Moeremans & Sons – Crashtest Ibsen: Pijler van de Samenleving

In dit vierde en laatste deel van de Crashtest Ibsen reeks spelen de leden van collectief Moeremans&Sons tegen een duin aan, voor een volle tribune en een stel schapen. Nog voordat de kaartjes gescheurd zijn, wordt de toon al gezet met een rake en komische inleiding door één van de acteurs. Wederom heeft Joachim Robbrecht een zeer sterke tekst geschreven, waarmee hij het publiek uitnodigt in het Ibsen-universum en dit laat becommentariëren door de spelers in deze toneelwereld. De laatsten spreken vanuit het Noorwegen van 1877 het publiek in 2017 op Terschelling toe. Verandering blijkt van alle tijden te zijn, 140 jaar geleden was er al sprake van aanjagen, innoveren en fuseren. Radicaliserende scheepsknechten, klokkenluiders en roofkapitalisten stellen allen het persoonlijke profijt boven de idealistische gemeenschapszin.

Ook treedt Ibsen himself als dandy dramaqueen ten tonele, om de toneelwetten te tarten en de klassieke expositie eens even flink te exposeren. De ‘Noorse postkaart’ waarop zijn personages zich bevinden komt hij als ‘plottenbakker’ dramatisch aanjagen. Met het grootste plezier bedrijft hij deze ‘leugensport’ die toneel heet. Als een spreekstalmeester zwaait hij zijn scepter over de toneelpiste en blikt op zijn bezittende klasse, tot het moment dat hij zijn cape aan de wilgen hangt (hier een lantaarnpaal) en stopt met het leven van een nepleven. Ook de nepvergaderigen op het zijtoneel, waar de coulissenpolitiek plaatsvindt, worden opgedoekt en dan kunnen zijn personages hun luchtkasteel leeg laten lopen. Nu zijn zij aan zet en begint het crashen pas. Zelfs de schapen blaten dan mee, in het perpetuum mobile van vraag en antwoord. In een eindeloze circulaire economie van waarheid en leugen, blijkt de moraal van het verhaal geen pijler van de samenleving te zijn.

Orde van de Dag – De Idealisten

Al vanaf de boot lonkt een gele koepel, midden in het weidse veld. Hier verwelkomt de als superheld verklede gastheer Greg Nottrot, één van de Orde-leden, bezoekers in zijn zonnetent. Hij wijst ze een plekje en vermaakt het publiek terwijl er op de laatste binnenkomers gewacht wordt. In de cirkelvormige opstelling in dit ‘tijdelijke parlementsgebouw’, ontstaat al snel verbinding tussen het publiek onderling. Na het openingsnummer over de samenkomst in en onder de zon, wordt deze verlegd naar de overige leden. Spoedig vindt de aankondiging van de denkexercitie plaats waar deze avond om draait: onze moderator is zijn idealen verloren en wil deze samen met zijn publiek en Idealist van de dag, vanavond Greenpeace-activist Faiza Oulahsen, terugvinden.

Het probleem van niks doen dat Nottrot schetst, het wel willen maar niet weten hoe, wordt door velen in de tent herkend. Alle Orde-leden gaan op zoek naar hun idealen, door de zin van de onzin te scheiden proberen zij samen met het publiek hun problemen op te lossen. De korte, bevragende en vermakelijke scènes worden afgewisseld met aangename muzikale intermezzo’s en blatende schapen bij een ‘stukje bewustwording’. Kwetsbare observaties worden door theatermaker Laura van Dolron gedeeld, waarbij zij begint bij de bezoekers, overschakelt naar haar persoonlijke situatie en weer eindigt bij het publiek.

Na alle overdenkingen blijft de grote vraag wat er concreet gedaan kan worden met de aanwezige idealen. Hier wordt een beroep gedaan op participerend publiek, dat een eigen invulling mag geven aan drie manieren van het besteden van 1000 euro. Mensen die niet niet graag op de voorgrond treden, wordt van harte uitgenodigd om hun ideeën op de speelvloer te delen met het publiek. Na een magische samenklank van alle aanwezigen, waarbij naar elkaar geluisterd moet worden om de juiste toon te vinden, wordt een stilte geregisseerd. Kort hierna wordt ondemocratisch door de vermenigvuldigers van het geld besloten dat een stimuleringsprijs voor lefhebbers het beste bijdraagt aan een meer ideale wereld. De avond eindigt met de bevrijding van onze superheld, die zijn cape afdoet en zijn idealen afdekt.

Dries Verhoeven – Guilty Landscapes Episode #2

Episode 1 was te bewonderen op het Utrechtse SPRING Festival, episode III op het Bossche Boulevard en episode IV in Eindhoven tijdens de Dutch Design Week. Met de tweede episode op Oerol, is de klok van de gehele vierdelige video-installatie rond. Hierin wordt de toeschouwer geconfronteerd met zijn toeschouwerschap. Doordat de bezoeker de installatie alleen betreedt, is er geen ontsnappen mogelijk aan de kijkervaring die je er hebt. In de grote ruimte waarin deze plaatsvindt, ontkom je niet aan de realiteit van de wereld die zich via een groot scherm aan je presenteert.

