Max Havelaar

Een unicum in toneelland. Het publiciteitsmateriaal voor Max Havelaar zet je als toeschouwer totaal op het verkeerde been. Op affiches en flyers staat een ernstig kijkende Thom Hoffman met woeste aanplaksnor en ontbloot bovenlijf. En die gaat dus onze Nationale Held spelen, die gaat strijden tegen de onderdrukking van de ‘inlanders’ in Ons Indië? Die foto roept een sfeer op van zweterige warmte, van door gamelan-muziek begeleide mystieke hocus pocus, van een hoogbevlogen Max die ondanks persoonlijke armoede en tegen de gevestigde orde in knokt tot hij erbij neervalt. Dat klopt dus niet, dat beeld maakt deze voorstelling niet waar. Daarvoor is deze Max Havelaar niet ernstig genoeg.

Toegankelijk

Wat is er dan wel te zien? Een buitengewoon toegankelijke, te begrijpen korte samenvatting van het beroemde verhaal. Dat verhaal gaat over de Nederlandse ambtenaar Havelaar op Java, die het onbegrijpelijk vindt dat de plaatselijke autoriteiten de bevolking afhouden van het verbouwen van hun eigen eten om zonder betaling voor hen te komen werken. Met armoede en honger als gevolg. Ongehoord! En de Nederlandse koning Willem III weet ervan en knijpt een oogje dicht.

Koffiehandelaar

Om ons in de juiste stemming te brengen voor wat komen gaat, spreekt koffie-‘makelaar’ Droogstoppel (een geestige, geniaal acterende Kees Hulst) een formele proloog uit, met bolhoed en al, staand voor het nog neergelaten doek. Dit wordt een degelijk, ouderwets avondje toneel, dat is meteen duidelijk. Droogstoppel krijgt van zijn oude bekende Sjaalman (Thom Hoffman) op straat een pak paperassen in handen geduwd. “Dat moet een boek worden,” zegt Sjaalman, en koffiehandelaar Droogstoppel moet het uitgeven. Droogstoppel weet zich geen raad met die opdracht, want hij ziet de winst voor zijn handel er niet aan af. Toch neemt hij het ‘pak van Sjaalman’ wel serieus.

Schuifdeuren

Lastig aan deze voorstelling is vervolgens dat de gekozen vorm nogal gekunsteld is. Sjaalman alias Havelaar komt op zondagmiddagen bij Droogstoppel op bezoek, waar familie en vrienden van de zurige Droogstoppel helpen bij het uitspelen van de kern van het Indische verhaal. Dat leidt aanvankelijk tot opzettelijk tussen–de-schuifdeuren-toneel, stuntelig, lichtvoetig en vrolijk. Pas later wordt de Indische vertelling echt meeslepend. Dan mag Thom Hoffman gewoon spelen dat hij Max Havelaar is, Strijder tegen Onrecht. Pas dan valt de hele constructie op zijn plaats, en wordt dit een mooie voorstelling.

Olijk

Helaas is die pret van korte duur, want het Indische verhaal vormt het kortste deel van het stuk. Al met al is dit een soort gedramatiseerd uittreksel van het boek. Alle psychologische diepgang, alle franje en opsmuk zijn eruit verdwenen. Misschien is Multatuli’s Max Havelaar wel gewoon te complex en een niet tot script te bewerken boek. Dit is niet voor niks de zevende toneelversie ervan. Ger Thijs heeft die vuistdikke roman teruggebracht tot een tekst van 58 bladzijden. Dat leidt onvermijdelijk tot oppervlakkigheid. De tekst is eerder grappig dan serieus. Dit is een olijke vrolijke Max Havelaar geworden.

Herinnering

Desondanks is dit wel degelijk een vermakelijke avond toneel, met een meeslepend verhaal en goede acteurs. De beste aanpak voor de toeschouwer is dan ook de herinnering aan het boek links te laten liggen en gewoon te gaan kijken. Al is het maar omdat Kees Hulst bijzonder fraai is als Droogstoppel, en omdat Thom Hoffman eindelijk een keer zijn grote acteertalent in vlees en bloed laat zien.

Max Havelaar is te zien tot en met 7 juni 2005.