Museumexperiment

Op een zondag in oktober reis ik in alle vroegte naar het zuiden des land af. Het Van Abbemuseum in Eindhoven organiseert dit najaar het project Academie. Leren van het museum. Moe van alle Blockbusters en spektakeltentoonstellingen in museumland wil het Van Abbe het museum herdefiniëren als een plek om te leren en te discussiëren. Met symposia, lezingen, discussies en ‘Onverwachte Rondleidingen’ onderzoekt het Van Abbemuseum wat we kunnen leren van het museum. Ik heb me aangemeld voor zo’n onverwachte rondleiding, gegeven door Christiane Berndes, één van de curatoren van het museum. De activiteit vindt plaats voordat het museum wordt bevolkt door publiek en suppoosten.

“Het museum is een plek vol met verhalen, net als de woestijn. We gaan nu de bewoonde wereld verlaten en maken ons klaar voor een voettocht door de woestijn. Ik ben jullie reisbegeleider en ik heb een aantal ontmoetingen geregeld met woestijnbewoners”, aldus Berndes. Vergezeld van vier andere reisgenoten wandelen we door de fictieve woestijn. We zetten een flinke klim in naar een hoger gelegen gebied. Helemaal boven in de bergen woont de activist Louis met wie we een ontmoeting zullen hebben. Onze reisbegeleidster drinkt elke zondagochtend koffie bij hem. Vandaag is hij jammer genoeg niet thuis, maar toch kunnen we naar binnen. In zijn huis blijken tientallen, misschien wel honderden schilderijen opgeslagen te zijn. Berndes vertelt dat Louis op deze schuilplaats schilderijen bewaart om ze te behoeden voor beschadiging tijdens het reizen. Ze toont een portret van Marlene Dumas en somt een indrukwekkende lijst van steden op waar het doek allemaal te zien is geweest. Sinds Dumas Het kwaad is banaal in 1984 voltooide, heeft het schilderij een groot gedeelte van de wereld rondgereisd van Engeland tot Israël en Australië. Als Louis zich niet over het doek ontfermt, zal het schilderij volgend jaar naar Tokio en Kaapstad vliegen. We kijken onze ogen uit naar de schilderijenverzameling van Louis. Maar onze reisleider spoort ons aan om weer verder te gaan.

Virtuele figuur

We dwalen langs smalle bergpassen en diepe afgronden (de trappen en vides ontworpen door architect Abel Cahen). Het heeft blijkbaar pas geregend in de woestijn, want het is er groen: de kisten waarin de kunstwerken worden getransporteerd hebben een frisse groene kleur. Het reisgezelschap arriveert bij het huis van AnnLee. Ze blijkt een virtuele figuur te zijn. De Franse kunstenaars Pierre Huyghe & Philippe Parreno verwierven haar eigendomsrechten, nadat ze in de Japanse Manga tekenfilmindustrie is ontstaan. Huyghe en Parreno vullen haar met verhalen en ideeën en geven AnnLee op deze manier een authentiek leven. Aan de hand van de computer animatiefilm One Million Kingdoms die deel uitmaakt van het project No Ghost just a Shell maken we kennis met AnnLee. Ze is een jonge vrouw met halflang sluik haar en grote ietwat droeve ogen, die met vaste tred door een desolaat landschap wandelt. Het computerkunstwerk oogt als een game, maar is niet interactief. De beelden van het desolate landschap in combinatie met de voice over doen onmiddellijk denken aan de televisiebeelden van Neil Armstrong die in 1969 als eerste mens een voet op de maan zette. De voice over blijkt ook echt opgebouwd te zijn uit opnamen van de stem van Neil Armstrong. Deze vertelt: It’s a lie! After lots of speculation, it’s there, at the foot of the volcano that the moonlanding test were filmed. Het wisselende volume van vormt een spectrum van trillende geluidsgolven dat lijkt op een grillig berglandschap waar AnnLee onverstoorbaar doorheen wandelt.

Verzamelwoede

We nemen afscheid van AnnLee en wandelen via een kruip-door-sluip-door route die ons bij het huis van de Amerikaanse beeldend kunstenaar Mike Kelley brengt. Onze gids beschrijft Kelley als een enorme sloddervos. De vloer van zijn huis blijkt inderdaad bezaaid met alle mogelijke spullen die hij in de loop der jaren heeft verzameld: kussentjes, knuffels, souvenirs en snuisterijen. Hij heeft de voorwerpen wel geordend, meestal op grond van kleur, vorm of materiaal, soms op inhoudelijke verwantschap. Sommige spullen doen duidelijk gedateerd aan en zijn overblijfselen uit de jaren zeventig en tachtig. Ook de wanden zijn bedekt met collages van knipsels, kaarten en foto’s. Als een eigentijdse archeoloog probeert Kelley een beeld te construeren van onze samenleving. Deze grootschalige installatie Categorical Imperative and Morgue (1999) is een afspiegeling van de wereld van nu. Kelley zelf is er niet, maar via de Plug In audioguide vertelt hij ons over de herkomst van de voorwerpen, de betekenis die ze voor hem hebben, en de reden dat hij ze bij elkaar heeft gezet.

