Weemoedt (1948) lijdt aan het leven, zich het hoofd boven water houdend door in proza en poëzie zijn neerslachtigheden te verluchtigen met grapjes. Dat resulteert in min of meer literair bedoelde sick jokes waarvan de ironie eigenlijk een echt traantje laat. De grap als lapmiddel en tegelijk om de lolbroek uit te hangen.

Geen mijmerij   
Ook in zijn recente bundel is Weemoedt (slechts een pseudoniem) van het korte werk. In het beste geval debiteert hij iets aforistisch in wat er uitziet als een versje, maar dat nauwelijks is. Hij ziet geen heil in existentiële rimram. Zijn motto luidt: ‘De dag is kort,/ de dood nabij/ dus aan de slag/ geen mijmerij.’ Hij wil het hebben van invalletjes die op zichzelf meestal niet erg opzienbarend zijn en alleen effect sorteren als het rijm behendig wordt toegepast. Zeker in geval van lichte kost is technisch vernuft een voorwaarde. Helaas zie je Weemoedt vaak ietwat te vroeg op het rijm aansturen dat zijn slag wil slaan.

Door zijn cabareteske inslag komt ook het tragikomische in het gedrang. Hij doet denken aan Hans Dorrestijn, maar die is een begenadigd performer die verbaal en muzikaal zijn vak goed onder de knie heeft. Weemoedt ontbeert diens extraverte temperament, en daardoor mis je in zijn grappigheid een grond van levensechte somberheid.

Ongelukkigen als Weemoedt en Dorrestijn hebben het voorzien op vrouwen, behalve die enkele keer dat ze door een gewillig exemplaar geplezierd worden. ‘O, ik wou dat ik een racefiets had/ die sneller ging dan het licht:/ elke nacht joeg ik achter de meiden aan/ in laat-middeleeuws Maastricht.’ De liefde kan geen goed doen want ze doet hun geen goed. ‘Mijn vrouw heeft een ander/ Zij wil uit elkaar/ Dus: Prettige Pestdagen/ & een Pleuris Nieuwjaar!’ Wat lang niet zo gevat is als: ‘Mijn tweede vrouw/ is zó snel weggelopen/ dat zij de eerste/ nog heeft/ ingehaald.’

Cijfer 4   
De vraag is of een tekort aan liefde leidt tot algehele somberheid of dat een sombere aanleg slecht voor de liefde is. Hoe dan ook, Weemoedt geeft af op het leven in het algemeen (gewaardeerd met het cijfer 4) en gaat in één moeite door op meer specifieke benulligheden: ‘Elke morgen/ gaan we rennen/ onze hardloop-/ broekjes aan/ We moeten werken/ aan ons lichaam/ om fit in de/ file te staan.’ Hij koketteert met de dood, waarnaar hij beweert te verlangen. Zonder alcohol zou het bestaan écht ondraaglijk zijn. Hij voelt zich verwant aan minimumlijders: ‘De pakketten van/ de Voedselbank/ bevatten te weinig/ sterke drank.’ Het gezin is ‘een familiegraf met nog niemand erin’.

Ook reageert Weemoedt zijn algemene ongenoegen graag af op zoiets als de kerkliedjes van Huub Oosterhuis en de ‘zure meervoudig onverzadigde vrouw’ die de natuurwinkel frequenteert. Conservatief en gemakzuchtig, die afzeikerdjes met baard. Met het verstrijken der jaren is de scherpte over de hele linie wat zoekgeraakt. Dan liever Piet Paaltjens weer eens uit de kast pakken.

Gorter schreef aan het einde van de negentiende eeuw twee klassieke werken, die vrij kort achter elkaar verschenen: Mei (1889) en Verzen (1890). Het verschil tussen beide werken is groot: het eerste is een lang gedicht van 4381 regels; het tweede is een bundel met vaak korte impressionistische gedichten. Gorter schreef echter nog meer poëzie in die tijd: het lange gedicht ‘Een dag in ’t jaar’. Met z’n 808 regels is het weliswaar aanzienlijk korter dan Mei. Gorter had zelf weinig op met ‘Een dag in ’t jaar’ en wilde het niet uit laten geven. Het verscheen pas twee decennia na zijn dood.

