Een interview met Robert Kluijver

Kunst en politiek, gaat dat samen? Natuurlijk, talloze kunstwerken worden geboren uit onvrede over de maatschappij. Maar het wordt anders als het nogal deftige Gemeentemuseum Den Haag het voortouw neemt om deze twee zaken te verbinden. Samen met de Haagse Vrije Academie Werkplaats voor Beeldende Kunsten biedt het museum een podium voor niet-westerse hedendaagse kunstenaars en zal zich richten op actuele politieke thema’s. Het initiatief met de naam Gemak begint op 19 oktober met een expositie over de oorlog in Irak. 8WEEKLY had een vraaggesprek met conservator Robert Kluijver over de tentoonstelling Green Zone / Red Zone en de achtergronden van Gemak.

Wim van Krimpen, directeur van het Gemeentemuseum, en Ingrid Rollema, directeur van de Vrije Academie in Den Haag, noemen het een unieke samenwerking. Samen richtten ze Gemak (een samentrekking van de eerste letters van de twee initiatiefnemers) op om hedendaagse niet-westerse kunst samen te brengen met de thema’s politiek en maatschappij. Een grote expositieruimte in de Academie wordt het toneel van presentaties van politiek geëngageerde kunstenaars en er worden debatten en voorstellingen georganiseerd. Dit initiatief past naadloos in de aanpak van de Vrije Academie, die al jaren een platform biedt voor het interculturele debat en grensverleggende experimenten niet schuwt. De rol van het Gemeentemuseum is opmerkelijker, wat beoogt de immer eigenzinnige Van Krimpen met dit initiatief?

Raam naar de wereld

Robert Kluijver, conservator niet-westerse kunst van het museum, licht de plannen toe. Hij vult het programma in rond de eerste expositie over de oorlog in Irak, Green Zone / Red Zone. Kluijver heeft gewerkt voor de Verenigde Naties en woonde onder andere in Afghanistan waar hij een instituut oprichtte voor de ontwikkeling van hedendaagse Afghaanse kunst. “Het Gemeentemuseum vindt het nodig om zich meer op de samenleving te richten. We moeten thema’s aansnijden die onder de mensen leven. Het brede publiek zoeken wij, inclusief jongeren en allochtonen,” verklaart hij. Den Haag is de aangewezen plek hiervoor, vindt het Gemeentemuseum. “Het is de stad waar de politiek, het internationale recht en de ambassades zitten, en bovendien veel buitenlanders wonen en werken. We willen het debat aanzwengelen over internationale politieke thema’s met behulp van internationaal georiënteerde kunstenaars. De Vrije Academie heeft veel werkplaatsen voor buitenlandse kunstenaars, de contacten zijn er.” Het Academiegebouw aan de Paviljoensgracht in Den Haag heeft een grote expositieruimte (zeshonderd vierkante meter) beschikbaar voor Gemak. Hier vinden straks ook de debatten en presentaties plaats, die Kluijver nu voorbereidt.

Autowrakken

Wat gebeurt er in de Red Zone van Irak? is de titel van een van de series lezingen en debatten die dit najaar door Gemak wordt georganiseerd. Irak staat bij Gemak het komende halfjaar centraal. De eerste expositie Green Zone / Red Zone behandelt de vele beperkingen die mensen opgelegd krijgen vanwege hun veiligheid. Kluijver: “Kijk naar de toenemende controle die de overheid op burgers heeft, zogenaamd vanwege de veiligheid. Alleen al in ons vredige landje: je kunt bijvoorbeeld niet meer gewoon de Tweede Kamer bezoeken. Die controle is in Irak nog vele malen beangstigender. Wie de pech heeft in de Red Zone te wonen, is eigenlijk een gevangene.” De verdeling tussen groene en rode zones is letterlijk te zien op de expositie, er is een helder en keurig ingericht deel en een chaotische beklemmend deel. Kluijver: “Zodat je bijna lijfelijk ervaart hoe het is om geen privéleven meer te hebben. De Irakese kunstenaar Wafaa Bilal werkt ook mee. Hij werd bekend van zijn wekenlange performance in een kamertje, waar mensen via Internet hem konden beschieten met een Paintballgun.”

