‘Als schrijven er nu niet toe doet dan deed het er nooit toe’

De zogeheten ‘Draft lottery’ besliste ook over het lot van Richard Russo, wiens Chances are… vandaag in Nederlandse vertaling verschijnt. Hoewel de Amerikaan een Pulitzer op zijn naam heeft staan, brak hij nooit echt door in Nederland. Een flink gemis want Russo is een meesterverteller die als geen ander weet te schrijven over vergane glorie in kleinstedelijk Amerika.

In Er is een kans… ontmoeten drie jeugdvrienden elkaar weer op Martha’s Vineyard, waar ze veertig jaar geleden hun afstuderen vierde. Ze namen destijds hun vriendin Jacy mee: het meisje op wie ze alle drie verliefd waren en die na het weekend spoorloos verdween. Nog altijd houdt ze hun gemoederen bezig. Coronaproof sprak 8WEEKLY per mail met Russo over zijn nieuwe roman.

Veel schrijvers vonden de lockdown niet zo’n probleem, gezien ze gewend zijn veel binnen te zitten. Hoe bent u de afgelopen maanden doorgekomen?

“Van de ene op de andere dag vervielen zo goed als alle verplichtingen die ik had. In het begin voelde het zoals de weken na 11 september. Doorgaan met schrijven alsof er niets aan de hand is voelde op z’n zachts gezegd bizar, zo niet immoreel. Toch ging ik vrij snel weer aan de slag en uiteindelijk bleek dat mijn redding te zijn. Ik word heen en weer geslingerd tussen mijn werk en de meedogenloze headlines over het virus, politiegeweld en Black Lives Matter. Mijn mantra dezer dagen is: als schrijven er nu niet toe doet dan deed het er nooit toe. Als het er ooit toe deed, dan doet het dat nog steeds.”

Lincoln, Mickey en Teddy zijn in hun jeugdjaren alle drie verliefd op Jacy. Toch blijken ze haar uiteindelijk niet echt te kennen. Zijn ze verblind door liefde? Of is er iets speciaals aan vriendschappen tussen mannen en staan ze niet toe dat een vrouw te dichtbij komt?

“Voor mij gaat Er is een kans… over hoe liefde kan floreren bij een haast volledig gebrek aan kennis. Lincoln, Teddy en Mickey geloven alle drie dat ze het meisje waar ze verliefd op zijn kennen, maar zoals het boek wel duidelijk maakt doen ze dat niet. Het verschil zit ‘m wellicht in het verschil tussen ‘kennen’ en ‘kennis hebben van’. ‘Kennis hebben van’ suggereert feiten en informatie. De vrienden weten dat Jacy mooi, slim, wild en vrij is. ‘Kennen’ gaat meer over begrijpen en jong en onervaren als ze zijn, doen ze dit niet. Sterker nog, ze begrijpen niet dat het niet Jacy is, of toch niet alles aan haar, waar ze voor gevallen zijn. Het is haar hele wereld.”

“De vriendschap tussen Lincoln, Teddy en Mickey is vooral gebaseerd op hun afkomst: ze zijn de kinderen van arme afkomst op een dure privéschool. Ze willen Jacy (wie wil dat niet?) maar ze zijn ook verleid door haar afkomst en de tijdsgeest die ze representeert (seksuele vrijheid). Tegen het eind van de roman staan twee van de drie vrienden het toe dat vrouwen dichtbij hen komen. Mickey heeft het meest geleden onder zijn liefde voor Jacy en zal een dergelijke intimiteit misschien nooit vinden. Met name eerste liefde lijkt blind. Het is erg moeilijk om iemand te kennen wanneer je jezelf nog niet kent.”

Er is een kans… heeft kenmerken van een detective. Was het uw plan om een dergelijke roman te schrijven, of ontstond dit tijdens het schrijfproces?

“Van meet af aan wilde ik een serieuze roman schrijven die zou opereren als een thriller of detective. Het ding met genrefictie is dat de formule werkt, zelfs wanneer het boek zelf dat niet doet. Daarom zijn liefhebbers van detectives, romantische verhalen en thrillers soms teleurgesteld over de slechte uitwerking in een bepaald boek, zonder dat ze afknappen op het hele genre. Er is een kans… is een boek dat het één belooft, om vervolgens iets totaal anders af te leveren. Het is een gevaarlijke tactiek, maar erg belonend wanneer je het weet klaar te spelen. Sommige genreliefhebbers zullen teleurgesteld zijn wanneer ze erachter komen wat er met Jacy gebeurd is. Ik hoop dat anderen aangenaam verrast zijn dat het boek over meer gaat dan het aanvankelijk deed vermoeden.”