Grotestadsgedicht
Eind vorig jaar kwam het gedicht voor het eerst ‘zelfstandig’ uit, vergezeld van een twee keer zo lange toelichting. Een glorieus ding is zo een soort duo-uitgave geworden van Herman Gorter en neerlandicus Johan Sonnenschein. In Sonnenscheins uitstekende toelichting wordt ‘Een dag in ’t jaar’ binnen verschillende contexten geplaatst. Enerzijds worden de verbanden met Mei en Verzen aangehaald, en anderzijds wordt de tekst ook binnen de tijdgeest en literaire ontwikkelingen van het fin de siècle geplaatst. Die contextualisering is waarschijnlijk vooral interessant voor neerlandici en lezers met een grote interesse in literatuurgeschiedenis, maar voor de ‘gewone’ lezer is er Gorters fraaie gedicht.

‘Een dag in ’t jaar’ ontpopt zich tot een fraai grotestadsgedicht. De verteller is een vrij typische verschijning uit die poëzie van eind negentiende eeuw tot en met het Interbellum (denk bijvoorbeeld aan T.S. Eliots ‘Prufrock’): de jongeman krijgt veel indrukken, maar blijft afstand houden tot het leven om hem heen. Het is niet verrassend dat het gedicht dan ook de vorm van een monologue intérieur heeft.

Langzaam ontstaan de contouren van een spannende stad, een urbane jungle met ‘een zwarte neger / gemene tijger / de zwart aantredende koele nacht’. (Het is overigens moeilijk om bij die passage níet aan de vroege poëzie van Paul van Ostaijen te denken, die meer dan vijfentwintig jaar later verscheen.) Tegen die stadse achtergrond blijft de verteller, die aandoenlijke jongeman, scherp afsteken. Door dat contrast en de jeugdige onbeholpenheid die soms de kop opsteekt, wordt ‘Een dag in ’t jaar’ een charmante, warme tekst.

Overschakelingen
Ergens is het wel begrijpelijk waarom Gorter het niet zo op het gedicht had. ‘Een dag in ’t jaar’ heeft iets onrijps, en de tekst komt soms een beetje onbeholpen over. Vooral aan het begin wordt het personage iets te duidelijk gekarakteriseerd: hij daalt af vanuit zijn torenkamer (de ivoren toren was eind negentiende eeuw al een bekend beeld), en maakt vervolgens kennis met de wereld om hem heen. Niet veel later roept hij al om zijn moeder. Het ligt er soms net te dik bovenop.

Maar toch is ‘Een dag in ’t jaar’ ook nu nog eenvoudigweg een fijne tekst om te lezen, en dat geldt zeker niet voor alles uit de negentiende eeuw of wat door Tachtigers is geschreven. Tegen Mei en Verzen weggezet valt ‘Een dag in ’t jaar’ misschien een beetje tegen, maar het is zonder meer de moeite van het lezen waard. De tekst wisselt namelijk behendig tussen mijmering en zeer visuele indrukken. Die overschakelingen dragen bij aan het beeld van een stad waarin van alles gebeurt en je zo opeens een tafereel binnenvalt:

Dat is een jaar van dagen
dat is een winter voluit gesneeuwd –
daar heb ik om geschreeuwd
in mijn roode zomernachten
en uit mijn bloedgeurige mannengedachten,
die als zwarte beesten slachten
waaruit zwart bloed in roode franjes druipt
stallen vol bloed gekuipt –
o om u heb ik geschreeuwd
gij gingt heel ver voorbijgesneeuwd
lichtloos, oogblauw, lijfwit –
wij wilde tezamen gaan, we konden niet

Glorieus is ‘Een dag in ’t jaar’ niet, maar wel een fijn, uiterst leesbaar ding. Het gedicht blijkt een plezier te zijn om te lezen, zonder dat je je innerlijke literatuurhistoricus aan het werk hoeft te zetten.

