Een heel weekend in het teken van de Japanse meester

Naar aanleiding van het langverwachte verschijnen van Murakami’s nieuwste roman, De Moord op Commendatore, waarvan het eerste deel in december 2017 verscheen en het tweede deel de dag voor aanvang van dit festival, wordt een ode gebracht aan de wereldwijd populaire Japanner. Twee dagen lang staat het enorme cruiseschip SS (“en het is een schip hè dames en heren, geen boot”, aldus The Kik-frontman Dave von Raven) volledig in het teken van Murakami.

Deze reportage gaat over de zaterdag, dat op zichzelf al zo’n vol programma heeft dat het makkelijk over twee dagen verspreid had kunnen worden: in de grotere zalen worden lezingen gegeven door en met bekende en minder bekende Nederlanders, er worden interviews gehouden met Nederlandse schrijvers en journalisten die met kinderlijk enthousiasme uitweiden over hun liefde voor het omvangrijke oeuvre van de kleine Japanner. Voor de creatievelingen zijn er workshops portretschilderen en Japanse tekens schrijven, en wie even stoom wil afblazen kan zich tegoed doen aan de muziek en films die in een apart zaaltje worden gedraaid.

Peter Buwalda over zijn Murakami-fascinatie

Winfried Baijens (bekend van het NOS Journaal) trapt de dag af met schrijver Peter Buwalda, met wie hij een gesprek voert over de muzikale referenties in Murakami’s werk. Bescheiden wimpelt Buwalda de vragen over zijn eigen nieuwste werk, waarvan hij in de ‘schrappen en schaven-fase’ zit, na een paar minuten af en zegt dat hij is gekomen om over het werk van Murakami te praten, niet over hemzelf. Bewogen en met een tikkeltje sarcasme waar Murakami zelf vast om moet hebben gegniffeld, vertelt hij over zijn fascinatie voor zijn Japanse collega. Hij begint met een compliment door te stellen dat bijna alle boeken van Murakami tot nu toe goed zijn ontvangen, iets wat niet iedere schrijver kan zeggen. Bovendien zit er veel diversiteit in zijn boeken zodat het heel veel mensen aantrekt. “Net als Picasso weet Murakami esthetisch te boeien en tegelijkertijd te behagen. Dat is zijn grote geheim: hij maakt associaties die nergens op slaan, hij gooit alle logica overhoop, ‘but we buy it’.”

Lezing op het Murakami-festival. Foto: Cyriel Jacobs

Duke Ellington versus Thelonious Monk

Naar de muzikale verwijzingen in Murakami’s werk refereert Buwalda door aan de hand van twee jazzmusici de verschillende soorten boeken aan te duiden: “Aan de ene kant heb je de wat traditionelere, licht sentimentele romans die te vergelijken zijn met het werk van Duke Ellington, waarin soms iets aparts gebeurt maar die toch gewoon van A tot Z op een kabbelend tempo verteld worden, zoals South of the border, Spoetnikliefde en Norwegian Wood. En aan de andere kant heb je die gekke, Thelonious Monk-achtige romans, zoals Hardboiled Wonderland, Kafka op het strand en De opwindvogelkronieken.” De twee lijken volgens Buwalda op elkaar in hun totaal eigen stijl van muziek en literatuur maken. “Monk is eigenlijk de Murakami van de jazz: je kunt er alleen maar bewonderend naar kijken, maar het gaan nadoen is zo moeilijk omdat hij zo’n eigen stijl heeft. Een bladzijde Murakami en je weet met wie je te maken hebt. Twee maten Monk en je weet dat het Monk is. Murakami’s werkwijze is als die van een jazzmusicus: improvisatie staat hoog bovenaan. Hij staat op en weet niet waar hij eindigt. Hij heeft de gave van een jazzmusicus dat hij het interessant weet te houden. Het kenmerk van jazz is dat er geen structuur in zit. De uitdaging is om in die chaos orde te scheppen, en daar slaagt Murakami over het algemeen wonderwel in.”

