Hannah Arendt

Von Trotta’s stokpaardjes (sterke vrouwen en politieke gevoeligheden) maken de keuze voor Arendt niet vergezocht. Het levensverhaal van de Duits-Amerikaanse filosofe sluit naadloos aan op de wensen en (thematieke) voorkeuren van Von Trotta. Ook voor een andere geliefde focus van de regisseur, de invloed van het persoonlijke op het politieke (en vice versa), hoefde ze bij Arendt niet lang te zoeken. Haar leven is er door getekend. Al direct in een van de eerste scènes zien we Arendt door de ogen van Von Trotta: statig en sterk.

De film draait grotendeels om het proces van Adolf Eichmann waar Arendt (Barbara Sukowa) verslag van doet voor The New Yorker. De joodse Arendt is aanwezig bij het proces (in de film is echt beeldmateriaal van het proces gebruikt) en ze ontwikkelt hier de aanzet van haar theorie ‘de banaliteit van het kwaad’: in de gedaante van Eichmann is het kwaad geen uiting van satan, schrijft ze, maar eerder een uiting van een onbenul. Het kritisch denken was afwezig en de verantwoordelijkheid van de massamoord is gebureaucratiseerd en opgeknipt. Met haar artikel oogst Arendt vervolgens felle kritiek: ze neemt het op voor de geweldenaar en valt bijkans haar eigen soort mensen aan. Ook enkele van haar zeer geliefde vrienden keren zich tegen haar.

Gul lachende Duitsers

De relaties die Arendt heeft zijn zeer liefdevol en belangrijk voor haar, zo is te zien. En ook al wordt er nu en dan flink gediscussieerd, de vrienden gaan steevast met een lach uiteen. De banden zijn diep en hartstochtelijk, zoals blijkt uit diverse feestjes en terrasbezoeken waar gul lachende Duitsers van de partij zijn. Zoals haar goede vriendin en schrijver Mary McCarthy (Janet McTeer), die Arendt zowel stevig flankeert als een lichtvoetige, speelse noot de film infietst. De warme vriendschappen wordt gecontrasteerd door de eenzaamheid die onafhankelijk denken met zich meebrengt. Martin Heidegger, in de jeugd van Arendt haar professor en kortstondig haar geliefde, heeft haar deze les geleerd. Het is volgens hem moeilijk om hartstocht en denken samen te laten gaan, waar de eigenzinnige Arendt het mee oneens is. Een voorbode van wat haar te wachten staat.

Naast de analyse van Arendt op het Eichmann-proces, geeft de film een klein kijkje in hoe de journalistiek werkt. Na enig redactioneel gesoebat over het proza dat de filosoof eindelijk heeft aangeleverd (‘filosofen doen niet aan deadlines’) en een discussie over het verschil tussen feit en interpretatie, is te zien dat de artikelen een stortvloed aan reacties teweegbrengen, over de hele wereld. De telefoon staat roodgloeiend en de brieven staan vol verwensingen. Uiteindelijk, wanneer het universiteitsbestuur Arendt vraagt haar colleges aan de universiteit op te geven, geeft ze een openbaar college waarin ze vurig de stappen in haar denkwijze uiteenzet. Met haar prachtige – van zware Duitse klanken doorspekte – Amerikaans-Engels betovert ze de hele zaal (en de bioscoopzaal) als ze uitlegt dat proberen te begrijpen niet hetzelfde is als vergeven. Enkele van de vrienden met wie ze eens zo liefdevolle relaties onderhield, vergeven Arendt niet voor haar begrip en onafhankelijkheid. De film toont hoe denkbeelden toch tussen eens zo hechte vriendschappen in kunnen gaan staan.

Een quote van (wederom) Heidegger vat de boel mooi samen: ‘Tijd is een geheimzinnig iets dat de dingen kan veranderen.’ Ten tijde van het proces bracht de publicatie van Arendts artikelen een storm van protest teweeg: haar ideeën stonden haaks op de tijdsgeest. Nu is de analyse meer gemeengoed geworden onder de intelligentsia. Onafhankelijk denken, zoals Hannah Arendt dat deed, vergt oorspronkelijkheid en moed, en er worden soms grote offers voor gebracht. Van Trotta weet het toch niet als eenvoudig te boek staande onderdeel van het gedachtegoed van Arendt boeiend te verbeelden en levert met deze biopic een fraaie film af van een eigenzinnig en gelaagd persoon.