Blanke vrouw zet misstanden op de kaart

Als lange blonde vrouw valt Verbraeken meteen op in het overwegend zwarte deel van de Congolese en Rwandese bevolking. Dat dit zowel voor- als nadelen heeft, ondervindt ze veelvuldig. Stereotiepe beelden worden bevestigd als ze als blanke vrouw meerdere keren wordt beroofd en om geld of voedsel wordt gevraagd, maar ze wordt ook een aantal keer positief verrast als ze ziet hoe mensen proberen hun eigen leven vorm te geven in een land waar ze weinig steun hoeven te verwachten van de regering.

Verbraeken slaagt erin om de lezer op heldere wijze in te lichten over de geschiedenis van beide landen, de ontwikkelingen in de politiek en de voor een buitenstaander niet altijd makkelijk te begrijpen (ongeschreven) regels en wetten. Zo wordt langzamerhand duidelijk hoe het zit met de strijd tussen de Hutu’s en de Tutsi’s (twee van de belangrijkste bevolkingsgroepen in beide landen), wat de aanloop was van de genocide in Rwanda in 1994 en wat dit vandaag de dag nog voor invloed heeft op hoe mensen in Congo en Rwanda met elkaar omgaan. Gedurende deze volkerenmoord werden naar schatting 500.000 tot 1 miljoen Tutsi’s en gematigde Hutu’s in een periode van 100 dagen, van 6 april tot half juli 1994, vermoord. Door gebrek aan een eerlijk rechtssysteem, dat tot op de dag van vandaag voortduurt, zijn veel mensen zonder enige bewijsvoering in de gevangenis beland of eenvoudigweg slechts op verdenking van oorlogsmisdaden geëxecuteerd.

Vechters voor de vrijheid

Ook volgt Verbraeken de Nederlands-Rwandese Victoire Ingabire, die als een van de weinige oppositieleiders de politiek in Rwanda probeert te veranderen, en als gevolg daarvan al jaren vastzit. Verbraeken is vanaf Ingabires vertrek naar Rwanda betrokken bij deze strijdlustige vrouw, en krijgt in de loop der jaren ook een nauwe band met haar man en kinderen die nog in Nederland wonen.

Een ander sleutelfiguur is de in Congo geboren mensenrechtenactivist Sylvestre Bwira. Hij is een van de zogeheten fixers van Verbraeken, die ervoor moet zorgen dat zij veilig haar werk kan verrichten en haar met de nodige kennis en kunde uit de problemen houdt. Dat dit geen overbodige luxe is, zal ze helaas meerdere keren ondervinden. Bijvoorbeeld wanneer ze van het ene naar het andere land wil reizen en daarbij keer op keer gevraagd wordt naar papieren, of wanneer ze belangrijke regeringshoofden of oppositieleiders aan de tand wil voelen. Dankzij de aanwezigheid van haar fixers is ze niet meteen platzak en weet ze wanneer ze te ver is gegaan en het beste kan vertrekken.

Positiviteit ondanks alles

Dankzij Verbraekens vastberadenheid komt aan het licht hoe diepgeworteld de corruptie in de samenleving is; grensbewakers, politie, politici en overheidsinstanties, allemaal weten ze de westerling te bespelen. Hoewel de meesten door middel van dreigementen of door eenvoudigweg te zwijgen het voor elkaar krijgen Verbraeken op een afstand te houden, krijgt ze het toch voor elkaar een aantal duistere zaken voor het voetlicht te krijgen, zodat de Nederlandse overheid hier iets aan kan doen. Ondanks de vele problemen waarmee zowel Congo als Rwanda vandaag de dag nog te kampen heeft, overheerst bij het lezen van dit boek een gevoel van positiviteit en de hoop op een betere toekomst. Zonder de vele tegenslagen en negatieve gebeurtenissen weg te wuiven, blijft Verbraeken overeind en laat zo het belang zien van onafhankelijke journalistiek. Dankzij mensen als Verbraeken blijven we ons bewust van het belang van mensenrechten, die voor velen van ons zo vanzelfsprekend lijken.

Bij de Slag aan de Somme van 1916 verloren de Duitsers 500.000 manschappen. Daardoor schakelde de Duitse legertop in januari 1917 aan het Westfront noodgedwongen over op een defensieve koers, waarbij de tegenaanval ‘in de diepte’, de belangrijkste tactische verandering was. De Duitsers hielden voortaan sterke bataljons infanterie op vijf tot acht kilometer achter het front achter de hand, gesteund door een mobiele artillerie reserve. Deze lokale reserve, Eingreifsdivisies genaamd, werden pas in de strijd geworpen zodra een vijandelijke aanval het Duitse loopgravenstelsel aan het front binnendrong. Bovendien werd de frontlinie fors ingekort,  waardoor dertien divisies vrijkwamen. Alleen zo konden de Duitsers de onvoorstelbare Materialschlacht volhouden.

