Dikke wratten, zachtaardige helden en kippenvel

“Ik heb nog nooit iemand ontmoet die zo hardnekkig woorden gebruikt die precies het tegenovergestelde betekenen dan waar ze voor gebruikt zijn” schreef de lerares Engels in het rapport van Roald Dahl (1916 -1990). Toen was dat niet als compliment bedoeld, maar nu zou het zomaar een citaat uit zijn eigen werk kunnen zijn.

Kromme neuzen en dikke wratten

Dahl was scenarioschrijver en een oorlogsheld, schreef macabere verhalen en gedichten, maar het meest bekend zal hij altijd zijn door zijn kinderboeken. Dahl nam kinderen serieus. Niet door ze een volwassenwereld voor te schotelen, maar juist door zich midden in hun wereld te nestelen. Hij durfde erin mee te gaan dat kinderen kunnen genieten van griezelige, vieze dingen, dat ze schaamteloos schateren om politiek incorrecte humor. Bij de beschrijving van moddervette personages die in chocoladefonteinen plonsen (Sjakie en de Chocoladefabriek) of spuuglelijke volwassen met kromme neuzen en dikke wratten, spat het plezier van de pagina’s.

De Britse schrijver vond ook veel genot in shockeren, zowel in zijn eigen leven als binnen de verhalen. Al op achtjarige leeftijd werd hij op het matje geroepen omdat hij samen met vier vrienden een dode muis in de snoeppot van de lokale snoepwinkel hadden gestopt. “Het Grote Muis Plot van 1924”, noemde de jongens het onderling. Zijn jeugd, en eigenlijk zijn hele leven, zou een onuitputtelijke bron blijken voor zijn verhalen. Zijn eigen avonturen beschreef hij in het autobiografische  Boy en Solo. De Cadbury chocoladefabriek vlakbij zijn kostschool diende als inspiratie voor Sjakie.

Assertieve powerchick

Maar zijn voorliefde voor schokeren ging verder dan kinderen laten lachen om muizen tussen de snoepjes. Dahl nam graag bekende liedjes en sprookjes en gaf er een humoristische, onverwachte draai aan. Roodkapje verandert onder zijn pen gemakkelijk van een timide, kleurloos meisje in een assertieve powerchick. Wanneer ze oog en oog staat met de wolf:

“’t Kind lacht en trekt in een wipje

een revolver uit haar slipje,

Ze richt hem op het grote beest

en beng, beng… die is er geweest”

Lezen moet leuk zijn, vindt Dahl. Een avontuur, niet een verplichting opgelegd door vervelende leraren of strenge ouders. De leergierige en fantasierijke Matilda uit het gelijknamige boek is hierin een ideaal voorbeeld van hoe hij kinderen graag zag. Geen geestdodende televisie, maar boeken als verrijking van en ontsnapping aan de werkelijkheid. Daarom vertelde hij zijn verhalen ook het liefst vanuit het perspectief van een kind.

Echte obstakels vragen om echte helden

Ondanks al het plezier, is Dahl ook eerlijk en oprecht wanneer het aankomt op de hardere kant van de realiteit. Onder het magische sausje verschuilen zich verhalen over eenzame kinderen die omringd worden door verwaarlozende ouders, strenge weeshuizen honger en armoede. Fantasie en magie (het laten vliegen van voorwerpen met je ogen! Omarmd worden door een excentrieke chocoladefabrikant!) fungeren als middel tegen als ontsnapping aan de obstakels die de Matildas, Sjakies, Sofies en Daantjes tegenkomen.

Maar naast de afzichtelijke slechteriken van Dahl, staat net zo goed een prachtige reeks zachtaardige, realistische helden, die met net zo veel plezier door Dahl zijn vormgegeven. De vriendelijke oma uit De Heksen (gebaseerd op zijn eigen moeder), de reddende Juf Engel uit Matilda en de handige vader van Daantje uit Daantje de wereldkampioen zijn hier slechts een paar voorbeelden van. Dahl is een meester in het schetsen van contrasten tussen volwassenen en kinderen, maar deze personages zijn juist weer stuk voor stuk bronnen van troost.

Deze troost daalde niet alleen neer op zijn personages en lezers, maar wellicht ook op Dahl zelf. Het leven van de schrijver was minstens net zo turbulent en ontsnappingswaardig als al zijn boeken bij elkaar. Op vierjarige leeftijd verloor Dahl zijn vader en zus. Later kwam hier een dochter van hemzelf bij, had zijn vrouw op jonge leeftijd een beroerte en zijn zoon een ernstig auto-ongeluk. Wellicht gaven de dappere kinderen, tovenaars en Willie Wonkas die hij creëerde hem ook daadwerkelijk het gevoel dat hij het verloop van het leven in handen had.

Verlangen, hebzucht en wraak

Het oeuvre van Dahl stopt echter niet bij zijn kinderboeken. Ook met zijn korte verhalen voor volwassenen, er verschenen er meer dan zestig in totaal, wist hij verschillende prijzen in de wacht te slepen. De bombastische humor maakt hierin plaats voor cynische, duistere verhalen. De onverwachte plotwendingen blijven, maar nu vooral om het thrillergevoel door de pagina’s te doen gieren. Hier zijn de belangrijkste thema’s verlangen, hebzucht en wraak. Juist het feit dat hij tot dit en tot juf Engel in staat is, maakt de rilling die over de rug loopt bij het lezen van deze verhalen heftiger.

De nalatenschap van Dahl vertaalt zich niet alleen in het continue succes van zijn boeken, inmiddels zijn er meer dan 100 miljoen exemplaren verkocht in bijna 50 talen, maar ook in de vele films, biografieën en toneelstukken die daar weer uit zijn gegroeid. De man zelf wordt door velen nog steeds als ongrijpbaar gezien. De veelgeprezen biografie van Jeremy Treglown laat zien dat Dahl wellicht net zoveel kanten had als er mensen waren die hem ooit beschreven. Uiteindelijk is de vraag misschien wel welke wereld fantasierijker was, die op papier of zijn eigen leven.

Eind oktober verschijnen drie titels uit zijn oeuvre in een nieuw jasje. In samenwerking met uitgeverij de Fontein geeft 8WEEKLY in totaal drie exemplaren weg. Laat ons weten wat jouw favoriet is en maak kans op een van de titels! Meedoen kan tot 22 oktober 2015. Bekijk de prijsvraag hier.