Van sadist tot humanist
Weinigen hadden in de jaren zeventig, de hoogtijdagen van Dirty Harry, kunnen vermoeden dat acteur Clint Eastwood zich zou ontwikkelen tot een van de meest gevierde regisseurs uit de Amerikaanse filmgeschiedenis. Vier Oscars en een gouden palm voor zijn gehele oeuvre later, twijfelt niemand meer aan de kwaliteiten van de 78-jarige Eastwood en is de hoop vooral dat hij nog zoveel mogelijk films kan maken. Met Gran Torino neemt Eastwood naar eigen zeggen afscheid van het acteren en dat alleen al maakt de film van historisch belang.
Gran Torino
Gran Torino opent op de begrafenis van de vrouw van Walt Kowalski (Eastwood), een verbitterde oorlogsveteraan die met het overlijden van zijn vrouw de laatste binding met de wereld is verloren. Hij ergert zich aan zijn zoons die hem naar een bejaardenhuis willen sturen en zijn onbeleefde kleindochter die zich kleedt als een sloerie. Bovenal stoort Kowalski zich echter aan zijn nieuwe buren. Hij kan in eerste instantie moeilijk aanzien dat zijn buurt gekaapt wordt door de Hmong, een Aziatische minderheid, die weinig goed kunnen doen bij Kowalski. Zeker als een van hen zijn meest kostbare bezit wil stelen, zijn Ford Gran Torino.
Op de set van Mystic River, met Sean Penn en Kevin Bacon
In het eerste deel van de film lijkt Eastwood zijn personages uit de Dirty Harry-reeks en uit Heartbreak Ridge, waarin hij de vuilbekkende generaal Thomas Highway op onvergetelijke wijze gestalte gaf, te reanimeren. Het is verleidelijk om Walt Kowalski te zien als de oude versie van deze mannen, die zijn teleurgesteld in het leven en weigeren de ontwikkelingen van de moderniteit onder ogen te zien. Kowalski is bot tegen zijn gehele omgeving, bij vlagen zelfs op het racistische af. Het scenario geeft Eastwood voldoende mogelijkheid om zich in dit stadium van de film eens van zijn komische kant te laten zien en dat levert bij vlagen hilarische momenten op.
Het knappe aan Gran Torino is dat de film op zo veel verschillende niveaus te bekijken is. Natuurlijk is dit een film op zichzelf, geschreven door een debuterend scenarioschrijver die de rol niet eens specifiek met Eastwood in zijn hoofd geschreven heeft. Maar omdat Eastwood de rol op zich genomen heeft, verwordt Walt Kowalski van een relatief stereotiep filmpersonage tot een man in wie de gehele carrière van een filmicoon te herkennen valt. In het eerste uur van de film houdt Kowalski nog zoveel mogelijk afstand van zijn omgeving en jaagt hij iedereen weg die dichtbij dreigt te komen, maar gaandeweg verandert er iets en raakt hij betrokken bij de Hmong-gemeenschap. Hij neemt de jonge Tao onder zijn hoede en probeert hem en zijn familie te beschermen tegen het bendegeweld in de wijk.
Omslag
Play Misty for Me
Als de parallel wordt doorgetrokken naar de loopbaan van Eastwood, is het interessant te bekijken wanneer de omslag van de westerns en de actiefilms naar de humanistische verhalen definitief gestalte kreeg. Unforgiven, zijn meesterwerk uit 1992, lijkt daarvoor de meest voor de hand liggende kandidaat te zijn. Voor Unforgiven had Eastwood ook al een aantal films gemaakt die veel verder gingen dan de genres waar hij om bekend stond. Zoals Bird, een portret van jazzlegende Charlie Parker, of zijn regiedebuut Play Misty for Me, een van de belangrijkste inspiraties van het veel bekender geworden Fatal Attraction. Maar voor het grote publiek was hij nog steeds de stille revolverheld uit de westerns van Sergio Leone of de grommende politieman Harry Callahan.
Van dat imago nam hij op fabelachtige wijze afstand in Unforgiven. De film was een ode aan Leone en Don Siegel, getuige de aftiteling waarin Eastwood de film aan hen opdroeg, maar ook een afrekening met zijn eigen verleden. Hij nam afstand van de geweldsverheerlijking waar hij zo vaak van was beschuldigd door op emotioneel indringende wijze te tonen hoe verwoestend de kracht van geweld kan zijn. Het relaas van cowboy William Munny – die had gezworen nooit meer een wapen aan te raken, maar daartoe door omstandigheden toch gedwongen wordt – is de ultieme antiwestern maar ook een politiek getint commentaar op het wapengebruik in de Verenigde Staten.
Renaissance
Unforgiven
Toch maakte Eastwood na Unforgiven nog een aantal zeer matige films. Wellicht waren de buddyfilm Space Cowboys en de conventionele thriller Blood Work de laatste stuiptrekkingen van een regisseur die zijn aandacht definitief wilde verleggen naar menselijke verhalen. In die zin was Mystic River uit 2003 het begin van de renaissance van de regiecarrière van Eastwood, die tot op de dag van vandaag doorloopt en juweeltjes als Million Dollar Baby en het oorlogstweeluik rond Iwo Jima heeft opgeleverd. Gran Torino is daarin het nieuwste hoofdstuk en de film vertoont alle kenmerken die acteur en regisseur Eastwood zo groot hebben gemaakt. Het voortdurende gegrom en binnensmonds mompelen is zoals altijd niet van de lucht, maar het is de gestage transformatie van harde ijzervreter tot een iets zachtaardiger man die geraakt wordt door de gebeurtenissen in zijn buurt, die Eastwood in staat stellen te bewijzen dat hij wel degelijk een goede acteur is. In tegenstelling tot wat weleens wordt beweerd.
Toch is Eastwood nog beter op zijn plaats als regisseur en dat bewijst hij hier wederom. Het sobere maar daardoor des te effectievere Gran Torino kent een bijzonder trage opbouw en trekt behoorlijk veel tijd uit voor het neerzetten van de personages, waardoor de onvermijdelijke transformatie van Kowalski niet te sentimenteel wordt. Het krediet dat Eastwood in dit deel van de film opbouwt speelt hij handig uit in het bijzonder ontroerende slot van de film dat als een mokerslag aankomt. Het is een perfect afscheid van acteur Clint, maar hopelijk nog lang niet van regisseur Eastwood.