Optreden van The Kik. Foto: Cyriel Jacobs

Murakami verpersoonlijkt de globalisatie

Op de vraag waarom de schrijver ook bij ons zo populair is, terwijl de Japanse normen en waarden zo anders zijn dan de onze, zegt Buwalda: “Murakami verpersoonlijkt de globalisatie. Iedereen vindt het even mooi, en dat komt volgens mij omdat hij juist die mix handhaaft tussen dat typische uit zijn eigen land, het zijn altijd Japanners met Japanse namen, maar ze sluiten aan bij The Beatles, bij Beethoven, bij Duke Ellington. Murakami maakt op een fabuleuze manier gebruik van het collectieve bewustzijn.”

Het jaarlijks terugkerende gezeik over de Nobelprijs

Journalisten Auke Hulst (NRC) en Arjan Peters (de Volkskrant) schuiven vervolgens aan om te vertellen over hun ervaringen met het interviewen van the master himself. Ze hebben het onder andere over hoe Murakami ongeschreven literaire regels overtreedt: “Hij tergt zijn lezers door niet te vertellen hoe iets afloopt. Volgens Murakami is dat geen open einde, maar zijn einde, dus het is klaar. Ik beëindig hier het verhaal en dan mag u zelf verder denken hoe het dan gaat. Dat is natuurlijk verschrikkelijk, maar ook leuk.”
Ook hebben ze het over het publieke optreden van de Japanner: “Interviews geeft ‘ie zelden, hij wil zijn boeken niet uitleggen.” Auke Hulst heeft hem geïnterviewd op Hawaï eind 2013, waar Murakami gastschrijver was op de universiteit van Honolulu. “Murakami komt uit een linkse studentenhoek en is behoorlijk geëngageerd. Het huidige klimaat in Japan is behoorlijk verrechtst, dus hij mocht het niet over politiek hebben, terwijl dit wel invloed heeft op zijn werk. Het werd echt een gesprek, hij was heel relaxed. We hadden het over jazz en over zijn droom om ooit weer een jazzcafé te openen. En het jaarlijks terugkerende gezeik over de Nobelprijs.” (Murakami is al meerdere keren getipt voor de Nobelprijs voor de Literatuur, red.)

SS Rotterdam. Foto: Cyriel Jacobs

Ankerloze mensen

Ook Hulst en Peters hebben het over de mondiale aantrekkingskracht van Murakami’s werk: “Het zijn personages die geen grote emoties doormaken. Vaak ankerloze mannen. Die personages zijn eigenlijk heel on-Japans doordat ze ankerloos zijn, doordat ze zoekende zijn, niet functioneren in het bedrijfsleven. Dus voor Japanse lezers zijn de personages veel minder gewoon dan voor ons. Juist omdat ze nergens toe behoren. Hij schrijft steeds over hetzelfde type mensen. Japan heeft een lange economische crisis doorgemaakt sinds de jaren negentig, waardoor de oude sociale structuren van Japan zijn gaan verbrokkelen, en het soort mensen waar Murakami al over schrijft sinds de jaren zeventig, komt nu steeds vaker voor in Japan. In die zin is hij een soort van sociale visionair en ik denk dat de aantrekkingskracht voor zijn werk daar ook een beetje in schuilt, in de herkenning van het nieuwe Japan. Niets is per definitie waar, mensen zijn zonder anker, er is geen levensdoel.”

Waar Buwalda en de journalisten diepgang brengen op de ochtend, kan de bezoeker ’s middags weer even ademhalen met de presentaties van gelegenheidsduo en goede vrienden Matthijs van Nieuwkerk & Wilfried de Jong, cabaretier Wim Helsen, een Murakami-quiz en voorleessessies van onder anderen Pepijn Lanen, Carolien Borgers en Ellen Deckwitz. Als de avond invalt wordt het tijd voor een passend hapje en drankje (lees: sushi, noedels en een heuse cocktailbar) onder het genot van live muziek, dat met Rotterdams eigen band The Kik wordt ingeluid. En het bleef nog lang onrustig op de boot, pardon, het schip.