Geboorte en dood van een natie

. De film toont een belangrijke gebeurtenis in de recente geschiedenis van Iran vanuit verschillende perspectieven. Neshat combineert dit historische thema met de visuele stijl en thematiek die terugkomen in haar videowerk.

Women Without Men is gebaseerd op de gelijknamige magisch-realistische roman van Shahrnush Parsipur. Het verhaal gaat over verschillende vrouwen die in 1953 worden gevolgd terwijl Iran op het punt staat om uit elkaar te vallen. De hervormingsgezinde Mohammad Mosaddegh is aan de macht, maar hij zal in een staatsgreep van de sjah, die wordt gesteund door de VS, omver worden geworpen. De geïsoleerde Munis volgt de laatste ontwikkelingen op de radio. Zij mag van haar strenge broer het huis niet uit. De politiek ongeïnteresseerde Faezeh is haar enige contact met de buitenwereld, terwijl zij verliefd is op Munis’ broer. De oudere en wereldse Fakhri is getrouwd met een militair, maar komt op een dag een oude vlam tegen die haar doet twijfelen aan de keuzes die zij gemaakt heeft. Tot slot is er de jonge en stille prostituee Zarin die probeert te ontsnappen aan haar troosteloze bestaan in een bordeel.

Staat en lichaam

Women Without Men is geen standaard historische film, omdat hij net als het boek gebruik maakt van een magisch-realistische stijl. Zo lijkt het alsof Munis zweeft tussen leven en dood. In een scène sterft zij en wordt ze begraven in de tuin van haar huis. Faezeh hoort echter haar stem die haar vraagt om haar op te graven. Munis komt herboren terug uit de Iraanse grond. Zij is in haar tweede leven vrij om op straat te lopen en ze ontmoet communisten die protesteren tegen de machtsovername van de sjah.

De vrouwelijke personages uit Women Without Men kwamen al terug in Neshats eerdere video’s  die genoemd zijn naar de personages uit het boek. De visuele stijl uit deze video’s is rechtstreeks overgenomen, maar voorzien van een narratieve structuur. Deze doet denken aan de combinatie die terug te zien is in Steve McQueens krachtige

Qua thematiek is er ook een sterke link met Neshats kunst. Haar foto’s en video’s gaan over de verschillen tussen oost en west en het mannelijke en vrouwelijke. Neshat weet deze verschillen altijd kritisch, maar ook subtiel te belichten. Ze speelt met visuele vooroordelen die het Westen heeft van de islamitische wereld, maar toont ook dat het Oosten en vooral Iran een complexe geschiedenis en identiteit heeft. Deze complexiteit wordt belichaamd door de rol van vrouwen. In de recente Iraanse cultuur komen ze ook vaak terug als de personages uit Women Without Men. Zie bijvoorbeeld de films Persepolis en The Circle, en de autobiografie Reading Lolita in Teheran.

Tegengestelde krachten

In Women Without Men wordt de onzekere positie van de vrouwen gekoppeld aan de politieke situatie van Iran. De film gaat over een politieke bewustwording en stelt de vraag wat Iran als natie kan betekenen. In een bijna utopisch segment vinden de vrouwen elkaar in een groot buitenhuis dat door Fakhri gekocht is. Daar geeft ze een tuinfeest voor haar intellectuele en artistieke vrienden dat symbool lijkt te staan voor een ideaal Iran. Het feest wordt verstoord door militairen, maar opeens wordt er weer gezongen en blijkt de officier die de inval leidt een gecultiveerd man te zijn. Neshat toont zo dat beide tegengestelde krachten deel uit maken van hetzelfde land.

Het zal duidelijk zijn dat ondanks de situering in 1953 de film ook actuele thema’s aankaart. De recente verkiezingen in Iran en de grote protesten die volgden na de uitslag tonen dat het land nog steeds verdeeld is en zoekt naar zijn eigen identiteit. Neshats film toont de drang die er bij veel mensen is om te veranderen, maar die is geworteld in de sterke band die personages hebben met hun land. Women Without Men is daarmee een gepassioneerde film over Iran en heeft de hoop dat veranderingen nog steeds mogelijk zijn ondanks het feit dat ze in 1953 en in 2009 door behoudende krachten zijn neergeslagen.