Zocht Tatiana de Rosnay het in Haar naam was Sarah in het nabije verleden (vlak voor WOII), nu duikt ze iets verder de geschiedenis in. Het Parijs van 1942 wordt in Het huis waar jij van hield ingeruild voor het Parijs van eind negentiende eeuw. Een verschuiving die de schrijfster schijnbaar moeiteloos ondergaat. De stad voelt rond 1870, door de pakkende beschrijvingen van De Rosnay, net zo levendig aan als in 1942.

Huis en haard met hand en tand

De setting is deze keer iets kleiner. Geen dreigende wereldbrand, maar wel een aanstaande aardverschuiving op stedelijk niveau. Door de ambitieuze stadsvernieuwingswerken van baron Haussmann verdwijnen er complete Parijse wijken van de kaart. De huizen van duizenden Parijzenaars worden onteigend. Een van de getroffen personen is Rose Bazelet. Haar huis moet plaats maken voor de Boulevard Saint-Germain.

Aangezien Rose verknocht is aan het huis wil zij niet wijken voor deze nieuwerwetse fratsen van de prefectuur. Het is het ouderlijke huis van haar overleden man, een veilige haven en een warm nest. Rose zal zich letterlijk tot het laatst verzetten alvorens haar huis aan de sloophamers te overhandigen. Ze heeft tenslotte haar overleden man beloofd het huis nooit te verlaten. En terwijl de sloop begint schrijft Rose in de kelder van het huis een lange brief aan haar man. Deze brief vormt de inhoud van Het huis waar jij van hield.

Prettig in een vreemde vorm

Dit is een prettig lezend boek met prachtige sfeerschetsen van negentiende-eeuws Parijs. Rose en haar buurtbewoners worden levendig en warm beschreven. Vanaf de eerste pagina heb je sympathie voor buurt en bewoners. Alle ingrediënten voor een geslaagde roman zijn aanwezig. Er zijn echter een aantal punten die verhinderen dat Het huis waar jij van hield de karakterisering ‘fantastisch’ krijgt in plaats van het predicaat ‘goed’.

Allereerst is er iets vreemds aan de vorm waarin het verhaal gegoten is. Rose schrijft het in de vorm van een brief aan haar overleden man. Ze had een innige, diepe band met haar man, die al enkele jaren dood is. Je verwacht dat iemand die zo veel van haar man hield regelmatig ‘contact’ zou houden met de overledene. Maar in haar brief aan haar man vertelt ze over alles wat is voorgevallen tussen zijn overlijden en de huidige sloop. Dat voelt vreemd aan. Ze zal belangrijke gebeurtenissen toch al wel eerder gemeld hebben?

Niet zo gruwelijke voorspelbaarheid

Daarnaast is er het geheim dat Rose haar man moet opbiechten. Op basis van het eerste argument is het vreemd dat Rose dit gewetensbelastende geheim nu pas aan haar man vertelt, maar het is uiteindelijk ook niet zo gruwelijk als de lezer doet vermoeden. De onthulling ervan is daardoor een beetje teleurstellend. De Rosnay heeft ervoor gekozen het meest voor de hand liggende scenario te hanteren.

Het verhaal is niet verrassend en het geheim niet gruwelijk genoeg om het plot naar grotere hoogten te stuwen. De kwaliteit van de roman moet dan ook niet in de verhaallijn gezocht worden, maar in de manier waarop de schrijfster het Parijs van de late negentiende eeuw tot leven weet te wekken.

Victoria (1971) debuteerde twee jaar geleden met een autobiografische roman over zijn Vlaamse jeugd. De zorgvuldig geconstrueerde hype rond zijn ontdekking zorgde destijds al voor een flinke buzz nog vóór het boek überhaupt in de winkels lag. Veel belangrijker was dat na verschijning de schrijver Victoria zich zonder moeite aan de schaduw van de gewiekste marketingman Victoria wist te ontworstelen. Zijn debuut was er één vol schwung en vrolijke Vlaamse melancholie. Destijds schreef 8WEEKLY: ‘De verschijning van zijn tweede roman zal een gebeurtenis zijn om naar uit te kijken. Het is wel te hopen dat de schrijver zich aan de melancholie van zijn hoofdpersoon weet te ontworstelen, want een schrijver met zijn talent moet niet te lang in Edegem blijven hangen.’ Die angst is ongegrond gebleken. Díe angst wel…

Tuin met trampoline
Een spookachtige ruis, een familiefeestje en steeds meer verdwijnende jonge meisjes: in Gelukkig zijn we machteloos bestaat de angst uit een ongrijpbaar gevoel van onafwendbare dreiging, verbeeld door een van regen en onweer zware wolkenlucht die boven de tuin met de trampoline en de familieleden hangt, klaar om uit te barsten.