Zelf ontworpen nederzetting

Via smalle bergpaadjes en steile afgronden vervolgen we onze route. Onze gids leidt ons naar een hoog gelegen plek in de woestijn waar beeldend kunstenaar Andrea Zittel woont. In een knus interieur van beige, bruin, groen ruitjesbehang en dito vloerbedekking nemen we plaats op fauteuils en rotanstoelen en bekijken we haar videowerken Small Liberties (2006) en Sufficient Self (2004). Ze tonen Zittels projecten in Joshua Tree, de hoog gelegen woestijn in Californië. We zien hoe de kunstenaar als een pionier in een zelf ontworpen nederzetting woont en werkt. Deze in de woestijn gesitueerde videowerken van Zittel vormde voor Christiane Berndes een inspiratiebron voor haar Onverwachte Rondleiding.

Depot Van Abbemuseum

Verbeeldingskracht

Als curator heeft Berndes deze Onverwachte Rondleiding opgevat als een alternatieve tentoonstelling, die bestaat uit vier ontmoetingen met kunstenaars en hun werk. Ze heeft de metafoor van de woestijn gebruikt in een poging om bezoekers met andere ogen naar het museum en de collectie te laten kijken. “Het museum is in de eerste plaats een plek waar mensen hun visie op de werkelijkheid geven. We willen af van het idee dat een museum alleen een plaats is waar goede kunst te zien.” Met behulp van verbeeldingskracht biedt Berndes een alternatief voor het museumbezoek waarin je een tentoonstelling of presentatie onkritisch in zijn geheel bekijkt – al is het maar omdat je ervoor hebt betaald. Met de kruip-door-sluip-door routes en de kijkjes achter de schermen van het museum wijkt Berndes af van de gewone museumroute en laat ze de bezoekers als het ware verdwalen en loskomen van de ‘museumroutine’. Het blijkt verrassend om vanuit een andere invalshoek naar de kunstwerken, het museum en bijvoorbeeld het museumdepot te kijken. Mijn expeditiegenoten ervaren het als een verademing om uitgebreid de tijd te nemen voor slechts enkele kunstwerken. Na afloop tijdens de koffie kloppen ze het zand uit hun schoenen en tonen ze zich zeer enthousiast.

Creativiteit

Directeur Charles Esche, Kerstin Niemann en andere samenstellers van Academie hopen dat bezoekers in het Van Abbemuseum raakvlakken met hun eigen leven ontdekken. Ook willen ze onderzoeken wat de samenleving kan leren van het museum naast datgene wat musea traditioneel aanbieden. Kunnen we anders leren kijken, denken, reageren en handelen met behulp van kunstwerken, kunstenaars, kunstplekken en kunstgeschiedenis? Het gaat hierbij niet alleen om informatieoverdracht en het uitlokkken van denkprocessen, maar ook over creatieve vrijheid in een door marktwerking gedomineerde samenleving.

Depot Van Abbemuseum

Onderzoeksproject

Hoewel het Academieproject wel degelijk een fysieke presentatie kent, is deze geen tentoonstelling in de gebruikelijke zin van het woord. Academie is een ruimte van experiment en verkenning, die onder meer wordt aangevuld door symposia, lezingen, discussies en Onverwachte Rondleidingen. Het onderzoeksproject Academie is opgestart door de Siemens Arts Program en het Visual Cultures Department van Goldsmiths College in Londen in samenwerking met de Kunstverein Hamburg, Museum voor hedendaagse Kunst Antwerpen, en het Van Abbemuseum in Eindhoven.

Vragenestafette

Does the World change Art or does Art change the World? vroeg directeur van het Stedelijk Museum Amsterdam Gijs van Tuyl zich af op Academie. Heb jij nog ideeën over wat de samenleving kan leren van het museum? Meld je dan bij de cicerone, de wandelende kunstencyclopedie en vraagbaak, doe mee aan de vragenestafette Ambulator, of kom naar één van de donderdagavondgesprekken in yourspace of naar de andere discussieavonden.