Uitbreiding van het muzikale palet

Dit artikel maakt deel uit van een reeks over klassieke albums uit de muziekgeschiedenis. Lees ook over: The Man Machine van Kraftwerk, Wish You Were Here van Pink Floyd, Superfly van Curtis Mayfield, Tales from Topographic Oceans van Yes, Exile on Main St. van The Rolling Stones en In the Court of the Crimson King van King Crimson.

In de huidige canon van de rockmuziek is de plek van The Velvet Underground & Nico onomstreden. Deze gelauwerde classificatie is de eersteling van de New Yorkse band lang niet altijd ten deel gevallen. Het tijdschrift Variety omschreef de muziek van de band vol afgrijzen als een ‘aanslag op de zintuigen’. Anderen spraken op het blasfemische af en zonder een spoor van ironie over ‘kwaadaardige muziek’. Gelukkig heeft de geschiedenis de New Yorkse band gelijk gegeven. Het meesterwerk heeft de eer gekregen waar het recht op heeft.

Zelfkant van het bestaan

Een van de evidentste redenen dat The Velvet Underground & Nico een meesterwerk genoemd mag worden zijn de controversiële teksten. Veel tijdgenoten van de Amerikanen beperkten zich tot ondubbelzinnige, en vaak positieve boodschappen. Weliswaar waren deze boodschappen meer dan eens goed verpakt in symboliek en cryptische teksten, maar onder zo’n taalkundig labyrint lag vaak een kerngedachte die maar voor een uitleg vatbaar was. Neem ‘Lucy in the Sky with Diamonds’ van The Beatles. Redelijk hermetische beeldspraak, met daaronder de relatief eenduidige oproep middels geestverruimende middelen een transcendentale staat te bereiken.

Hoe anders is dit alles bij The Velvet Underground. Nummers als ‘Waiting for the Man’ en ‘Heroin’ zijn de muzikale antithesen van nummers als ‘Lucy in the Sky with Diamonds’. In ‘Waiting for the Man’ dwingt de verslaving van de protagonist hem barre omstandigheden te doorstaan. ‘Heroine’ vertelt op een ongehoord directe en realistische manier over de handelingen die een verslaafde uitvoert. De chaotische en soms atonale muziek bekrachtigt de grimmige vertelling. De donkere sprookjes over drugs en sadomasochisme van The Velvet Underground vormen een welkome toevoeging aan de beperkte en al te dromerige onderwerpen van hun tijdgenoten.

Een plaat vol ruis

Een tweede en minstens zo belangrijke reden dat The Velvet Underground & Nico het predicaat klassieker verdient, is dat de plaat met succes de waarde van geldende esthetische criteria bevraagt. Lou Reed en de zijnen gingen als echte avant-gardisten om met zaken als toonaarden en maataanduidingen. In veel composities namen ze het niet zo nauw met de voorgeschreven songstructuren. Zo’n formalistische opbouw zou slechts een muzikale dwangbuis zijn geweest, zo dachten ze waarschijnlijk. Deze voor popmuziek baanbrekende instelling leverde chaotische en ongepolijste, maar ook bijzonder gelaagde en intrigerende liedjes op. Het extreemste voorbeeld hiervan is het striemende en haast structuurloze ‘European Son’, de psychotische afsluiter van de plaat.

Na het beluisteren van de elpee worden de beperkingen van een beoordelingsarsenaal met slechts maatstaven als melodie, ritme en harmonie duidelijk. Nieuwe parameters moeten worden toegevoegd aan het muzikale discours om deze plaat op waarde te schatten, parameters die handelen over klankkleur, ruis, kunstzinnige waarde en tekstuele diepgang.

Stedelijke achteloosheid

De combinatie van macabere lyriek en bijzonder vooruitstrevende muziek vond de perfecte synthese in dit New Yorkse vijftal. Dankzij hun verwaande en cynische houding vormden ze de belichaming van de urbane cool. Ze maakten weliswaar deel uit van de muziekscene, maar waren tegelijkertijd uiterst sceptisch over deze scene en haar gebruiken. Deze atypische houding gaf ze, naast overweldigend goede muziek, een hoop van hun eigenheid.

En nog steeds mogen we de waarde van deze plaat van pioniers niet onderschatten. Als pleitbezorgers van iedere muzikant die ooit geëxperimenteerd heeft met noise en onorthodoxe songstructuren verdienen ze grote waardering. Daarnaast heeft deze plaat veel muziekliefhebbers een hoop geleerd en afgeleerd over gemakzucht en gestandaardiseerde criteria bij het beschouwen van kunst. Als laatste is The Velvet Underground & Nico ook een plaat die bij beluistering een magische ervaring veroorzaakt. Een heerlijk tegengif tegen psychedelische dagdromen.

http://www.youtube.com/watch?v=ffr0opfm6I4