De familie uit deze roman is er één zoals er duizenden zijn: een te lang vrijgezel gebleven nonkel vol flauwe grappen én met een Thaise importbruid aan de arm, een vermoeide oma, een nukkige puberdochter (Billie) en een gedeeld verdriet uit een nooit helemaal in het heden oplossend verleden. En er is de oom die eigenlijk geen familie is, maar een oude vriend van vroeger.

Die laatste, ome Lex, keert na tien jaar terug in de schoot van de familie. Door zijn ogen zien we een feestje dat maar niet echt feestelijk wil worden. Daarvoor heeft het onderwerp van de dag de familie te zeer in haar greep. Steeds weer keert het gesprek terug naar de meisjes die zonder een spoor verdwijnen en de elektronisch aandoende ruis die de vrouwen in hun omgeving sindsdien menen te horen. De psychose van de angst, met al zijn ziekelijke symptomen, is doorgedrongen tot de tuin met de trampoline.

Eenvoudige verklaringen
Gelukkig zijn we machteloos lijkt nog maar in weinig op zijn voorganger. Waar destijds talloze recensenten schreven dat deze auteur zijn stem al gevonden had, blijkt Victoria nog veel meer noten op zijn zang te hebben. De minutieuze beschrijvingen van de situatie alsmede de perspectiefwisselingen genereren een spanning waar menig thrillerschrijver – tja… een moord voor zou doen. Ook Victoria’s gegoochel met de tijden is sterk: hij begint bij het einde, eindigt bij het begin en komt af en toe terug op een plek in de tijd waar hij al eerder geweest was.

De verdwijning van Billie kan onmogelijk uitblijven. Ook Ome Lex poetst de plaat, waarmee onmiddellijk de suggestie wordt gewekt dat deze buitenstaander er wel met het meisje vandoor zal zijn. Hier heeft Victoria de lezer waar hij hem wil hebben: in de angst voor het onbekende is de mens (dus ook de lezer) geneigd zijn toevlucht te zoeken in een eenvoudige verklaring. Dat die er niet altijd is, doet niet ter zake: de angst dient te worden bezworen door het onbekende tastbaar te maken. De werkelijkheid laat zich die wetten echter niet altijd zo eenvoudig voorschrijven.

De angst als hoofdpersonage
Het is enorm knap hoe Victoria het onbehagen van zijn hoofdpersonen ook bij de lezer voelbaar maakt. Helemaal omdat de schrijver hier en daar wel wat uit de bocht zindert bij de filosofische intermezzo’s over tijd, verleden en hoop. Bovendien blijven de familieleden schimmen in het ingewikkelde schaakspel dat Victoria met ze speelt; slechts mondjesmaat worden hun karakters verder uitgediept. Alleen de rollen van Dirk en nonkel César worden volkomen duidelijk: zij symboliseren de mannen die er altijd in slagen precies het verkeerde te zeggen:

‘Soms heeft ze kleren aan dat ge denkt: is dat wel legaal? Maar ik zag het al aan haar billetjes toen ik haar luiers verschoonde: die gaat de venten zot maken.’
Dirk zucht. Nonkel César giechelt. Een hinnikend paard.
‘Soms loop ik per ongeluk efkes de badkamer binnen, hè.’

Een scène die opvallende gelijkenis vertoont met deze Jiskefet-sketch. Typisch voor het soort mannen dat Victoria schetst: ze verzinnen hun smeerlapperij zelden zelf. Het doet er niet toe: de ware hoofdpersoon in deze roman is de angst, die alle aandacht opeist. De onbekommerdheid heeft plaatsgemaakt voor bekommernis, de vrijblijvendheid voor angst, de melancholie voor engagement. Ivo Victoria is een nieuw, zinderend pad ingeslagen.

