Electronic Performers

Dit stuk maakt deel uit van een reeks over klassieke albums uit de muziekgeschiedenis.

1748: Julien Offray de la Mettrie publiceert een traktaat genaamd L’Homme-Machine, waarin hij de stelling poneert dat de mens niet bestaat uit een afzonderlijk opererende geest en lichaam, maar slechts een complexe machine is.
1848: Karl Marx en Friedrich Engels publiceren Het Communistisch Manifest, waarin ze stellen dat de scheiding tussen arbeiders en bourgeoisie noodzakelijkerwijs zal leiden tot een revolutie waarin de arbeiders de leiding van de bourgeoisie overnemen.
1927: Fritz Lang maakt Metropolis, een stille film over een toekomstige maatschappij waarin de managers en planners compleet gescheiden leven van de werkers, die een duistere onderwereld bevolken. Een wetenschapper ontwikkelt de Maschine-Mensch; een robot die de werkers tot een revolte aanzet.
1978: Ralph Hütter, Florian Schneider, Karl Bartos en Wolfgang Flür produceren in hun elektronische laboratorium Kling Klang te Dusseldorf The Man-Machine, een album dat een revolutie in de popmuziek zal ontketenen.

Wanneer The Man-Machine verschijnt zijn Hütter en Schneider al wat jaartjes met hun Kraftwerk in de weer. Sinds 1970 heeft Kraftwerk een evolutie doorgemaakt, die vanaf Autobahn uit 1974 ook commercieel zijn vruchten afwerpt. In hun streven naar vernieuwing modelleren Hütter en Schneider zich gaandeweg steeds meer naar wetenschappers die in laboratoria experimenten uitvoeren. Met Wolfgang Flür hebben ze een technicus in huis gehaald die de machines die ze bedenken in elkaar moet zetten.

Are ‘Friends’ Electric?

De manier waarop Kraftwerk georganiseerd wordt, heeft bijzonder veel weg van de technocratische dystopie van Fritz Langs Metropolis. Hütter en Schneider verhouden zich tot Bartos en Flür als een afstandelijke bourgeoisie tot de arbeiders die zonder enige inspraak of uitleg hun ideeën moeten uitvoeren. Middels werkers en machines distantiëren Hütter en Schneider zich zo steeds meer van het fysieke proces van muziek maken. Het tweetal voert dit principe nog verder door wanneer ze besluiten robots in te zetten om de machines te bedienen. Het wordt een onderdeel van het concept dat ten grondslag ligt aan The Man Machine.

The Man Machine telt zes nummers met een gemiddelde lengte van zes minuten. Ze vormen een thematische en muzikale eenheid, terwijl elk nummer door sterke melodieën en spannende wendingen op zichzelf staat. Het album opent met een elektronische beat die met zijn trage, dreigende vierkwartsmaat aan een militaire mars doet denken. Kraftwerk heeft nooit veel tekst nodig om haar thema neer te zetten. ‘We are the robots’ zeggen de door vocoders gedehumaniseerde stemmen. En ‘Ja two sluga, ja two rabotnik‘. Het is Russisch voor ‘wij zijn uw slaven, wij zijn uw werkers’.

‘The Model’ is pure elektronische pop. De eenvoudige tekst beschrijft een man die een fotomodel adoreert vanwege haar schoonheid en succes als verkoper van producten. Het portretteert de consument als een slaaf van de oppervlakkige verleidingen van de kapitalistische maatschappij. Ook verwijst ‘The Model’ naar de Maschine-Mensch, de vrouwelijke robot die als lustobject de samenleving van Langs Metropolis op stelten zet.  Mogelijk is er ook sprake van een referentie naar Grace Jones en is de metropool van het nummer ‘Metropolis’ Parijs, waar Jones de nodige indruk op de heren van Kraftwerk maakt. Het album sluit af met het titelnummer, waarin een machinale stem de tekst ‘the man-machine, pseudo human being, the man-machine super-human being‘ herhaalt.

The Robots are Coming

Met het op Soviet-propaganda gebaseerde artwork en de levenloze replica’s die ter promotie voor het album dienen creëert Kraftwerk een totaalconcept met referenties naar het fascisme, communisme en kapitalisme, zonder enig oordeel te vellen. Een groter contrast met de idealistische popcultuur van de jaren zestig is niet denkbaar. The Man Machine is revolutionair in termen van technologie en sound, maar ook als een idee van wat een band kan zijn, en hoe je je als artiest tot je omgeving en muziek kunt verhouden.

Het complexe geheel dat met The Man Machine wordt neergezet blijkt een schier onuitputtelijke bron van inspiratie voor andere muzikanten. Al voor het verschijnen van het album heeft de band grote indruk gemaakt op Eno en Bowie. Tubeway Army en Orchestral Manoeuvres in the Dark representeren een nieuwe generatie Engelsen die het geluid en imago van Kraftwerk overneemt. ‘The Model’ bereikt in 1982 de eerste plaats in Engeland en vormt de blauwdruk voor de Europese synthpop die met acts als Depeche Mode en Pet Shop Boys de hitlijsten in de jaren tachtig zal domineren.

Robot Rock

De invloed van Kraftwerk voert veel verder. Na het pionierswerk van Kraftwerk-copycats Telex ontstaat in België de electronic body music. In Slovenië borduurt Laibach voort op de ironische flirt met het totalitarisme, die met een stevige dosis gitaargeweld zijn weekklank vindt in de tanz-metal van Rammstein en de industrial music. Ook in de zwarte getto’s van Detroit wordt Kraftwerk begin jaren tachtig opgepikt en worden electro en techno geboren. Aan het begin van de eenentwintigste eeuw nemen  de robots, de electroritmes en de vocoder-stemmen opnieuw een prominente plaats in de elektronische muziek in bij acts als Daft Punk, Air en adepten van het electroclash genre.

De robots zelf mogen met Chriet Titulaers Huis van de Toekomst inmiddels een vorm van retro-futurisme zijn geworden; voor  producers en muzikanten lijken ze een perfecte metafoor voor de steeds grotere invloed van elektronica in het dagelijks leven en in de dance-muziek in het bijzonder. Terwijl onze technische mogelijkheden almaar groter worden, blijft de vragen of de mens een machine is en hoe menselijk onze machines kunnen worden, verontrusten en inspireren.