Per episode verschilt de context van deze beelden. Episode 2 is gesitueerd in de sloppen van de Haïtiaanse hoofdstad Port-au-Prince. Hier loopt een jongeman rond, die na een korte tijd jouw aanwezigheid opmerkt en terwijl je hem bekijkt, kijkt hij terug. Hij lijkt jouw reactie te incasseren en reageert, waardoor de live-streaming die met korrelig beeld en enigszins vertraagde response gesuggereerd wordt, ineens een werkelijke mogelijkheid wordt. Deze dualistische ervaring, tussen denken te weten dat echt contact onwaarschijnlijk is maar ervaren dat de gedachte aan enkel een algoritme onmenselijk en daarmee onwenselijk voelt, werkt nog lang nadat het beeld uit gaat door.

BERLIN / Het Zuidelijk Toneel – Zvizdal

Met een blanco beeld start het filmische portret over een oude man en vrouw die na de ramp in Tsjernobyl als enige twee in de vervreemdingszone zijn blijven wonen. Enkel geluid voorzien van ondertiteling geeft de kafkaëske situatie weer waarin de filmmakers belanden als zij toegang willen krijgen tot deze zone. Deze buitenstaandersblik blijft gehanteerd in de beeldvoering als het ontoegankelijke gebied betreden wordt. De maquettes die opgesteld staan onder het filmscherm, laten de toeschouwer vanuit vogelperspectief kijken naar de boerderij waaromheen het grootste gedeelte van de film zich afspeelt. Opvallend is dat het leven van Nadia & Pétro Opanassovitch Lubenoc enkel buiten hun woning in beeld wordt gebracht. Met deze omgeving is dit oudere echtpaar vergroeid, dat ten tijde van de ramp al 60 jaar in dit gebied leefde. Hun wereldbeeld lijkt niet veranderd te zijn door het verstrijken van de tijd. Zo is de Koude Oorlog voor hen nog altijd levend: “Zolang Amerika bestaat, zullen er insecten zijn. Zij hebben ze gekweekt en hierheen gestuurd, de parasieten.” Tegelijkertijd delen zij tijdloze levenswijsheden: “Het gras is elders niet groener. Het is overal hetzelfde.”

Bijzonder is de beschouwende blik waarmee de filmmakers als buitenstaanders het echtpaar in beeld hebben gebracht. Deze mensen, die eerst zo onvoorstelbaar anders lijken te zijn dan ikzelf, ga ik als toeschouwer gedurende de speelduur steeds beter begrijpen. Als weer wordt uitgezoomd en de boerderij steeds verder in het oneindige uitgestorven boslandschap verdwijnt, hoop ik dat de oude overgebleven vrouw haar eeuwige rust gevonden heeft.

10 juni: Reggie (Regg Roc) Gray/Peter Sellars – FLEXN

Flexing is een spectaculaire vorm van streetdance die vooral in Brooklyn wordt beoefend. Hierbij gaat het niet, zoals meestal, om de battle maar om het vertellen van verhalen.

De swingende elektronische soundscape is door de hele Stadsschouwburg te horen, maar als je opgewonden de zaal betreedt zie je daar veel blanke ouderen, keurig gekleed en gekapt. Voor sommigen van hen, met vingers in de oren, is de muziek duidelijk te luid. Als de dansers van FLEXN – veel dreadlocks en mooie sneakers – het podium betreden wordt duidelijk: hier zijn twee gescheiden werelden, het keurige schouwburgpubliek en deze jonge gasten. Lijkt het niet een beetje op aapjes kijken, wat we nu gaan doen?

De dans is prachtig en vitaal. Er wordt soepel op teentoppen gebalanceerd en op knieën over de vloer gegleden. Schouders worden bijna uit hun kom gedraaid. De gedanste verhalen gaan over pijn, liefde en verlangen. Soms over een oorlogssituatie, racisme of politiegeweld. Maar er is zelden echte agressie en de gebruikte muziek is bijna sentimenteel te noemen. Er wordt veel geleden, over harten gewreven, gezucht, handen gekust en ondertussen is de dans magistraal en fascinerend.

Al wordt er na ieder verhaal enthousiast geapplaudisseerd, er blijft afstand tussen dansers en publiek. Je hebt constant het gevoel dat deze vorm iets stijfs heeft, dat ze het in Brooklyn vast niet zo doen. Tot na het slotapplaus, als er dan  toch een soort battle is en iedereen eindelijk een beetje los komt. Mooi is dat er dan een paar zwarte kinderen voor het podium zijn komen staan die er door de dansers op worden getrokken en hun moves mogen laten zien. Tijdens de inleiding voor de voorstelling is onder andere gepraat over het belang van kunst voor de minder draagkrachtigen onder ons. Waarom was er niet een hele groep van zulke kids? Zou dat niet super zijn geweest? Voor henzelf, voor de dansers en voor ons?

