Roemeense Weltschmerz – Iris Wolff

Raamschilderij

Soms lijkt het verhaal meer een schilderij dan een boek. Een schilderij met heel veel verschillende doorkijkjes, waar je talloze zinnen en verhalen in kan ontdekken die allemaal losse kunstwerken op zich zijn. Wolff tracht haast van iedere zin een kunstwerk  te maken. Wanneer ze de levensgeschiedenis van Samuel, en eigenlijk daarmee ook die van de generaties voor en na hem, doet ze dat op een hoogst gekunstelde wijze. De grens tussen heden en verleden vervaagt, een dialoog verbuigt langzaam om tot een observatie en er is tijd, véél tijd voor ieder detail dat waarneembaar is met het blote oog. Het is één lange warboel aan zinnen die strijden om de mooiste van allemaal te zijn:

‘Ze [Stana] wiebelde met haar tenen. Als verdriet in je borst woont, dan zit vrolijkheid in je tenen. Alles heeft een vaste plaats in het lichaam, dacht Stana, en ze werkte aan het completeren van die landkaart.’

Dit soort zinsconstructies maken het een genot om dit werk te lezen en leiden tevens tot verwarring: hebben we hier te maken met een kruisbestuiving tussen proza en poëzie? Als dat zo is, dan is het een geslaagde mix. De poëtische taal van Wolff past ook bij haar personages, waar je maar lastig hoogte van krijgt. De personages die Wolff schetst in haar boek, zijn allemaal stuk voor stuk behoorlijk complex. Ze laten zich niet vastketenen door de tijd waarin ze leefden (de DDR) of het gedachtegoed van diezelfde tijd. Ze hebben een eigen wil, en sterker nog: een eigen mening. Zo ook de ouders van Samuel: Florentine en Hannes. Hannes is de predikant van het dorp en is tevens een soort ‘hoeder’ van alle reizigers die het dorp bezoeken, waaronder de Duitse student Benedict (‘Bene’). Al verlangen ze er nog zo naar, hun is enkel één zoon gegund.

Vrijheid

Samuel heeft in zijn jeugd geen behoefte om te spelen met andere kinderen. Hij doet wat hij wil, zoals stiekem van huis weglopen en op de huifkar van een boer springen Als hij volwassen is en voor de eerste keer verliefd wordt op een vrouw genaamd Stana (liefkozend ‘Sana’, dat ‘droomster’ betekent, genoemd), blijkt dat er nog een ander sentiment is dat hem niet los kan laten: een gevoel van losbandigheid, om die vrijheid achterna te blijven jagen zoals hij dat al deed als kind. Zijn enige jeugdvriend Oswald wil graag Roemenië verlaten en een leven opbouwen in West-Europa. Niet ter land, niet over zee, maar in de lucht verdwijnen ze op een nacht met het vliegtuig (dat ze zélf besturen) richting een vrijer leven. De vraag is: beklijft het leven in West-Europa en blijven ze aldaar of slaat het gemis van vrienden en familie een te groot gat in hun beider harten? En is dit hetgeen wat Samuel echt wil? Of geeft hij zijn eigen ambities en dromen op voor die van zijn boezemvriend?

Vertraagd lezen

Het boek is niet bepaald spannend. Dat lijkt ook niet de intentie geweest te zijn. Hoewel het boek maar 210 pagina’s telt, is het een heel rijk verhaal. Er gebeurt veel en je hebt het gevoel dat je alle personages echt leert kennen. Dat is erg knap van schrijfster Wolff. Dat Wolff je betovert met haar schrijfstijl, moge duidelijk zijn. Het probleem is dat het verhaal daar soms onder lijdt. Juist door de onduidelijke tijdsprongen en wisselingen in perspectief raak je ontzettend vaak de rode draad kwijt. Wie dit boek wil lezen, moet hier tijd en aandacht voor nemen. Je moet met een waakzame blik bladzijde voor bladzijde tot je nemen. Dat neemt niet weg dat het verhaal alsnog beklijft en je een goed beeld krijgt van de tijdgeest. Het jammere is wel dat Samuel tot op de laatste pagina in mysterie gehuld blijft. Hij openbaart niet bepaald zijn geest, je dringt niet door tot zijn psyche. Je krijgt een beeld van hem als persoon en van al zijn karaktereigenschappen via de dialogen die hij met anderen voert en hoe anderen – met name Benedict, die hij later in zijn leven opnieuw ontmoet – over hem denken. Een alleraardigst werk van een nog tamelijk onbekende stem in Nederland.