In Dit is jouw huis, de verhalenbundel waarmee Maartje Wortel twee jaar geleden debuteerde om er een jaar later de Anton Wachterprijs voor te ontvangen, werd de lezer steeds een klein kijkje in de keuken van het leven van de personages gegund. Even meeliften op de bagagedrager van een ander. Nu is er Half mens, Wortels prachtige roman-in-drie-verhalen, waarin zij enerzijds verdergaat op die voet van distantie tot haar personages, maar anderzijds ook het geweer van schouder verandert: in tegenstelling tot in de verhalen in Dit is jouw huis gebeurt er in Half mens wel van alles. Meer zelfs dan je op het eerste gezicht zou kunnen bevroeden.

James, Elsa en Michael
Half mens begint met een hoofdstuk over James Dillard. Beter is te zeggen: van James Dillard, want het is deze getikteling die zich als verteller opwerpt. Hijzelf heeft met het hele verhaal niets te maken, benadrukt hij. Zijn rol is die van jurylid, zijn taak is om een oordeel te vellen over wie schuldig is. Of beter: wie onschuldig is, want schuldig zijn wij immers allemaal: ‘Ik kan je vertellen: iedereen is godverdomme schuldig. Jij. Jij. Jij. En tussen dat gejij laat ik veelbetekenende stiltes vallen. Terwijl ik jou aanwijs.’

Wat volgt is het verhaal van de ontmoeting tussen een Mexicaanse veertiger en het Nederlandse meisje Elsa van der Meulen in de straten van Los Angeles. Allebei leven ze hun leven, op het eerste gezicht ieder in zijn eigen universumpje: Elsa is het meisje dat noodgedwongen met haar ouders naar de VS is verhuisd, Michael een alleenstaande bioloog die als copywriter aan de kost komt. Geen vrolijke Frans; wanneer zijn huisarts hem vraagt zichzelf te beschrijven, te vertellen wat hij ziet als hij bij zichzelf naar binnen gluurt, antwoordt hij: ‘Een half mens.’

Altijd maar weer taxi’s
De verhalen van Elsa en Michael lopen niet helemaal parallel. Waar Elsa al vrij snel in de roman door een taxi van de fiets wordt gereden (wie fietst er ook in L.A.?) en haar been verliest, doolt Michael nog door de stad, zittend op de achterbank van een taxi of dwalend door de gangpaden van een supersupermarkt. Op zoek naar zichzelf, of misschien naar zijn andere helft.

Uiteindelijk komen Michael en Elsa samen, maar daar gaat het nodige aan vooraf. Ze zwelgen in jeugdherinneringen (met name Michael) en maken ruzie met hun ouders (met name Elsa). Alles aan hen ademt een existentiële eenzaamheid, een afstandelijkheid die door Wortels koele zinnen nog eens extra benadrukt wordt. Alsof ze ieder in hun eigen emotionele isoleercel door het toch al niet al te persoonlijke L.A. banjeren.

Er volgt een rechtszaak. Niet omdat Elsa dat wil, maar omdat dat zo hoort. Omdat het Amerika is. Michael wordt opgeroepen als getuige, James Dillard – die als een soort entr’acte nog twee keer inbreekt in het verhaal en diepzinnigheden verkondigt als ‘Met wat er verder gebeurde heb ik niets te maken. Wat er verder gebeurde, gebeurde waarschijnlijk gewoon. Zoals dat gaat: levens worden van elkaar.’ – als jurylid en Elsa als slachtoffer. Tegen haar zin overigens, maar haar ouders staan er nu eenmaal op dat ze voor haar been nog een goede prijs vangen. Het tekent Elsa’s eenzaamheid.

Stadse eenzaamheid
Wortel tekent personages uit die je nooit meer vergeet. Echte characters, in al hun gedragingen, opmerkingen, gevoelens en tegenstrijdigheden. Echte mensen eigenlijk. Bovendien beschrijft ze de levens van eenieder die het pad van Michael of Elsa kruist (met name taxichauffeurs) in enkele rake steekwoorden even tussen twee haakjes – een filmtruc zoals die in bijvoorbeeld Amélie wordt toegepast. Het werkt, zoals eigenlijk alles werkt wat Wortel probeert. De uitzinnige Dillard, de sombere Poloni, de kille Elsa; ze krijgen stuk voor stuk een gezicht. Maar bovenal zijn het de eenzaamheid van de stad en het belang van toeval (of juist het gebrek aan belang) die ze de lezer inpepert. Alles gaat altijd maar door, door, door. Niets doet ertoe, of toch wel?

Het is duidelijk: hier heeft niet zomaar iemand een boek geschreven. Hier heeft een schrijver een boek geschreven.

Lees hier een voorpublicatie van Half mens.