Gevonden, geduid

De poëzie van Jansma bestaat in het nu. Het moment is een belangrijk aspect in haar gedichten. Bij die tegenwoordige tijd horen tastbare elementen, aardse zaken, zoals een aardappel, een trein. In verschillende gedichten komt ook de metafoor van een ander tastbaar element voor: een huis. Het is onduidelijk of ‘het huis’ nu een bewaarplaats is of een veilige plek, zoals in het gedicht De muur: ‘Maar buiten de meanderende grens van dit/ denken, het gemetselde project genaamd wij/ is altijd de vijand en ik ken hem niet (…)’. Misschien is ‘het huis’, dat een beeld voor het gedicht zou kunnen zijn, ook wel het tegenovergestelde van veilig. In de laatste strofe van De veiligheid is die tegenstelling zeer nadrukkelijk:

we zijn thuis, waar jij wilt zijn, waar ik wil zijn
en het vreselijke zal nooit gebeuren, nooit
hier stort het dak in, legt de nacht ons in as.

De voorlaatste regel lijkt een enjambement te hebben; je leest de zin door naar de volgende regel. De woordvolgorde van de laatste zin lijkt er echter op te wijzen, dat het juist niet om een enjambement gaat. De laatste zin van het gedicht is een nieuwe zin, waar het woord ‘nooit’ niet op van toepassing is. Het eindigt met de onheilspellende zin ‘legt de nacht ons in as’, die niet alleen op een slaap lijkt te duiden, maar ook op sterven.

Afwezige

De vastberadenheid over dat alles in het ‘nu’ bestaat en alleen in de huidige tijd kan bestaan, is eerder een wens dan een realistische gedachte. Ondanks de nadruk die Jansma legt op het moment, kan er niet ontkend worden dat dat moment niet eeuwig is: ‘alles valt naar zijn einde, alleen, ik kan het niet/ altijd maar weten, soms vergeet ik het’. Het verlangen naar het reduceren van gebeurtenissen tot het nu, is misschien het meest prettig voor de ik-figuur in dit gedicht. Immers, de ik-figuur vergeet liever dat alles ten einde loopt.

Die wens om vooral in het nu te blijven heeft misschien ook te maken met de treurigheid die een herinnering heeft in deze gedichten. Als de gedichten zich niet enkel bezig houden met het nu, zijn ze namelijk treuriger, triester door een opgeroepen herinnering. In het gedeelte Niet morsen maar schenken gaan de gedichten vooral over het afwezige, de mensen die ontbreken en die in de herinnering weer herdacht worden. Het is een breekbaar gedeelte, waarin in tere woorden het voorbijgaan, het verdwijnen, wit en de dood, en begraven een belangrijke rol spelen. In Lakenwit komt dit duidelijk naar voren:

-het lakenwit
dacht ik, zou stilte bevatten, eenvoud, niks.
Dit echoot na, verpopt zich, leegt zich.

Associatief

De kritiek op haar vorige bundels was dat Jansma’s gedichten soms te associatief zijn. De associaties zijn echter geen hermetische beelden. In Jansma’s poëzie bewonder ik juist die vaagheid van de associaties, die tegenover de klaarheid van andere zinnen staat. Voor Alles is nieuw schreef Jansma naast vrije verzen ook enkele sonnetten. Zij vormen in haar geval allerminst een keurslijf, maar bieden met hun heldere structuur van coupletten een geslaagde tegenstelling met de dromerige beelden, zoals in Het knippen van kleertjes en Het blauwe gezicht van de aarde.

Evenals verwoord in het titelgedicht Alles is nieuw lijken sommige gedichten van Jansma al te hebben bestaan. Je kunt elementen herkennen, beelden proberen te visualiseren of de sfeer in het gedicht herinneren: ‘het huis dat al oud is maar nieuw/ want opnieuw in dit heden gevonden’. Jansma weet in haar poëzie te benoemen wat er al was, wat ze al zag; zij wijst het opnieuw aan en duidt het in haar gedichten op een poëtische, maar ook heldere manier.