18 juni: The Great Tamer – Dimitris Papaioannou

The great tamer, de grote temmer, is volgens de Griekse kunstenaar Dimitris Papaioannou de tijd. Wij mensen zijn de enige wezens op aarde die zich bewust zijn van hun sterfelijkheid en dat kleurt alles wat we doen. Dat moet ook, zegt Papaioannou, want we zijn verplicht om alles uit ons leven te halen wat er in zit. Hij maakt zijn eigen theorie volop waar. Papaioannou is opgeleid als beeldend kunstenaar en schilder, maar toen hij het theater ontdekte raakte hij daar gefascineerd door. Hij slaagde er in iconische figuren als Pina Bausch en Robert Wilson als mentor te krijgen. Papaioannou beschouwt zichzelf niet als theatermaker, hij is een beeldend kunstenaar die werkt met lichamen.

Het toneel heeft de vorm van een grote helling bestaande uit heel veel zwarte matten. Een man gaat naakt op één van de matten liggen, een ander bedekt hem met een laken en een derde laat een andere mat vallen waardoor het laken weer wegwaait. Dit wordt een aantal keren herhaald, steeds sneller. Geestig is dat veel later in de voorstelling de mannen met laken en mat al klaar staan terwijl de man die gaat liggen zich nog gehaast moet uitkleden.

We zien een bijzondere centaur: een vrouw wier torso gevormd wordt door de naakte billen en benen van twee mannen. Er wordt een granenveld gebouwd met strohalmen die als dartpijlen door de lucht worden gegooid. Soms herken je een schilderij, Rembrandt, Caravaggio en andere klassieken. Constant zien we beelden die veranderen, niet zijn wat ze in eerste instantie lijken. Vaak is het grappig, soms ontroerend of zet het je aan het denken. Altijd is het knap, origineel en verrassend.

Echter, alleen een opeenvolging van beelden, hoe mooi ook, wordt op den duur een beetje saai. Net als ik denk, nu mag het wel stoppen, volgt een reeks schitterende momenten die samen een verhaal vormen. Eigenlijk net als in het echte leven. Een man om te blijven volgen, deze bijzondere Papaioannou met zijn, naar eigen zeggen, bizarre fantasieën.

20 juni: Nicht schlafen

Op het toneel van Koninklijk Theater Carré liggen twee dode paarden. Al wist ik van tevoren dat die er zouden zijn, toch is het even slikken. Het is een vervreemdende gewaarwording me in de feestroes van een langzaam vol stromende theaterzaal te bevinden terwijl er een paar lijken liggen. Halverwege de voorstelling komt er nog een dood paard bij, dat hakt er behoorlijk in.

Nicht schlafen van Alain Platel is geïnspireerd op de tijd van vlak voor de Eerste Wereldoorlog die, zo zeggen de makers van de voorstelling, erg leek op de huidige: dezelfde angst, verwarring, onzekerheid en explosief geweld. Kunstenares Berlinde De Bruyckere, verantwoordelijk voor het indrukwekkende decor, maakt sculpturen van echte paardenkadavers. In deze context is dat een mooi en passend beeld, er zijn immers miljoenen paarden gesneuveld in die oorlog.

Nicht schlafen begint heel stil, de dansers scharen zich rondom de paarden en heffen een gezang aan. Eén van de mannen danst een indrukwekkende solo en dan, plotseling, is iedereen met elkaar aan het vechten. Kleren worden van lichamen gescheurd, er wordt geschreeuwd, het lijkt eindeloos te duren. Het publiek lacht er af en toe om, maar het doet mij vooral denken aan de manier waarop mensen elkaar op sociale media met woorden afmaken. Net zo agressief en net zo zinloos.

Dan wordt iedereen rustiger, muziek van Mahler zwelt aan en langzaam beginnen de dansers synchroon te bewegen. Platel toont veel lef door hier het overbekende Adagietto uit de Vijfde Symfonie te gebruiken. De kans op sentimentaliteit ligt op de loer, maar de paradoxale combinatie van die meeslepende muziek op het hoogste volume en de hortende rauwe bewegingen van de dansers is overweldigend.

Wat volgt naast gezamenlijke dansen zijn veel onderonsjes. Het is alsof niemand weet hoe ze met hun gevoelens om moeten gaan. De bewegingen zijn bijna spastisch, het lijken kinderen. Soms is er harmonie en dan zijn er weer oplaaiende conflicten. Het slot is vrolijk en uitgelaten, eindelijk is iedereen vrij. Het is geweldig om die mooie dansers zo vol overgave aan het werk te zien op de steeds veranderende soundscape: koebellen, nog meer Mahler, het ontroerende geluid van slapende dieren.

‘Hör auf zu beben! Bereite dich zu leben’.