mensen. Ik weet precies wat ik met elke scène bedoel, maar dat wil natuurlijk niet zeggen dat het ook zo over komt. Overigens trek ik me er ook niet altijd wat van aan. Iemand heeft bijvoorbeeld gezegd dat de ruzie aan het einde van de voorstelling [waarbij een van de actrices telkens in herhaling valt en alles tot in detail gecontroleerd wil hebben – DvdS] veel te lang duurt. En daar ben ik het dan gewoon echt niet mee eens. Ik vind het erg goed dat die ruzie zo lang doorgaat. Op die manier denkt iedereen op een gegeven moment: ‘Schiet die vrouw neer, dan zijn we er vanaf’. Hij moet gewoon zo lang zijn om die irritatie te wekken.”

Recensies

Gritter peilt graag de reacties van het publiek bij een voorstelling. Maar met commentaar in recensies kan ze meestal niet zo veel: “Er staat heel weinig kritiek in waar ik zelf niet al aan had gedacht. We zijn drie maanden met zo’n voorstelling bezig, dus alle zwakke punten die erin zitten, ken ik ook wel. Ik weet alleen de oplossing nog niet helemaal. Als iemand over Actor’s Cut zegt dat de voorstelling een beetje te lang duurt, dan vind ik dat ook. Maar dan wordt vaak gedacht dat dit opgelost kan worden door er een stuk uit te halen. Zo makkelijk gaat dat natuurlijk niet, hierdoor wordt het niet beter. Ik voel wel dat ik de voorstelling ergens moet inkorten en uiteindelijk zal ik ook wel vinden waar dat moet gebeuren.” Met Actor’s Cut hoopt Gritter uiteindelijk hetzelfde bereiken als met het goed ontvangen Kommer; ze wil het publiek anders naar hun eigen gedrag laten kijken. Tijdens de voorstellingen blijft ze daarom zoeken naar de perfecte vorm, zoals ze dat ook bij Kommer heeft gedaan. “Daar hebben we ook tot in den treuren aan zitten sleutelen en nu is het helemaal goed. Het zou toch mooi zijn als Actor’s Cut ook wordt opgepikt in het buitenland. Dan kunnen we daar na al die jaren eens een andere voorstelling spelen!”

Het Kassys-virus

“Iemand heeft het effect dat onze voorstellingen hebben eens het Kassys-virus genoemd. Dat vind ik mooi. Je bent je na de voorstelling zo bewust van alles wat je doet. Wat je zegt, hoe je je gedraagt als je je ongemakkelijk voelt en je geen houding weet te geven. Door het kijken naar die voorstelling word je je zo bewust van je eigen handelen, dat ’t vaak nog een paar dagen doordendert voordat je dat gevoel weer kwijtraakt. Vooral bij Kommer heb ik dat veel gehoord. Dat het gedrag op de vloer zo pijnlijk is en zo herkenbaar dat de toeschouwer een soort virus krijgt en ontdekt: ‘Ja dat doe ik ook, ik sta ook zo te klungelen als ik niet weet wat ik moet zeggen’. Dat is precies wat wij met onze voorstellingen willen bereiken.”