Kunst op het internet versus internetkunst

Terwijl we allemaal binnenblijven (en proberen niet tegen de muren op te lopen), krijgt de rol van het internet in uiteenlopende disciplines een enorme boost. Dat is het uitgelezen moment om de internetkunst in de kijker te zetten. Jawel, dat bestaat! Al lang; het precieze beginpunt is onduidelijk, maar de uitvinding van het World Wide Web in 1989 zorgde voor een impuls. What you see is what you get: internetkunst is kunst die gemaakt is op het internet. Dat deze rechtstreeks online gemaakt wordt, is het belangrijkste verschil met de fysieke kunst die cultuurinstellingen online zetten. Internetkunst gaat van websites die grafisch en visueel gemanipuleerd zijn met behulp van html-codes,  tot kunstenaars die andere websites of platformen hacken (het zogenaamde hacktivisme), tot media-activisme, dat iets aanklaagt wat zich buiten het internet bevindt.

Online meesterwerken

Voor de liefhebbers of (ondertussen) nieuwsgierigen is het project Net Art Anthology een geweldige digitale plek om rond te struinen. Van 2016 tot en met 2019 hebben kunsttheoretici en kunstenaars samengewerkt om meesterwerken van de internetkunst vanaf de jaren tachtig tot en met 2019 te verzamelen, te restaureren en te voorzien van een woordje uitleg op hun gelijknamige website. Het is een gigantische database, die bovendien hoognodig was. Door de snelle evoluties die het internet meemaakt, verdwijnen veel kunstwerken van de radar omdat ze ooit gemaakt werden op software die niet langer beschikbaar is.

Netscape: Life Sharing. Foto: collectief 0100101110101101.ORG

Media-activisme: Life-Sharing

Een willekeurig voorbeeld op de website is het project Life Sharing, dat het Italiaanse kunstenaarscollectief 0100101110101101.ORG maakte van 2000 tot 2003. Vóór de alomtegenwoordigheid van sociale media, zetten broer en zus Franco en Eva Mattes hun volledige leven 24/7 online, beschikbaar voor iedereen. Een perfect voorbeeld van media-activisme; door hun actie wilden ze de dunne grens tussen privé en publiek ter discussie stellen. Ze deelden alledaagse dingen, maar ook persoonlijkere dingen zoals e-mails en bankgegevens. Alles op de computer werd gemaakt op gratis software, om gelezen en gekopieerd te kunnen worden door iedereen die dat wenste. Ze maakten bovendien gebruik van een gps, zodat hun toeschouwers te allen tijde wisten waar ze waren.

Een nieuwe manier van kijken

Die nieuwe soort digitale kunstwerken vragen natuurlijk om een nieuwe manier van kijken. Alle beschikbare vocabulaire om een fysiek kunstwerk te bespreken, schiet plotseling tekort. Gebruikelijke beoordelingscriteria zoals kleur, grootte, lijnenspel, licht, balans en proportie zijn ineens niet meer toepasbaar. Op elk verschillend scherm bevatten die termen andere nuances. Wanneer deze normen standaard zouden blijven voor nieuwe media, spreken we van het horseless carriage syndroom. De neiging om nieuwe technieken, bijvoorbeeld een auto, te omschrijven in termen die gebruikt werden voor oude technieken, de paard en wagen in dit geval. Praten in termen die fysieke kunstwerken beschrijven, volstaan dus niet voor digitale kunstwerken.

Hoe kunnen we internetkunst omschrijven

Waar kunnen we het dan wel over hebben? Er is op dit moment nog geen definitieve woordenlijst, waardoor deze vrij is in te vullen door de kijker. Veel internetkunstwerken zijn interactief, dan is dat een belangrijk criterium. Vaak zeggen domeinnamen veel over het doel of de inhoud van een werk. Als het een activistisch kunstwerk is, kan de vraag zijn in hoeverre het kunstwerk iets zegt, hoe duidelijk of belangrijk het onderwerp is. Spreekt de inhoud van het werk aan? Hoe is het werk esthetisch of compositorisch opgebouwd? Vraagt het veel tijd om het werk te begrijpen? Is dat nodig? Dat zijn allemaal vragen die gesteld kunnen worden als het op internetkunst aankomt. Toegepast op het eerder beschreven werk van 0100101110101101.ORG, is de betekenis niet moeilijk te achterhalen; de vervagende grens tussen privé en publiek belichten.

Internetkunst is recent en evolueert snel, waardoor er tot heden geen duidelijk afgelijnde omkadering van bestaat. De meesterwerken die door Net Art Anthology geselecteerd werden, vormen al een belangrijke basis daarvoor. Misschien helpen deze corona-tijden om de internetkunst meer prominent aanwezig te maken, en bovendien te voorzien in een passend (en afgelijnd) vocabulaire. Ondertussen kan iedereen genieten van de schoonheid die online te vinden is, gelukkig is er het internet in deze vreemde tijden. Blijf veilig en verwonderd!