Modderpoel

John Charteris, het Britse Hoofd Inlichtingen, was ervan overtuigd dat het Duitse moraal laag was en ze de strijd met een verlies van 250.000 man per maand hoogstens tot eind 1917 konden volhouden. Dit was precies wat zijn arrogante baas, generaal Douglas Haig, wilde horen. Lloyd beschrijft helder hoezeer Haig droomde van een spectaculaire doorbraak over een breed front én tegelijkertijd vasthield aan een machinale verspilling van mensenlevens. De Fransen begrepen inmiddels dat ze op de komst van de Amerikanen moesten wachten. De Britse tactiek bleef ongewijzigd. De hoger gelegen Duitse stellingen werden dus wekenlang door de artillerie beschoten, alvorens de infanterie frontaal de aanval koos.

Hoe desastreus deze tactiek uitpakte, bewees de slag bij Arras van het voorjaar van 1917. Door het immense artilleriebombardement was de bodem volledig omgewoeld. Toen het begon te regenen veranderde het complete slagveld in een modderpoel. Het drooggelegde moeras bij Ieper was totaal ongeschikt als gevechtsterrein. Hier zat het grondwater maar 90 centimeter diep met daaronder een dikke kleilaag van 100 meter. De onvoorstelbare onmenselijke beschietingen resulteerde niet alleen in psychisch geknakte soldaten met het shell-shock syndroom, maar ook in gigantische bomkraters. Die bomkraters liepen door de aanhoudende regen vol en werden voor duizenden soldaten en lastdieren een laatste rustplaats.

Bite and hold

Lloyd laat in zijn boek goed zien dat de Slag bij Passendale heel anders af had kunnen lopen. De charismatische generaal Plumer doorzag de kracht van de Duitse defensie. Niet de totale doorbraak van Haig maar de verovering van een beperkt, behapbaar doel, vaak niet verder dan anderhalf kilometer binnen de Duitse stellingen was essentieel. Van daaruit moest dan de volgende stelling worden veroverd, de zogenaamde bite and hold doctrine. Daarvoor waren twee ingrediënten nodig: een gedegen voorbereiding zodat alle artilleriestukken op de juiste plaats stonden én mooi weer.

Aanvankelijk begon het offensief ondanks het slechte weer voortvarend. De verovering van de heuvelrug bij Mesen rond 7 juni was een huzarenstukje van Plumer. Lloyd ziet Mesen als het schoolvoorbeeld van bite and hold. Aan de hand van nooit eerder gebruikte Duitse bronnen, schetst Lloyd op indringende wijze het effect van de door de Britten geplaatste mijnen onder de Duitse stellingen. Het Derde Bataljon van 23.000 man sterk werd compleet de lucht in geblazen. De Duitsers waren de wanhoop nabij.

Falend leiderschap

Toch profiteerden de Britten niet van de Duitse wanorde. Nadat de partijen 4,2 miljoen granaten op elkaar hadden afgeschoten, het equivalent van 27 munitietreinen, begon op 31 juli de hoofdaanval. De doelen van de snobistische generaal Gough lagen echter te ver. Door de stromende regen kwam de Britse infanterie in augustus 100 meter voor de Duitse stellingen tot stilstand.

In de zonnige september- en oktobermaand boekten de Australiërs en de Nieuw-Zeelanders in de Slag om Polygon Wood (26 september) en de Slag bij Broodseinde (4 oktober) wel een reeks indrukwekkende overwinningen. Die waren allemaal gedegen voorbereid en gestoeld op de bite and hold doctrine. Eind oktober 1917 rook Haig de eindzege en koos hij weer voor een roekeloze, slecht voorbereide aanval. De Canadezen wisten weliswaar in november Passendale in te nemen, maar zaten nu op een onverdedigbare kapotgeschoten heuvelrug. Tijdens het lenteoffensief van maart 1918 moesten de Britten hun stellingen zelfs noodgedwongen verlaten.

Lloyd is in zijn boek terecht keihard over het Britse opperbevel tijdens de Eerste Wereldoorlog. De Britse premier Lloyd George wilde graag een grootste strategie voeren zonder enig benul van de leidende beginselen ervan. Bovendien had hij Haig veel eerder moeten ontslaan, zo stelt de auteur. Ondertussen ging het Haig al lang niet meer om een definitieve doorbraak. Het ging hem erom dat zijn blazoen ongeschonden bleef. Daartoe bleef hij koste wat het kost op de vijand inbeuken totdat het Duitse oorlogsapparaat het begaf. Uiteindelijk zag de Canadese bevelhebber Sir Arthur Currie het nog het scherpst toen hij na de inname van Passendale tegen Plumer vloekte ‘dit gehucht was geen druppel bloed waard’.