De zin en onzin van werk

Met de hashtag #ikwordgezocht bracht de NOS beroepen ‘waar Nederland om staat te springen’ in beeld en gemeentes experimenteren met een basisinkomen voor bijstandsgerechtigden. De huidige tijden dwingen ons tot een nieuwe focus op het werkend bestaan. FOTODOK stelt scherp op het thema door de lens van verschillende internationale beeldmakers.

Baan(on)zekerheid en sollicitatieperikelen

Direct bij binnenkomst blijkt die werk-thematiek ook heel persoonlijk gericht. Op een computerscherm kun je als bezoeker namelijk ‘testen’ of je huidige functie ook in de toekomst nog bestaansrecht heeft, of dat automatisering voor de betreffende beroepsgroep op de loer ligt. Afhankelijk van het testresultaat vervolg je het tentoonstellingsbezoek met een gevoel van geruststelling of juist verontrusting.

In de eerste van de over de bovenverdieping verspreide tentoonstellingsruimtes geeft de Japanse visual storyteller, fotograaf en regisseur Hiroshi Okamoto een inkijk in de sollicitatieperikelen van een goede vriend. De installatie Recruit (2013) is een muur-vullende collage met het cv, een rastervormige verzameling sollicitatiebrieven en snapshots van de sollicitant in kwestie. Een herkenbare set voor iedereen die zich weleens in het sollicitatiecircus heeft gestort. Tenzij je het Japans goed beheerst blijft de specifieke inhoud van de brieven echter een raadsel.

Een document van verdwenen werk

Bart Sorgedrager, detail De Schoorsteen Moe(s)t Roken (1997-2016), FOTODOK Utrecht, foto: FOTODOK

Wanneer die felbegeerde baan is bemachtigd, kunnen andere obstakels zich aandienen. Bijvoorbeeld in de vorm van de eerder aangestipte automatisering, die hardnekkig blijft doorzetten. In de langlopende fotoboekenserie De Schoorsteen Moe(s)t Roken (1997-2016) documenteert fotograaf Bart Sorgedrager de gevolgen van dit proces. Zijn fotoboeken vormen een verzameling van verdwenen bedrijven, door automatisering, verplaatsing van de productie naar lagelonenlanden, of omdat er geen vraag meer is naar de producten. In de fotoboeken besteedt Sorgedrager ook aandacht aan de bedrijfshistorie. Zijn werk plaatst de tentoonstellingsthematiek in een breder historisch perspectief.

Werklustige pensionado’s

Met het oog op het leven na het werkzame bestaan zijn de video’s van het kunstenaars- en fotografenduo Olivier van Breugel en Simone Mudde interessant. Zij laten zien hoe cultuur-gerelateerd zoiets als arbeidsethos is. In Nederland roept het verhogen van de pensioenleeftijd negatieve reacties op. In Japan gebeurt echter het tegenovergestelde. Op verschillende videoschermen portretteert de video-installatie Mono Men (2016) Japanse pensionado’s die hun pensioenjaren graag ‘zinvol’ besteden. Bijvoorbeeld als verkeersregelaar op een opvallend rustig verkeersknooppunt.

De toekomst van werk?

Michael Mönnich, detail On-Demand Workforce (2018), FOTODOK Utrecht, foto: FOTODOK

Met foto’s, video’s en installaties focust Why Work op de competitieve arbeidsmarkt, automatisering en het arbeidsethos in tijden van verdwijnende en veranderende arbeid. De rol van werk wordt vanuit verschillende gezichtspunten beschouwd. Het blijft echter gissen welke vraag er in de tentoonstellingstitel besloten ligt? Is het de vraag waarom we werken, of de vraag waarom we nog werken?

De uit foto’s, video’s en teksten bestaande installatie On Demand Workforce (2018) van fotograaf Michael Mönnich, die meermaals in de tentoonstelling terugkomt, verbindt deze vragen op inventieve wijze met elkaar. Mönnich werpt een kritische blik op het online-platform Mechanical Turk. Via deze zogenaamde ‘marketplace for work that requires human intelligence’ voeren mensen voor luttele bedragen uiteenlopende taken uit. Dit platform gebruikt Mönnich om zijn werk tijdelijk uit te besteden. ‘Photograph yourself and your workplace. send the pictures to my e-mail. Earn $ 0.30′ luidt zijn opdracht . Vervolgens portretteren mensen van over de hele wereld zichzelf, tegen een minimale vergoeding. Alsof zelfs de fotograaf zich afvraagt: ‘Why Work?’