De Vietnam Loterij speelt een beslissende rol in het leven van Lincoln, Mickey en Teddy. Het bepaalt de loop van de rest van hun leven. Hoe beleefde u dit beslissende moment zelf?

“Mijn eigen beleving van dit moment komt goed overeen met hoe het in de roman beschreven is. Ik attendeerde dan wel aan een grote staatsuniversiteit in het westen, maar net als mijn hoofdpersonages was ik afwasser in een vrouwensociëteit. Alle afwassers keken samen op een waardeloze zwart-wittelevisie in een achterkamertje. Ik kan me de lange wandeling die ik na afloop over de campus maakte nog levendig herinneren. Mijn vriendin (met wie ik inmiddels al 48 jaar getrouwd ben) studeerde daar en ik had haar beloofd te laten weten hoe het me vergaan was.”

“Tijdens de boekentournee die ik voor deze roman maakte zijn veel mannen én vrouwen van mijn leeftijd naar me toegekomen om hun eigen ‘Draft lottery’-verhaal te vertellen. Dit is wat me het meest heeft verheugd aan de ontvangst van deze roman.”

Kans is een belangrijk thema in deze roman. Uw eigen verjaardag werd pas als 322e getrokken, dus u had erg veel geluk. Behalve dat u niet naar Vietnam hoefde, hoe heeft deze trekking uw leven nog meer beïnvloed? Bent u hierdoor meer bewust geworden van de rol van geluk in uw leven?

“Ik ben me altijd bewust geweest van de rol die kans in mijn eigen leven speelt. Mijn laatste vier boeken handelden over lotsbestemming en vrije wil. Terugkijkend heb ik altijd geluk gehad op momenten waarop ik dat het meest nodig had, zoals op de avond van de loterij. Succesvolle mensen baseren hun levensverhaal vaak op wilskracht en hard werken. Ze maken zichzelf wijs dat ze gescoord hebben in het leven. Veel van hen vergeten hierbij hun privileges als het hebben van witte-, hoogopgeleide- en welvarende ouders.”

“Ik ben erachter dat ik geboren ben op de juiste plek op het juiste moment. Hoewel mijn familie niet rijk was, kon ik relatief eenvoudig en goedkoop studeren omdat de overheid destijds garant stond voor studiebeurzen. Doordat ik uit een arbeidersgezin kom en opgroeide tussen optimistische en trotse eerste- en tweedegeneratie Europese immigranten is mij een dankbaar onderwerp in de schoot geworpen dat mij nog nooit heeft gefaald. Op mijn eigen manier ben ik ook met een voorsprong geboren.”

Tot slot: waar heeft u de afgelopen maanden tijdens de lockdown aan gewerkt? Kunt u een tipje van de sluier lichten?

“Op dit moment werk ik aan het vervolg op Nobody’s Fool en Everybody’s Fool. Dit deel speelt zich af in 2010 tijdens de kredietcrisis, tien jaar na het vorige boek. Toen ik drie maanden geleden aan dit boek begon, had ik goed in beeld welke kant ik op wilde. Nu ik honderd pagina’s verder ben, realiseer ik me dat dit boek niet geschreven kan worden op de manier waarop ik het voor ogen had. Waarom niet? De wereld is ertussen gekomen en daar kan ik niet omheen. De klassenstrijd waar ik altijd over heb geschreven zal nog steeds centraal staan, zoals het dat ook in het echte leven doet. Drie van de hoofdpersonages zijn zwart en de nationale discussie die we nu voeren over ras zal belangrijk zijn in dit boek, zelfs al speelt het zich tien jaar voor de huidige discussie af. Politieagressie is een ander actueel thema dat aan bod zal komen: drie belangrijke personages uit het tweede deel zijn agent, waarvan er twee zelfs geliefden zijn. Wie weet vindt het coronavirus op een dag ook zijn doorwerking in mijn romans. Het leven is het onderwerp van fictie, je kunt het er niet buiten houden. Waarom zou je dat ook willen?”

In 2016 sprak 8WEEKLY met Russo over Nobody’s fool en diens opvolger Everybody’s fool.