Recht en onrecht op het grote doek – deel 2

In Ai WeiWei: The Fake Case volgen we conceptueel kunstenaar Ai WeiWei. Met zijn kunst verzet hij zich openlijk tegen het Chinese regime, wat in 2011 leidde tot zijn arrestatie. De Deen Andreas Johnsen had de unieke positie om Ai WeiWei tijdens zijn proefverlof te filmen. Hij volgt de man in zijn thuissituatie, tijdens interviews en in zijn omgang met de beperkingen die hem zijn opgelegd. Ai WeiWei toont zich allesbehalve een slachtoffer. Nog steeds is hij voorvechter van het uiten van je mening, waarmee hij zich keer op keer problemen met de Chinese autoriteiten op de hals haalt. De film laat op indringende, maar ook komische wijze zien hoe Ai WeiWei zich met zijn kunst verzet tegen het regime. De steun die hij daarbij krijgt van het Chinese volk is tekenend en biedt nog hoop op een betere toekomst voor jong China. Ai Weiwei is een voorbeeld van hoe kunsten gebruikt kunnen worden om te provoceren en kunnen leiden tot het aanwakkeren van verandering.

Verandering is ook wat de Mexicaanse Eufrosina wil bewerkstelligen in de documentaire Eufrosina’s Revolution. Wanneer zij, na haar verkiezing tot burgemeester, het ambt niet mag uitoefenen omdat zij een vrouw is, onderneemt zij actie. De filmmaakster volgt haar in haar rol van activist tot bewindvoerder. Dat Eufrosina het uiteindelijk tot de hogere regionen van de politiek weet te schoppen is te danken aan haar doorzettingsvermogen en tomeloze inzet voor een betere positie van de vrouw. Die wordt haar overigens niet door iedereen in dank afgenomen, want in de afgelegen en armoedige gebieden waar Eufrosina vandaan komt, blijken gelijke rechten nog niet zo vanzelfsprekend. Wanneer een bewoonster van een nabijgelegen dorp zich negatief uitlaat over Eufrosina en haar valse intenties en leugens toedicht, blijkt de angst voor verandering. Mexico heeft nog een lange weg te gaan, maar Eufrosina heeft wel plaats gemaakt voor nieuwe paden. In zijn opzet blijft de film dichtbij de persoon Eufrosina staan en is er buiten haar activisme en wens tot verandering veel aandacht voor het dagelijks reilen en zeilen in de onherbergzame gebieden. De film weet daarbij niet altijd de aandacht vast te houden.

In Rachel Boyntons Big Men staat de ontdekking van een olieveld bij Ghana centraal. Het kleine Amerikaanse bedrijf Kosmos Energy investeert in het olieveld en belooft de Ghanezen de opbrengst eerlijk te delen. Dat het allemaal anders loopt, wordt door Boynton op spanningsvolle wijze vastgelegd. Zij heeft daarbij de unieke positie om het hele gebeuren van meet af aan te volgen en te filmen. ‘Kleine jongen’ Kosmos Energy krijgt te dealen met een veranderd politiek klimaat, corruptie en de grote jongens die ook een graantje mee willen pikken, want olie is tegenwoordig een schaars goed. Daarbij toont Boynton hoe de olie-industrie een vernietigende rol in buurland Nigeria speelt: in plaats van de beloofde welvaart, ontstaat er steeds meer verdeeldheid en woedt er een soort ‘olie-oorlog’.  De toekomst in Ghana blijkt onzeker. Hoewel de regering belooft dat het zal investeren in het volk, blijken internationale grootmachten er uiteindelijk met het meeste geld vandoor te gaan. Een schrijnend voorbeeld van hoe de ontdekking van een grondstof leidt tot corruptie, verdeeldheid en hoe het grote geld allesbehalve op de beloofde plek terecht komt.

Coach Zoran and his African Tigers speelt zich ook af in Afrika, maar we verkassen ditmaal naar Zuid-Soedan. Zuid-Soedan is na bijna vijftig jaar burgeroorlog onafhankelijk geworden. Tijd dus voor een eigen voetbalteam! En wie kan dat team beter samenstellen en leiden dan de temperamentvolle Servische coach Zoran? Op humoristische wijze laat de film Zorans pogingen en onderhandelingen zien die nodig zijn om een goed voetbalteam van de grond te krijgen. De tragiek die erachter schuilt is subtiel voelbaar, want vergaande bezuinigingen en de moeizame relatie tussen de coach en de autoriteiten maken het succes van het voetbalteam tot een harde strijd.  Coach Zoran and his African Tigers is een stuk luchtiger dan het overwegend zware programma dat Movies That Matter herbergt, maar de politieke lading die erachter ligt klinkt wel door.

Vele vertoningen gingen gepaard met een Q&A na de film. Voor een festival dat de dialoog met de filmmakers stimuleert, was het schrijnend om te zien (met name bij de kleinere films) dat het publiek vaak niet de moeite nam om meer over achtergronden of beweegredenen van de filmmakers te weten te komen. Het festival liet daarmee een gemengde indruk achter: na de zware thematiek moet er vooral geborreld worden. In hoeverre het documentaire- en filmaanbod echt stemt tot nadenken of tot actie, is de vraag. Aan Movies That Matter ligt dat niet: met deze editie zetten zij zich op de kaart als een filmfestival waar mensenrechten centraal staan en je weer even met je neus op de feiten wordt gedrukt. Soms heftig, soms ontroerend, dan weer luchtig en komisch. Hoe belangrijk het is om in dialoog te blijven en je ogen te openen in plaats van te sluiten, blijkt wel uit het diverse aanbod van deze editie.