'Vertel het me, ik zal zwijgen, luisteren, lezen en kijken'

Doreen Hazel, een in 2014 overleden zwarte theologe, zei eens: ‘Ik ben zwart, vergeet dat meteen. Ik ben zwart, vergeet dat niet’. Het is een uitspraak die me altijd bij is gebleven. Lang heb ik gedacht dat ik louter volgens het eerste deel ervan naar de wereld keek, maar uiteindelijk kun je nooit echt kleurenblind naar de wereld kijken, al denk je dat je dat doet en moet doen.

Ik weet nog goed waardoor ik op een gegeven moment oog begon te krijgen voor het tweede deel van Hazels uitspraak. Dat kwam nadat ik het boek De ondergrondse spoorweg uit 2016 van Colson Whitehead las. Bij dat ene, bekroonde boek is het niet gebleven; ook zijn nieuwste, De jongens van Nickel, bezorgde mij kippenvel, door de diepe ellende die erin wordt beschreven in de wetenschap wat witte mensen zwarte mensen aandeden en aandoen.

Je zou het met de titel van een tentoonstelling in Museum KAdE in Amersfoort ‘Tell me your story’ kunnen noemen. Vertel het me, ik zal zwijgen, luisteren, lezen en kijken. Neem de ruimte, neem het woord en de tijd. Wellicht ging ik het boek van Colson Whitehead lezen omdat het de Pulitzerprijs had gewonnen en veel publiciteit kreeg, maar ik was meteen overtuigd door zijn faction. Dit boek over het slavernijverleden in Amerika maakte een onvergetelijke indruk, zo dat het verhaal tot op de dag van vandaag beklijfde, meer dan andere boeken van zwarte auteurs die ik daarvoor las. Dat komt door zijn enorme verbeeldingskracht en observaties, waardoor hij me meteen zijn verhaal in had getrokken, en door de ingetogen manier waarop hij alles weet te beschrijven.

De suikerplantage Waterlant in Suriname, Dirk Valkenburg, beeld uit de expositie Amsterdammers en slavernij

Inmiddels zag ik een tentoonstelling (Amsterdammers en slavernij, nog t/m 18 oktober a.s. in het Stadsarchief van Amsterdam) die naadloos aansluit op De ondergrondse spoorweg van Whitehead. De tot slaaf gemaakten uit zijn boek en die waarover de tentoonstelling gaat, kregen een naam en een gezicht, ze werden concreet en niet langer een nummer. Hun geschiedenis ging leven, zoals de vrouw op het prachtige laatste portret op de tentoonstelling, een grote, anonieme krijttekening van Susanna Dumion (1713-1818) uit het Teylers Museum in Haarlem.

Die bubbel? Nee, daar kan en wil ik niet meer in terug. Keek ik eerst louter volgens het eerste deel van het citaat van Doreen Hazel, nu ben ik me ervan bewust dat je dat citaat in zijn geheel moet vatten.

Toch zul je, hoeveel boeken je ook leest en hoeveel tentoonstellingen je ook ziet, als wit mens nooit kunnen begrijpen wat het is om zwart te zijn, zei advocaat Natacha Harlequin terecht in een talkshow afgelopen zomer. Ik zal mij dan ook zoveel mogelijk blijven verdiepen in hoe alomvattend racisme in de werkelijkheid is en hoe ik me daartoe moet verhouden.

Foto: Mike Bink, Tell Me Your Story, Kunsthal KAdE (het afgebeelde werk van is van Kerry James Marshall)