Peter Kennard & Cat Picton Phillipps, Presidential Seal (2006)

Blikvangers van de expositie zijn twee autowrakken, overgebleven van een aanslag op 5 maart 2007 in Bagdad. De tot kunst verheven roestige restanten werden eerder tentoongesteld in Amsterdam en Rotterdam. Kunst die tot discussie moet leiden mag niet te subtiel zijn, is het idee. Kluijver wil er ook mee benadrukken dat het geen elitaire aangelegenheid wordt. “Als jongeren die autobomwrakken zien, worden ze zeker geraakt. En ik hoop dat ze door de expositie denken: hé, jonge Irakese kunstenaars, ik dacht dat ze daar alleen oorlog voerden. Eens kijken op de weblogs wat ze te vertellen hebben.” De conservator heeft zijn netwerk goed benut waardoor befaamde hedendaagse kunstenaars voorkomen op de deelnemerslijst. Peter Kennard en Cat Picton Phillipps zijn bekende kunstenaars die veel doen met het thema oorlog. Kennard haalde dit jaar nog alle kranten met zijn fotomontage van Tony Blair die zichzelf grijnzend fotografeert met zijn mobieltje, staande voor een reeks Irakese ontploffingen. Kennard gaat een masterclass geven voor studenten aan de Vrije Academie. Ook Nederlandse kunstenaars doen mee, waaronder Marc Bijl en Nedim Kufi. Een andere toonaangevende kunstenaar is Rashad Selim, opgegroeid in Irak. In 1982 vluchtte hij voor Saddam Hoessein naar Londen. De zestigjarige kunstenaar is politiek zeer actief. Voor Green Zone / Red Zone maakt hij een kunstwerk en bovendien gaat hij voor Gemak een kunstproject leiden op het gebied van stadsplanning. Kluijver: “Ook in Den Haag heb je spanningen tussen bevolkingsgroepen en kun je spreken van achterstandswijken. Hoe moet je daar mee om gaan? Dat is het thema.”

Gemak: unieke samenwerking Gemeentemuseum en Vrije Academie Den Haag

Vooroordelen

Het Gemeentemuseum en de Vrije Academie leggen de lat hoog. Ze willen een publiek debat van niveau op gang brengen en verwachten daarmee verschillende (Haagse) bevolkingsgroepen te bereiken, inclusief de jongere allochtonen. Van deze groep is bekend dat ze weinig belangstelling heeft voor musea en kunstprojecten. “We hebben natuurlijk eerst getoetst of het haalbaar is. We gaan veel samenwerken met de gemeente, via wijkinstellingen en scholen willen we veel mensen bereiken,” vertelt Kluijver. De aandacht voor deze doelgroepen heeft niets te maken met de Nederlandse politiek of met subsidies, stelt hij. “We zullen hier geen cent extra voor krijgen, het plan past gewoon bij onze visie.”

De vraag komt op hoe politiek Gemak zélf eigenlijk wordt; komt een kunstliefhebber wel aan zijn trekken bij de exposities? “Zowel de kunst als de politiek zijn belangrijk. Het draait wel om politiek, maar de kunstwerken zijn essentieel. Ze spelen met het perspectief. Net als in de discussies waar je ook eens het verhaal helemaal moet omdraaien om de vooroordelen te zien.” Kluijver is niet bang dat de debatten zullen uitdraaien op de Nederlandse discussies over de Islam. “Gemak gaat natuurlijk over cultuurverschillen maar met behulp van de kunst begrenzen we de discussie nadrukkelijk tot het onderwerp.” Hij denkt dat het goed mogelijk is om politiek neutraal te blijven. Om te vermijden dat Gemak een links platform wordt, is de selectie van sprekers dan wel erg belangrijk. “Dat klopt. We kiezen dan ook eerder voor iemand van Clingendael of uit de praktijk dan voor een Tweede Kamerlid. Belangrijk is dat iedereen kan meepraten.”

Op 19 oktober vindt de opening van Green Zone / Red Zone plaats. Tijdens de expositie, die tot en met 1 februari duurt, komen diverse lezingen, debatten en andere activiteiten aan bod. Met dit programma van Gemak zal blijken of het koppelen van kunst en politiek werkt: wordt het een vruchtbare verbintenis of is het een gedwongen – en ongelukkig – huwelijk? Binnenkort meer over deze tentoonstelling op deze site.