In 1978 begon Haruki Murakami in een opwelling aan het schrijven van een roman. Een jaar later won deze roman, nu in het Nederlands vertaald als Luister naar de wind, de Gunzō Debutantenprijs. Een jaar later verscheen het vervolg hierop, nu getiteld Flipperen in 1973. Nog twee jaar later kwam hij met De jacht op het verdwenen schaap, wat daarmee het slot werd van deze zogenoemde Trilogie van de Rat. In tegenstelling tot dit laatste boek waren de eerste twee tot voor kort niet bedoeld voor lezers buiten Japan, vermoedelijk omdat Murakami ze daarvoor te zwak achtte. Verrassend genoeg is daar nu na al die jaren toch nog verandering in gekomen.

Een weinig inspirerend plot
Een groot gedeelte van Luister naar de wind speelt zich af in Jay’s Bar, waar de naamloze ik-persoon samen met zijn vriend de Rat aan de bar zit en bier drinkt, veel bier. Daarnaast weidt de ik-persoon uit over zijn verleden, over de meisjes die hij gekend heeft en in het bijzonder over een schrijver genaamd Derek Heartfield waar hij veel van geleerd heeft. De passages over deze schrijver zijn misschien nog wel de sterkste delen van het boek. Zo is er het verhaal van Heartfield over het zwerven door de tijd, waarin een jongeman afdaalt in ‘De putten van Mars’, om anderhalf miljard jaar later weer tevoorschijn te komen. Daarnaast geven de passages over Derek Heartfield inzicht in de visie van de ik-persoon op het schrijverschap, waarin de ideeën van Murakami over zijn eigen schrijven door lijken te schemeren.

Een sterk plot ontbreekt in deze roman, die eigenlijk meer een novelle is. Er zit weinig ontwikkeling in het verhaal, en de korte fragmenten waaruit het bestaat staan vaak los van elkaar en maken het boek tot een onsamenhangend geheel. Dit laatste geeft Murakami overigens min of meer zelf ook toe in het voorwoord. Voor deze roman schreef hij slechts kleine stukjes achtereen en ‘dat is een van de redenen waarom de stijl en hoofdstukken zo’n schokkerige indruk maken’.

Vingeroefeningen
Wat het plot betreft biedt Flipperen in 1973 meer houvast. De ik-persoon, vermoedelijk dezelfde als in het vorige verhaal, is in deze roman op zoek naar een oude flipperkast, een ietwat schimmige queeste die hij uiteindelijk weet te voltooien. Een andere verhaallijn is die van het inmiddels bekende personage de Rat, die hier geen contact meer heeft met de ik-persoon maar een eenzaam, geïsoleerd leven leidt. De eenzaamheid en de droefheid die het leven van de Rat tekenen zijn een voorbeeld van een aantal motieven die in deze romans al naar voren komen en die veelal terug te vinden zijn in de rest van Murakami’s oeuvre.

Voor echte Murakami-liefhebbers zal deze herkenning een aangename ervaring zijn. Daarnaast geven de verhalen een interessant inzicht in de ontwikkeling van Murakami’s schrijverschap. Maar juist omdat Murakami in deze boeken nog bezig is zijn weg te vinden, zijn ze opzichzelfstaand van mindere kwaliteit. Dat is geen ramp, sterker nog: Murakami geeft zelf aan dat deze werken voor hem vooral ook ‘vingeroefeningen’ waren. Leuk dus voor de fan die alles van deze schrijver wil weten, maar wie die ambitie niet heeft zal meer plezier beleven aan een van zijn latere werken.