Foam belooft met de expositie Foam X African Artists’ Foundation fantasiewerelden, waarin verleden, heden, toekomst, feit en fictie samenkomen. Deze beschrijving gaat inderdaad op voor veel, maar zeker niet voor alle werken in deze bijzondere presentatie van jong Afrikaans talent.

Outsiders

Bij binnenkomst word je direct geconfronteerd met een foto van een oude Afrikaanse man die je somber aanstaart. Naast hem een leeftijdsgenoot die met gesloten ogen zijn gezicht afwendt. Een witgroen licht van bovenaf doet het grijze haar van beide mannen oplichten en geeft het een bijzondere kleur; schouders en sleutelbeenderen krijgen een zachte glans. Fotograaf Osborne Macharia (1986, Kenia) wil door het prachtige grijze haar te benadrukken laten zien dat iedereen mooi kan zijn. Macharia heeft een duidelijke belangstelling voor outsiders, zo getuigen ook zijn foto’s van een zwarte man met albinisme, daklozen en bejaarde hiphoppers uit sloppenwijken. Al deze werken blinken uit door de kracht die de geportretteerden uitstralen, dankzij hun zelfverzekerde houding en de aandachtige stilering. Van een fantasiewereld kan echter nog niet gesproken worden.

Futurisme

Die wereld openbaart zich pas in Macharia’s fictieve vertellingen. Twee foto’s zijn bijzonder futuristisch, zowel door de kleding als door de kunstig gevormde metalen apparaten die zich voor en om de ogen van de figuren bevinden. Het betreft een eigen invulling van de verhalen over vermeende brillen van Keniaanse guerillastrijders waarmee ze ’s nachts de vijanden zouden kunnen zien. Het meest in het oog springend zijn echter de foto’s van modern-folklorisch geklede vrouwen met indrukwekkende slangvormige haarstrengen op hun hoofden; een toespeling op een mythe over wapens die in haardrachten zouden zijn verstopt.

Wò èyin wò (Watch Your Back), from the series Scenario I: After L’Ouverture, 2016 ©
Kadara Enyeasi

Klucht en aanklacht

De collages van Kadara Enyeasi (1994, Nigeria) doen op het eerste gezicht denken aan filmposters. De titels van de stukken spelen – dikgedrukt in beeld – een centrale rol, net als de steeds gelijke hoofdrolspeler die met een folkloristisch ogende hoofdtooi door het beeld tuimelt. Grafische patronen omlijsten de composities en vormen samen met felle themakleuren een interessant contrast tussen Afrikaanse en Westerse tradities. Het blijkt een klucht over de anti-homowetten in Nigeria en een aanklacht tegen de regering die de bevolking met details om de tuin wil leiden. Enige fantasie is wel nodig om een dergelijke boodschap in de collages te lezen.

Kippengaas

De film van Muchiri Njenga (1985, Kenia) heet Kichwateli, wat Swahili is voor tv-hoofd, en wordt afgespeeld in een hoek achter een scherm van kippengaas met een ronde uitsparing bij wijze van toegangspoort. We zien een klein jongetje dat verdwaald door een moderne Afrikaanse stad loopt, vervolgens in slaap valt en verandert in een robot die, met een tv als hoofd, door sloppenwijken loopt. Het perspectief wisselt steeds tussen beeldopname van wat hij tegenkomt naar beelduitzending die anderen op zijn scherm zien, waaronder flarden van wat belangrijke politieke gebeurtenissen lijken. De referentie naar techniek en robotica in samenspel met de zwart-witte, vlekkerige opnamen maakt het een mysterieus geheel waarin verleden, heden en toekomst moeiteloos door elkaar heen lopen. Daarbovenop heeft de trage, mellow muziek onder de film een hypnotiserend effect, wat niet alleen de beleving van de film maar de gehele sfeer in de expositieruimte beïnvloedt.

De foto’s van Macharia, collages van Enyeasi en film van Njenga nemen ieder een eigen deel van de ruimte in. Hoewel verschillend van locatie én karakter, vormen de kunstwerken van deze jonge talenten toch een complementair geheel. De foto’s zijn een lust voor het oog, de collages zijn aansprekend en zetten aan tot nadenken. Njenga’s film valt met recht onder de noemer kunst en nodigt uit tot een tweede of zelfs derde keer kijken. Deze expositie is een must-see voor iedereen met een interesse in jong fotografietalent en inheemse culturen.