Het sleutelwerk van de Gentle Genius

Dit stuk maakt deel uit van een reeks over klassieke albums uit de muziekgeschiedenis. Lees ook over The Man Machine van Kraftwerk.

Verder terug in de tijd. Op 6 juni 1942 wordt Curtis Lee Mayfield geboren in Chicago. Al snel blijkt dat het muzikantenbloed hem door de aderen stroomt. Hij leert zichzelf op jonge leeftijd piano, gitaar en drums spelen. Op zijn tiende schrijft hij zijn eigen muziek. En nog voor zijn vijftiende verjaardag voegt hij zich bij The Roosters, een aan gospel schatplichtige band die in 1958 The Impressions gaat heten. Na het vertrek van zanger Jerry Butler wordt Curtis Mayfield de nieuwe frontman.

~

Met deze band vestigt Mayfield zijn naam. Zijn geëngageerde nummers worden opgepikt door verschillende takken van de civil rights movement. De maatschappelijk betrokken soulzanger wordt een icoon in de strijd voor gelijkheid. Maar hij wil meer: meer mogelijkheden om mensen ervan te overtuigen dat de wereld veranderd moet en kan worden. Hij gaat solo. Het lukt hem met zijn debuutalbum Curtis een groot publiek kennis te laten nemen van zijn ideeën. Dit succes wordt in 1972 echter eclatant overschaduwd door Superfly. De internationale pers is lyrisch over de plaat, een soundtrack die de bijbehorende film op alle fronten overklast. Superfly wordt massaal in de armen gesloten – door zwart én wit.

De film vertelt het verhaal van Priest, een cocaïnedealer in New York. Regisseur Gordon Parks Junior velt nauwelijks een helder oordeel over de wereld van drugs, dealers en junkies. De soundtrack is wat dat betreft duidelijker en hekelt deze wereld. Een van de redenen voor Mayfield om de filmmuziek te schrijven is dat hij vindt dat hij ‘moet’; hij moet de wereld via zijn muziek vertellen over de misstanden die hij constateert. En daarvoor kiest hij een eigen thema: de onvermijdelijke eindigheid van het criminele bestaan. Do or die.

‘Remember: Freddie’s dead’
Criminaliteit als neerwaartse spiraal. Junk of dealer, vroeg of laat gaan ze beiden ten onder aan de destructieve drugs. Mayfield waarschuwt zijn luisteraars expliciet in de rauwe, funky track ‘Freddie’s dead’, waarin hij het lot van filmpersonage Fred bezingt:

    Everybody’s misused him
    Ripped him up and abused him
    Another junkie plan
    Pushin’ dope for the man
    A Freddie’s on the corner now
    If you wanna be a junkie, why
    Remember Freddie’s dead

Kom je in de verleiding, denk aan Freddie. Mayfield roept mensen op om bij zichzelf te blijven. ‘No thing on me’ is een puur soulnummer, waarin hij zingt over zijn eigen natural high. Hij heeft geen drugs nodig. Dope zorgt slechts voor een tijdelijke roes, verbloemt het ware bestaan, en maakt je afhankelijk van een dealer. En die dealer is de andere donkere zijde van de drugsscene. In het nummer ‘Pusherman’ schetst Mayfield dat bestaan:

    Silent life of crime
    A man of odd circumstance
    A victim of ghetto demands
    Feed me money for style
    And I’ll let you trip for a while
    Insecure from the past
    How long can a good thing last?
    (…)
    Got a woman I love desperately
    Wanna give her somethin’ better than me
    Been told I can’t be nuthin’ else
    Just a hustler in spite of myself

Hierin komt de onvermijdelijke eindigheid terug, alsook de façade gevormd door drugshandel en drugsgebruik. ‘Pusherman’ en ‘No thing on me’ zijn exemplarisch voor de paradox van het album: maatschappijkritiek gegoten in een muzikale, esthetische vorm. Het blijft bevreemdend hoe Superfly een duister beeld van de straten van New York schetst. Want de plaat is duizelingwekkend mooi. Schijnbaar ingewikkeld gearrangeerd, blijft elke track interessant.

Dat vloeit mede voort uit de fijne ritmische invulling. Percussie en bas drijven het album voort als een wind die de falset van Mayfield over een zee van grootstedelijke problematiek stuurt. Alle tracks klinken anders maar behoren kwalitatief onbetwist tot de beste popmuziek. Ze vullen elkaar aan tot ze samen een geheel worden. Wellicht zijn dit de elementen die de plaat onderscheiden van een ander, klassiek geworden, conceptueel soulalbum dat vaak in een adem genoemd wordt met Superfly: Marvin Gaye’s What’s Going On. Laatstgenoemde is wellicht dé soulplaat. Maar misschien komt die eer Superfly alleen niet toe omdat dat album zoveel meer is.

Funk, soul, R&B, jazz en pop

Het gaat te ver om de opkomst van R&B en het ontstaan van hiphop toe te schrijven aan Superfly. Bovendien: invloed is lastig te meten. Maar feit is dat de problemen die Mayfield aansnijdt decennia later het onderwerp zijn van veel urban muziek. Superfly gaat over de straat. Is de plaat daarin de eerste? Als men probeert invloed te duiden, is die vraag hoe dan ook minder belangrijk dan de vraag hoeveel mensen naar de plaat hebben geluisterd. En dat zijn er miljoenen. Curtis Mayfield is een van de meest gesamplede artiesten, met Superfly als absolute uitschieter. Muzikaal en thematisch blijken diens sporen jaren na dato diep geworteld en ver verspreid.

Superfly heeft de tand des tijds doorstaan, maar wat maakt de plaat een klassieker? Is het de heldere boodschap, het engagement? Is het de zeldzaamheid dat de soundtrack zijn film volledig overklast? Is het de invloed van Superfly op maatschappijkritische muziek, op soul, op R&B, op rap en hiphop? Is het de adem van kwaliteit door de hele plaat, door elk nummer, elk couplet, elk refrein, elke gezongen zin en elke instrumentale aanslag? Of is het vooral Mayfield zelf die het verschil maakt? Superfly is in ieder geval het album dat hem het beste tekent. Zijn virtuositeit, gecombineerd met dat allesoverstijgende idealisme. Het blinde gaan voor iets onzekers, uit een haast esoterische overtuiging van ‘het goede’.

Terug naar 1990. Curtis Mayfields verlamming zorgt ervoor dat hij geen instrument meer kan bespelen. Zingen lukt, zij het na lange revalidatie en dan nog moeizaam. Hij moet op zijn rug liggen, en elke zin apart opnemen. In 1996 komt zijn laatste plaat uit. De titel behoeft geen uitleg: New World Order. Zijn engagement wint het zelfs van zijn lichaam.

Een jaar later wordt zijn rechteronderbeen geamputeerd. Maar het lukt hem immer positief te blijven, overtuigd van de schoonheid van het leven. Zijn grootste kunst bewaart hij voor het laatst. Want Curtis Mayfield sterft gelukkig.